Sabi nila, ang pinakamalalakas na sigaw ay hindi laging naririnig—minsan, mababasa mo lang sila sa pagitan ng mga linya sa isang lumang kuwaderno na itinapon na ng lahat.

Noong araw na iyon, may natagpuang lumang notebook sa basurahan sa likod ng isang ospital. Nabasa ng isang intern ang unang pahina… at halos bitawan niya ito sa kaba. Dahil sa unang pangungusap pa lang, malinaw na:

“Kung nababasa mo ito, malamang patay na ako. At kung patay na ako, kailangan mong malaman kung sino ang talagang pumatay sa akin—dahil hindi ‘yon ang nakasulat sa death certificate.”

“ANG HULING NOTEBOOK NI DOKTOR AURELIO”

(Isang mahabang kuwento sa wikang Filipino)

Ang ospital na San Felipe Medical Center ay laging puno ng ingay. May ingay ng takbuhan ng mga nurse, ng umiiyak na mga kamag-anak, ng mga makina na umuugong at pumipito. Pero sa gitna ng lahat ng ito, may isang sulok kung saan laging tahimik: ang maliit na bodega sa likod ng lumang building, kung saan dinadala ang mga sirang gamit, luma at hindi na kailangan.

Doon nagsimula ang lahat, sa isang simpleng araw ng duty ni Lia, isang intern na palaging pagod, kulang sa tulog, at kulang na kulang sa pag-asa na matatapos niya ang taon nang hindi sumasabog ang utak niya sa stress. Hindi naman siya espesyal sa ospital. Wala siyang impluwensya, wala siyang kilalang malalaking doktor, wala siyang padrino. Anak siya ng isang tricycle driver at tindera sa palengke. Lahat ng narating niya, utang niya sa pagod at pagpupuyat.

Isang hapon, ipinadala si Lia ng head nurse sa likod ng lumang building para tumulong mag-ayos ng lumang records at mga gamit na itatapon. Mainit, maalikabok, at amoy amag ang bodega. Sa dami ng kahong nakasalansan, parang library ng mga dokumentong nakalimutan ng mundo. Habang nag-aayos siya ng mga lumang papel, may nahulog na isang kahon mula sa itaas. Nagkalat ang mga folders, lumang X-ray films, at isang manipis na kuwaderno na may kupas na itim na cover.

Napatingin si Lia sa kuwaderno. Wala itong label sa harap, maliban sa isang maliit na nakadikit na tag na halos nabura na ang sulat. Pinunas niya ang alikabok at unti-unti niyang nabasa ang nakasulat sa gilid:
“A. Villoria, M.D.”

Napakunot ang noo niya. Parang pamilyar. Parang may nabasa siyang ganyang pangalan sa isang lumang case sa ospital, isang matagal nang saradong usapan. Dinampot niya ang notebook. Halos gusto niya na agad itong ibalot kasama ng basura, pero may kung anong humila sa kaniya para buksan ang pahina.

At doon niya nabasa ang unang linya:

“Kung nababasa mo ito, malamang patay na ako…”

Napalunok si Lia. Hindi siya madaling matakot, pero iba ang pakiramdam niya ngayon. Hindi lang basta diary ang hawak niya. Para siyang hawak na ebidensya sa isang kasong hindi pa nasasara.

Umupo siya sa isang lumang upuan sa gilid ng bodega, huminga nang malalim, at nagsimulang magbasa.

ANG TAONG NAWALA SA RECORDS

Ayon sa notebook, si Dr. Aurelio Villoria ay isang dating surgeon sa San Felipe Medical Center, dalawampung taon na ang nakalipas. Sa unang ilang pahina, hindi pa madilim ang tono—parang normal na journal ng isang pagod pero dedikadong doktor. May mga kuwento tungkol sa mahahabang operasyon, mga pasyenteng muntik na niyang hindi mailigtas, at mga gabi na hindi siya umuuwi dahil nasa ICU pa ang mga inoperahan niya.

Pero habang tumatagal ang mga entry, unti-unting nagbabago ang tono. Napansin ni Lia na mas madalas nang mabanggit ang isang pangalan:

“Project Gabriel.”

Hindi ito pangalan ng pasyente. Hindi rin mukhang normal na procedure. Sa bawat entry, binabanggit ni Dr. Aurelio ang “Project Gabriel” bilang isang bagay na pinangungunahan ng board ng ospital, ng mga “investor,” at ilang piling doktor na may mataas na posisyon. Laging may kasamang mga salitang:

“experimental,”
“hindi pa aprubado ng ethics committee,”
“walang alam ang mga pamilya ng pasyente.”

Habang binabasa ni Lia, unti-unti niyang napagtanto: may ginagawang lihim na eksperimento sa ospital na ito noon. At ang mga pasyenteng sangkot—malamang—akala nila normal lang ang operasyon nila.

May isang bahagi sa notebook na halos tumigil ang paghinga ni Lia habang binabasa:

“Ngayong gabi ang unang full trial ng Project Gabriel. Bata ang pasyente. Labing-apat na taong gulang, lalaki, inilipat mula sa public ward. Wala sa chart niya ang tunay na procedure. Sa papeles, nakalagay lang: ‘routine corrective surgery.’ Pero alam naming lahat: hindi iyon ang totoo. Kinakabahan ako. Hindi ako natatakot sa kumplikadong operasyon. Natatakot ako sa konsensiya ko.”

Napapikit si Lia. Bata. Labing-apat na taong gulang. Na-imagine niya ang mukha ng kapatid niyang lalaki, na halos kaedad ng batang tinutukoy sa notebook. Paano kung kapatid niya ang ginawang eksperimento nang walang pahintulot?

ANG OPERASYON NA HINDI DAPAT NANGYARI

Sa mga sumunod na pahina, detalyadong inilarawan ni Dr. Aurelio ang nangyari sa gabing iyon. Kung paanong pinasok sa operating room ang batang pasyente na may kodigong “Gabriel-01.” Ang buong team ay piling-pili lamang: dalawang surgeon, isang anesthesiologist, at tatlong nurse na pawang pinatahimik sa pamamagitan ng sobrang taas na bayad at tahasang pagbabanta.

Walang nakalagay sa opisyal na OR schedule ang procedure na iyon. Sa mga record, “emergency procedure” lang ang nakalagay na may ibang case number. Nakasaad sa notebook kung paano nila binago ang utak ng bata, gumamit ng experimental na device na hindi pa subok sa tao, para subukan umanong “ia-adjust ang neural pathways” sa mga pasyenteng may malalang sakit sa pag-iisip.

Pero ang batang iyon, ayon sa entry, wala namang ganoong sakit.
May simpleng problema lang sa puso.
Ginawa siyang test subject, hindi pasyente.

Ang pinakamabigat na bahagi para kay Lia ay ang gabing iyon na inilarawan ni Doktor Aurelio na tila kasing linaw pa rin sa isip niya, kahit sinusulat niya ito ilang araw na ang lumipas:

“Habang binubuksan ko ang bungo niya, naramdaman kong nanginginig ang kamay ko. Hindi ito tulad ng dati. Hindi ito takot na baka magkamali ako sa procedure. Ito ang takot na kahit gawin ko nang perpekto ang operasyon, mali pa rin siya sa mata ng Diyos.”

Sa huli ng entry, nakasulat:

“Nagising ang bata… pero hindi na siya siya.”

ANG BATA NA NAGING “MULTO” SA OSPITAL

Habang tumatagal ang kuwento sa notebook, lumalabas na ang batang iyon—na tinawag nilang si Gabriel para sa proyekto—ay nabuhay, pero tila nag-iba ang kilos, salita, at tingin sa mundo. Ayon sa mga entry, nagpakita ng kakaibang sintomas ang bata: biglang pagkawala ng emosyon, pagtingin sa mga tao na parang tinitimbang, pagbanggit ng mga detalye na wala naman siyang dapat alam, at pagbangon sa gitna ng gabi para tumingin lang sa kisame nang matagal.

Hindi ito paranormal na kuwento. Wala sa tono ni Doktor Aurelio ang paniniwala sa multo o sumpa. Pero sa bawat pahina, mas lalo siyang nababaliw sa konsensiya. Hindi siya takot sa espiritu. Takot siya sa katotohanan na tumulong siya sa pagwasak ng buhay ng isang bata.

Sa gitna ng notebook, may isang entry na iba ang sulat—magulo, mabilis, parang nagmamadali:

“Naglaho si Gabriel kagabi sa ward. Walang nakakita kung saan siya lumabas. Sarado ang mga pinto. Lahat ng CCTV sa floor na iyon ay ‘nagkaaberya’ sa parehong oras. Kaninang umaga, in-annouce ng ospital: ‘namatay’ si Gabriel sa komplikasyon. Wala pang bangkay. Pero pinipirmahan na nila ang papeles.”

Napakabigat basahin. Parang ramdam ni Lia ang galit, takot, at pagkasakal ni Doktor Aurelio sa loob ng bawat salitang isinulat niya.

May sunod pang mga entry tungkol sa kung paano unti-unting nilinis ng ospital ang lahat ng bakas: binago ang records, sinuspinde nang tahimik ang ilang nurse na nakakita, at binigyan ng malaking pera ang pamilya ng bata para pumirma sa isang dokumentong hindi man lang nila lubos na naintindihan.

At doon unang nabanggit ang isang apelyido na ikinabigla ni Lia:

“Ang pamilya ng bata ay mga Dela Peña mula sa Sitio Maligaya.”

Napahinto siya. Kilala niya ang pangalang iyon. May isa silang maintenance staff sa ospital na apelyido Dela Peña. Hindi niya lang alam kung magkakaugnay.

ANG BUMABALIK NA PANGALAN

Habang binabasa ni Lia ang sumunod na entry, naramdaman niyang kinakabahan na siya hindi dahil sa misteryo, kundi dahil sa kung paano biglang sumasabay sa kasalukuyan ang nakaraan.

“Ngayong araw, may bagong utility worker sa ospital: isang lalaking payat, mapupungay ang mata, at may kakaibang paraan ng pagtingin sa paligid. Ang pangalan sa ID niya: ‘Gabo Dela Peña.’ Nagkamali ba ako ng basa? O coincidence lang na Gabo at Gabriel? Pero habang naglilinis siya sa hallway, napansin kong nakatitig siya sa akin, parang kilala niya ako…”

Dito napalunok si Lia nang malakas.
May kilala siyang utility worker ngayon sa ospital. Tahimik, masipag, laging naglilinis sa gabi sa mga floor na hindi gaanong dinadaanan. Madalas siyang nakatingin sa sahig, pero paminsan-minsan, parang ang lalim ng tingin nito, parang laging may iniisip na malayo.

Ang pangalan sa ID niya:
“Gabo Dela Peña.”

ANG KASALUKUYAN: ANG LALAKENG NASA HARAP NIYA

Nang matapos basahin ni Lia ang malaking bahagi ng notebook, napansin niyang humaba na ang anino sa sahig. Papalubog na ang araw. Nasa bodega pa rin siya, hawak ang kuwaderno na para bang bawal niyang bitawan.
Pero kailangan na niyang bumalik sa main building. Duty pa rin siya.

Pagbalik niya sa hospital corridor, tahimik na ang karamihan. Shift change. May ilang nurse na nag-uusap, may ilang doctor na paalis. Sa dulo ng hallway, nakita niya ang isang pamilyar na pigura: payat, naka-asul na over-all, may hawak na mop at timba.

Si Gabo.

Hindi niya alam kung bakit, pero parang namanhid ang mga paa niya. Napahinto si Lia sa ilang metro bago niya ito tuluyang makasalubong. Napansin niya ang mahinang pag-angat ng mukha ni Gabo, ang marahan pero directang pagkakatitig ng mga mata nito sa kanya.

Wala pa man siyang sinasabi, may boses sa loob niya na parang sumisigaw:
“Iyan ba si Gabriel? Iyan ba ang batang ‘nawala’ sa records?”

Hindi niya pwedeng basta tanungin nang gano’n. Hindi pwedeng sabihing, “Uy, ikaw ba ‘yung batang ginawang eksperimento dalawampung taon na ang nakalipas?” Bukod sa mukhang baliw, delikado iyon. Hindi niya alam kung sino sa ospital ang kasangkot pa rin. Maaaring may mga nakatataas pa rin na pinoprotektahan ang sikreto.

Ngunit sa halip na dumiretso lang, biglang tumigil si Gabo sa paglalakad.
Sumandal ito nang bahagya sa mop, tiningnan siya, at saka marahang nagsalita sa boses na halos hindi marinig ng iba:

“Ma’am… may naligaw bang gamit sa bodega? Kanina pa ako may hinahanap na kuwaderno na nawala roon.”

Parang huminto ang puso ni Lia.
Kuwaderno.
Notebook.

“A-anong, ano pong klaseng kuwaderno?” pilit niyang pinakalma ang boses.

“Lumang itim,” sagot ni Gabo, diretsong nakatingin sa kanya. “Luma na. May nakasulat na pangalan sa gilid. Hindi ko na maalala nang buo, pero parang ‘A… V…’ ang simula.”

Nalaglag ang tiyan ni Lia sa kinatatayuan niya.
Hindi lang ito coincidence.
Hindi lang ito random na araw ng duty.

Ito ang araw na isinaksak sa kaniya ng kapalaran ang isang sikreto—at pinapapili siyang tatakbo o lalaban.

ANG PAGPILI SA GITNA NG TAKOT

Buong magdamag, hindi mapakali si Lia. Hindi niya ibinalik kay Gabo ang notebook. Hindi rin siya nagtanong nang direkta. Pero hindi na nawala sa isip niya ang mga posibilidad.

Kung si Gabo nga ang batang tinawag na Gabriel, ibig sabihin:

Nabuhay siya pagkatapos ng eksperimento.

Hindi siya “namatay” gaya ng isinaad sa mga papeles.

At ngayon, nagtatrabaho siya sa ospital na minsang nagbenta sa buhay niya.

Pero bakit siya nandoon pa rin?
Alam ba niya ang nangyari?
O may bahagi ng nakaraan niyang hindi niya maalala?

Kinabukasan, nagpaalam si Lia sa head nurse na mag-stay ng kaunti pagkatapos ng shift, kunwari para sa research. Dala niya ang notebook, nakabalot sa lumang folder. Umupo siya sa nurses’ station sa isang tahimik na floor at muling bumalik sa huling bahagi ng mga entry ni Doktor Aurelio.

Dito na naging mas mabigat ang bawat pahina.

ANG PAGBABAGONG-ISIP NI DOKTOR AURELIO

Makikita sa sulat kung paanong unti-unting bumigay ang loob ni Doktor Aurelio. Sa simula, sumusunod siya. Tahimik. Tinatahimik ang konsensiya sa isip na “marahil may kabutihang maidudulot ang proyekto sa hinaharap.” Pero habang tumatagal, naramdaman niyang hindi iyon totoo.

May mga entry siya tungkol sa pananakot sa kanya:

Mga tawag sa gabi mula sa hindi kilalang numero.

Mga liham na walang pirma pero malinaw ang mensahe: “Huwag kang magsusumbong.”

Mga pakiusap mula sa pamilya niya na tumigil na sa pag-iimbestiga, dahil natatakot na sa mga aninong sumusunod sa kanila.

Sa isang entry, nakasulat:

“Lahat sila takot sa mga multo ng ospital. Pero hindi nila alam, mas nakakatakot ang mga taong may hawak sa budget, sa lisensya, at sa buhay ng mga doktor dito.”

Dumating ang araw na nagdesisyon si Doktor Aurelio. Hindi na siya makakatulog. Hindi na siya makakakain nang normal.
Sabi niya sa notebook:

“Kung hindi ako magsasalita, parang ako na rin ang pumatay sa batang iyon. Kahit nabubuhay pa siya ngayon, tuwing nakikita ko siya, alam kong hindi iyon ang batang dapat siyang naging.”

Nagpasya siyang gumawa ng kumpletong record ng Project Gabriel batay sa sarili niyang pananaw: mula simula, sa unang eksperimento, hanggang sa mga taong sangkot dito. Gusto niyang magkaroon ng tala na hindi kayang dayain. At kung sakaling may mangyari sa kanya, umaasa siyang may makakabasa nito balang araw.

Sa huling bahagi ng notebook, biglang nag-iba ang tono—mas madali, mas magulo, parang nagmadali siyang magsulat.
May nakasulat na petsa at oras.
At sa gilid, parang naisulat niya nang pahapyaw:
“Kung hindi ako makapunta sa hearing bukas, hanapin ang truth sa mga records ng ospital. Huwag kayong matakot sa pangalan ni—”

Naputol ang pangungusap.
May pahina pa, pero wala na itong sulat.
Parang hindi na siya nagkaroon ng pagkakataon.

Dito nagtapos ang kuwento ni Doktor Aurelio. At dito nagsimula ang kuwento ni Lia.

ANG PASYENTENG HINDI NAALALA ANG NAKARAAN

Kinabukasan, sinubukan ni Lia na lapitan si Gabo sa pantry kung saan madalas itong nagpapahinga kapag wala nang masyadong linisin. Tahimik lang ang lugar. May vending machine sa gilid, ilang lumang upuan, at amoy kape na tila laging nakababad sa hangin.

Tahimik na umupo si Lia sa mesa sa tapat niya, may dalang kape at ilang biscuit.

“Kuya Gabo, dito ka na rin po mag-merienda,” alok niya, pinipilit gawing casual ang lahat.

Ngumiti si Gabo nang bahagya at naupo. Sanay na siya sa pagtrato ng mga intern na parang nakatatandang kapamilya ang mga utility worker, lalo na ‘yung mababait at masisipag.

“Matagal na po ba kayo dito sa ospital?” tanong ni Lia, kunwari kwentuhan lang.

“Matagal-tagal na rin, Ma’am,” sagot ni Gabo. “Parang… sampung taon? O higit pa. Hindi ako sigurado. Hindi kasi ako mahilig magbilang ng taon.”

Tumango si Lia.
“Saan po kayo lumaki, kuya?”

Medyo tumagal bago sumagot si Gabo. Parang naghanap ng tamang salita.

“Ang alam ko lang, ma’am, sa isang maliit na lugar na mahirap balikan,” malumanay niyang sagot. “Sitio Maligaya daw, sabi ng matatanda. Pero konti lang talaga ang naaalala ko. Parang… nagising na lang ako isang araw na wala akong malinaw na alaala bago ako maging dalawampu.”

Parang may humampas sa dibdib ni Lia. Dalawampu. Nawalang alaala. Sitio Maligaya.
Hindi na iyon simpleng coincidence.

“Wala po talaga kayong naaalala?” maingat niyang tanong. “Pamilya? Mga magulang? Kapatid?”

Umiling si Gabo, nakatingin sa mesa.

“May mga piraso, ma’am. Parang sirang pelikula. May hospital bed. May malamig na ilaw. May mukha ng isang doktor na laging nakatingin sa akin na parang nakokonsensiya. Hindi ko alam kung totoong alaala ‘yon o panaginip lang. Basta ang alam ko lang, pag-ising ko sa murang edad, may naghatid sa akin sa isang orphanage. Ang sabi nila, naaksidente raw ang pamilya ko. Ako lang ang nakaligtas.”

Habang sinasabi niya iyon, napansin ni Lia ang kakaibang lungkot sa mga mata niya. Hindi ito lungkot lang ng simpleng dukhang manggagawa. Lungkot ito ng isang taong pakiramdam niya hindi kumpleto ang sarili niya—parang may nawawala sa loob niyang hindi niya alam kung paano hanapin.

Gusto na sanang sabihin ni Lia ang totoo. Gusto niyang ilabas ang notebook at ipakita ang mga pahina, sabihin: “Tingin ko, ikaw si Gabriel. Ginawa kang eksperimento. Niloko ka ng ospital.”

Pero alam niyang hindi ganoon kasimple.
Paano kung mapahamak silang dalawa?
Paano kung may mga CCTV sa pantry na may nakamasid?
Paano kung may magtanong bakit hawak niya ang lumang notebook na dapat ay matagal nang nawala?

Kaya tumango lang siya, pinilit ngumiti.

“Kung gano’n, kuya, mabuti at nandito na kayo. At least, may tahanan kayo ngayon kahit papaano.”

Ngumiti si Gabo, simpleng ngiti na parang may lamlam sa gilid.

“Sa ospital na ito, ma’am,” sagot niya, “parang lahat tayo may sugat, ano? Kahit mga hindi pasyente. Kanya-kanya lang ng paraan ng pagtago.”

ANG DESISYON

Pag-uwi ni Lia kina-gabihan, hindi na siya nakapagpahinga nang maayos. Hawak niya ang notebook, binabalik-balikan. Ang isip niya’y umiikot sa isang tanong:

“Anong gagawin ko sa katotohanang ito?”

Pwede niyang itago. Ibalik sa kahon, ibalik sa bodega, itapon. Magpanggap na walang nakita. Tapusin ang internship, mag-board exam, maging doktor, at kalimutan na lang.

Pero sa tuwing iniisip niya iyon, naaalala niya ang mga mata ni Gabo.
At ang bawat entry ni Doktor Aurelio na puno ng panghihinayang.

Hindi siya perpektong tao. Natatakot din siya.
Pero natuklasan niya na ang pinakaayaw niya sa sarili ay ang ideya na may alam siyang mali at pipiliin pa ring manahimik.

Kaya kinabukasan, sa halip na tumuloy agad sa rounds, nagtungo siya sa pinakamalapit na law office sa labas ng ospital sa kanyang lunch break. Humingi siya ng payo—hindi bilang doktor, kundi bilang isang concerned citizen na may hawak na posibleng ebidensya ng malpractice at cover-up.

Hindi niya binigay ang tunay na pangalan ng ospital sa una. Gumamit siya ng initials. Gumamit siya ng hypothetical na terms. Pero sa dulo, may isang bagay na malinaw:
Kung gusto niyang lumaban, kailangan niya ng tamang mekanismo. Hindi sapat ang tsismis, hindi sapat ang emosyon. Kailangan niya ng tamang proseso.

Sinabihan siya ng abogado na mahaba at delikado ang lalakbayin niya kung itutuloy niya ito. Pwedeng magkaroon ng mga kaso, pwedeng magkaroon ng banta, pwedeng malagay sa alanganin ang lisensya niya sa hinaharap. Pero posible rin, kung maayos ang pagkalap ng ebidensya, na maimbestigahan ang mga sangkot at mabigyan ng hustisya ang mga biktima.

Sa pag-uwi niya, naglakad siya pabalik sa ospital na parang mas mabigat ang bag niya, hindi dahil sa notebook lang, kundi dahil sa bigat ng desisyon.

ANG PAGHAHARAP

Makalipas ang ilang araw ng lihim na pagkuha ng kopya ng ilang old medical records, pagpi-picture ng mga dokumentong nakatago sa mga lumang filing cabinet, at pagche-check sa digital archives (na halos puro edited na), napuno ang maliit na USB at notebook ni Lia ng notes, petsa, at pangalan.

Sa mga pangalang iyon, may ilan na patay na. May ilan na matagal nang nag-retire. At may ilan—ito ang pinakamabigat—na kasalukuyan pang naghahawak ng matataas na posisyon sa ospital.

Isang gabi, matapos ang duty, napagdesisyunan na ni Lia na hindi na pwedeng hindi kausapin si Gabo. Hindi niya ito pwedeng isama sa laban na hindi niya alam. Pero hindi rin niya gustong may ibang taong magsabi sa kanya ng katotohanan sa paraang mas masakit pa.

Hinintay niya sa likod ng ospital si Gabo, sa may loading area kung saan kadalasang dumadaan ang mga maintenance staff. Tahimik ang paligid, maliban sa mahinang ugong ng generator at amoy ng disinfectant at usok mula sa kalsada.

Nang makita niya si Gabo, huminga siya nang malalim.

“Kuya Gabo,” tawag niya, sabay hawak sa notebook na nakabalot sa bag.

Napalingon ang lalaki, bahagyang nagulat sa seryosong mukha ni Lia.

“Ma’am? O, bakit parang ang bigat ng mukha ninyo? Napagalitan ba kayo sa duty?”

Umiling siya. Hindi niya na tinakpan ang emosyon sa mukha niya.

“May kailangan po akong ipakita sa inyo. Pero bago ‘yon… gusto ko munang humingi ng paumanhin, kahit hindi ko alam kung ano ang magiging reaksyon niyo.”

Dahan-dahan niyang inilabas ang notebook. Ang lumang itim na cover. Ang kupas na sulat: “A. Villoria, M.D.”

Nakita niya kung paanong unti-unting nanlaki ang mata ni Gabo. Parang may matagal nang kinukubli sa likod ng kaniyang tingin na ngayon lang binuksan.

“Alam ko pong hinahanap niyo ito,” mahinang sabi ni Lia. “At sa palagay ko… may kinalaman ‘to sa kung sino kayo. Sa totoong nangyari sa inyo.”

Hindi agad gumalaw si Gabo. Nanginginig nang bahagya ang kamay nito, pero sa huli, inabot niya ang notebook na parang takot siyang mahulog ito at mawala muli.

“Puwede niyo pong basahin…” sabi ni Lia, halos pabulong. “Pero bago niyo ako husgahan, sana po maintindihan ninyo: hindi ako parte ng nangyari noon. Intern lang po ako rito. Pero sa sandaling nabasa ko ito, pakiramdam ko… meron akong pananagutan, kahit hindi ako kasama sa nakaraan.”

Hindi sumagot si Gabo. Umupo siya sa isang lumang kahon sa gilid, binuksan ang notebook sa unang pahina, at nagsimulang magbasa.

Tahimik ang sumunod na sandali, pero hindi ito simpleng katahimikan. Isa itong katahimikang may kasamang pagkalas ng mga tanikala sa loob ng isang kaluluwang matagal nang nakakadena.

Habang nagbubuklat si Gabo, paminsan-minsan ay napapahinto siya. Napapapikit. Napapahawak sa sentido, na parang may pumipunit sa utak niya. Parang nagbabalik ang mga alaala na dati’y malabo, na ngayo’y unti-unti nang nagkukulay, nagiging malinaw, nagiging masakit.

Minsan ay napabulong siya ng, “Ako ba ‘to?”
Minsan naman ay napapa-iling.
Hanggang sa makarating siya sa bahagi tungkol sa batang si “Gabriel” na may problema sa puso, na ginawang test subject.

Dito na tuluyang bumagsak ang balikat niya.

“Sitio Maligaya… Dela Peña…” mahina niyang sambit. “Kaya pala… kaya pala tuwing naiisip ko ‘yung salitang ‘Gabriel,’ may kung anong sakit sa dibdib ko. Hindi ko alam kung pangalan ko ba ‘yon, o pangalan ng kapatid, o pangalan ng… bata.”

Tumingin siya kay Lia, puno ng luha ang mga mata, pero hindi sumisigaw. Hindi nagagalit. Ang pinakakitang-kitang emosyon sa mukha niya: hindi galit, kundi pagkabasag.

“Ma’am…” mahinang tanong niya. “Kung totoo lahat ‘to… ano ako ngayon? Tao ba ako na pinaglalaruan? Biktima ba ako? O kasalanan ko rin ba ‘to dahil hinayaan kong maging blanko ang buhay ko?”

Umiling si Lia, lumapit, at marahang naglagay ng kamay sa balikat niya.

“Kuya, wala kang kasalanan,” mariin niyang sagot. “Bata ka noon. Ginawa ka nilang eksperimento. At ang pamilya mo, niloko nila. Ang tanging kasalanan mo lang ngayon, kung matatawag mang kasalanan, ay kung pipiliin mong hindi malaman ang buong katotohanan sa sarili mong buhay.”

ANG SIMULA NG LABAN

Mula sa gabing iyon, hindi na naibalik sa dati ang tahimik na buhay ni Lia at Gabo.
Hindi na sila simpleng intern at utility worker.
Sila na ang naging buhay na ebidensya at nakabukas na mata sa loob ng ospital.

Tahimik nila itong pinagplanuhan.

Si Lia, sa tulong ng abogado, ay nag-ipon ng sapat na dokumento.

Si Gabo naman, unti-unting humaharap sa sariling nakaraan, kahit masakit. May mga gabing sumasakit ang ulo niya sa pagbalik ng maliliit na detalye: ang boses ng nanay niya, ang kamay ng kapatid sa kama, ang malamig na aircon ng operating room, at ang mukha ng doktor na si Aurelio na laging may halong pagsisisi sa mga mata.

Sa bawat alaala, mas nagiging buo si Gabo.
At sa bawat bagong kaalamang nalalaman niya, mas nagiging malinaw na hindi siya dapat patuloy na manatiling tahimik.

Dumating ang araw na ihaharap nila ang kaso sa tamang ahensya: sa media, sa legal na sistema, at kalaunan, sa board of medicine. Hindi ito tapos sa isang hearing, hindi ito nadadala sa isang press release lang. Matagal, madugo, punong-puno ng pagsubok.

May mga kaibigang biglang umiwas kay Lia sa ospital, natatakot na madamay. May mga taong tahasang nagbanta, nagpadala ng anonymous na mensahe: “Huwag mo nang pakialaman ang mga hindi mo naiintindihan. Maraming mawawala sa’yo.”

Pero sa tuwing malalambot ang tuhod niya, naiisip niya ang sarili niya bilang bata, kung sakaling siya ang ginawang eksperimento. At naiisip niya si Gabo, na ilang taon nang nabubuhay na parang multo sa sarili niyang buhay.

Hindi niya kayang magpanggap na wala siyang alam.

HULING PAHINA

Makalipas ang mahabang panahon ng pakikibaka—imbestigasyon, balita sa TV, pagharap sa mga abogado ng ospital, at paglabas ng mga dating empleyado na naglakas-loob magsalita—umabot din sa puntong kinailangan nilang humarap sa opisyal na pagdinig.

Isang malaking bulwagan, puno ng media, abogado, at mga taong naupo sa likod para sumuporta o manood lang. Nandoon si Lia, nakaputing blouse, nanginginig pero matatag. At nandoon si Gabo, simple pa rin ang suot, pero ngayon, hindi na nakatungo ang ulo. Nakatingin na siya nang diretsong, parang unang beses niyang nakita ang sarili bilang tao, hindi bilang anino.

Bago magsimula ang formal hearing, may hawak siyang kopya ng notebook ni Doktor Aurelio—hindi na ang orihinal, dahil nasa kustodiya na ng mga awtoridad, pero sapat para maalala niya kung saan nagsimula ang lahat.

Sa likod na pahina ng notebook, may natagpuan si Lia na maliit na sulat na hindi niya napansin dati, nakasulat sa pinakailalim, halos hindi kita:

*“Kung sakaling may makabasa nito at magdesisyong lumaban, patawarin ninyo ako. Ang buhay ko ay baka hindi na maibalik sa dati, pero sana may mailigtas pa kayong iba.

– Aurelio Villoria”*

Sa sandaling iyon, na-realize ni Lia:
Hindi lang nila isinasara ang isang lumang kaso.
Binubuksan nila ang pinto para sa mga susunod na henerasyon ng mga pasyente, doktor, at simpleng trabahador sa ospital na ayaw nang maging biktima ng sistemang walang konsensiya.

Nang tawagin ang pangalan ni Gabo, tumayo siya, huminga nang malalim, at nagsimulang magsalita sa mikropono.

Hindi siya sanay magsalita sa harap ng maraming tao.
Wala siyang pinag-aralan sa law o public speaking.
Pero bawat salitang lumabas sa bibig niya, galing sa pinakasugat at pinakabuong bahagi ng puso niya.

“Ang pangalan ko,” malumanay ngunit malinaw niyang wika, “ay Gabo Dela Peña. Pero sa mga dokumento ninyo, tinawag ninyo akong ‘Project Gabriel.’ Ngayon, hindi na ako proyekto. Hindi na ako code name. Tao ako. Anak. Biktima. At ngayong araw… testigo.”

Sa likod ng hall, nakatayo si Lia, pinipigilan ang luha. Hindi dahil sa lungkot, kundi dahil sa kakaibang damdamin na ngayon lang niya naramdaman:
Ang pakiramdam na ang isang kuwaderno na itinapon sa basurahan ay naging sandata para baguhin ang buhay ng mga taong matagal nang ninakawan ng katotohanan.

EPILOGO

Lumipas ang panahon. Hindi agad nanalo ang kaso. May apela, may maliliit na panalo, may malalaking talo. Pero unti-unti, lumawak ang gising ng publiko. May mga ospital na nag-review ng kanilang ethics policies. May mga doktor na natutong huwag basta-basta pumirma sa mga papel na hindi nila lubos na nauunawaan. May mga pamilya na natutong magtanong nang mas marami sa tuwing may operasyon ang mahal nila sa buhay.

Si Lia, kalaunan, nakapasa sa board exam. Naging doktor siya hindi dahil gusto niyang yumaman, kundi dahil alam niyang kailangan ng mga pasyenteng may kakampi sa loob ng sistema. Sa unang araw niya bilang opisyal na doktor, inikot niya ang ospital at huminto nang sandali sa bodega sa likod ng lumang building—ngayon, malinis na, inayos na, wala nang mga kahong halos mamatay sa alikabok.

Naalala niya ang unang araw na nahulog ang kahong iyon. Kung hindi iyon nalaglag, baka hindi niya nahawakan ang kuwaderno. Baka iba ang buhay niya ngayon. Baka mas tahimik… pero mas hungkag.

Si Gabo naman, hindi na maintenance staff. Pinili niyang mag-aral sa night school, unti-unting buuin ang buhay na ninakaw sa kaniya noong bata pa siya. Hindi niya pinilit alalahanin ang lahat ng detalye; sapat na para sa kaniya na alam niya ngayon: hindi siya aksidente, hindi siya basura ng eksperimento. Tao siya, may pangalan, may kuwento.

Minsan, sa gitna ng isang tahimik na gabi, magkikita pa rin sina Lia at Gabo sa cafeteria ng ospital, nagkakape. Magtatawanan sa maliliit na bagay, magbabanggit ng ilang pangalang hindi na gaanong masakit banggitin, dahil alam nilang kahit paano, nabigyan na sila ng hustisya.

At sa bawat bagong journal na sinusulat ni Lia sa kaniyang maliit na notebook bilang doktor, minsan ay sinusulat niya bigla sa unang pahina:

“Kung sakaling mabasa ito ng isang intern balang araw, sana tandaan mo: hindi lahat ng kuwento ng ospital ay tungkol sa sakit at kamatayan. Mayroon ding kuwento tungkol sa katotohanan at tapang—at doon, hindi sapat na marunong ka lang maggamot. Kailangan marunong ka ring lumaban.”

Sa dulo, hindi ang sigaw ni Doktor Aurelio, hindi ang luha ni Gabo, at hindi ang takot ni Lia ang pinakamalakas na boses.

Kundi ang katahimikan ng konsensiyang hindi na kayang manahimik.

At kung sakaling may makakita muli ng lumang notebook sa isang sulok ng mundo, baka doon na magsimula ang susunod na kuwento—ng panibagong taong pipiliing kumilos imbes na magbulag-bulagan.