HINDI SILA NAWALA—SILA AY TAHIMIK NA NAMUHAY: Ang Kuwentong Hindi Binabalita Tungkol sa mga Babaeng Ukrainian na Piniling Manirahan sa Pilipinas

Noong unang bahagi ng 2024, may isang padron na dahan-dahang umusbong—isang galaw na hindi agad napansin ng karamihan, at kung napansin man, ay madaling binalewala. Walang press conference, walang opisyal na pahayag, walang headline na sumigaw ng alarma. Ngunit sa likod ng mga numero ng flight, talaan ng visa, social media check-ins, at mga tahimik na usapan sa expat forums, may iisang katotohanang unti-unting nagiging malinaw: dumarating ang mga babaeng Ukrainian sa Pilipinas sa bilang na hindi pangkaraniwan.

Hindi sila turista. Hindi sila backpacker na may planong bumalik matapos ang ilang linggo. Sila ay mga babaeng nanatili. Mga babaeng nag-ugat. Mga babaeng unti-unting nawala sa mata ng balita at pumasok sa pang-araw-araw na buhay Pilipino—naglalakad sa palengke, naghahatid ng anak sa paaralan, namimili ng gulay, at natutong ngumiti muli nang hindi pilit. At saka may isang numerong nagsimulang umikot sa internet, halos pabulong lamang: 38,000. Hindi opisyal na kinumpirma. Hindi rin mariing itinanggi. Isang numerong sapat upang magdulot ng tanong, ngunit hindi sapat upang gumawa ng eskandalo.

Bakit Pilipinas?
Bakit karamihan ay babae?
At bakit ang kilusang ito ay tahimik na nagdulot ng pangamba—hindi sa mundo, kundi sa loob mismo ng Ukraine?

Upang maunawaan ang kuwentong ito, mahalagang linawin agad ang isang bagay: hindi ito kuwento ng panic. Hindi ito kuwento ng pagtakas sa dilim. Ito ay kuwento ng pagpili, ng pagtitiis, at ng isang mundong muling hinuhubog ng digmaan sa mga paraang hindi palaging nakikita sa mapa. At upang tunay itong maunawaan, kailangang bumalik sa simula—sa sandaling pumutok ang digmaan sa Ukraine.

Nang sumiklab ang digmaan, milyon-milyong buhay ang nabago sa loob lamang ng ilang araw. Mga lungsod ang nagising sa tunog ng sirena. Mga pamilyang hindi kailanman nagplano ng pag-alis ang biglang napilitang umalis. Nagbukas ang mga hangganan. Napuno ang mga tren. Ang mga desisyon ay hindi na ginawa batay sa kagustuhan, kundi sa pangailangan. Ang mga lalaki ay nanatili. Ang mga babae at bata ang umalis. Hindi dahil gusto nila, kundi dahil iyon ang tanging paraan upang mabuhay.

Europa ang naging unang kanlungan. Poland. Germany. Czech Republic. Sa simula, may pag-asa. May tulong. May pakiramdam ng pagkalinga. Ngunit habang ang mga buwan ay naging taon, may isang pagbabago na hindi agad napansin ng mundo. Ang pansamantalang kaligtasan ay naging pangmatagalang kawalan ng katiyakan. Ang pabahay ay naging mahirap hanapin. Ang mga assistance program ay humigpit. Ang mga trabaho ay naging mas kaunti, mas kompetitibo, at mas hindi sigurado. Para sa maraming babaeng Ukrainian—lalo na yaong may mga anak, o may limitadong ipon—ang Europa ay unti-unting nagmukhang isang waiting room na walang malinaw na labasan.

Dito pumasok ang Pilipinas sa larawan—isang bansang, sa unang tingin, ay tila walang lohikal na koneksyon sa Ukraine. Malayo. Hindi bahagi ng Europa. Hindi tradisyonal na destinasyon ng Ukrainian migration. Ngunit para sa mga babaeng naglakbay patungo rito, ang desisyon ay may malinaw na lohika—isang lohikang hindi makikita sa geopolitics, kundi sa pang-araw-araw na buhay.

Ang Pilipinas ay may mas bukas na landas sa visa kumpara sa maraming bansang Kanluranin. Ang Ingles ay malawak na ginagamit. Ang gastos sa pamumuhay ay mas mababa kaysa sa karamihan ng Europa. Ang mga komunidad ay nakasentro sa pamilya. At higit sa lahat, ang kulturang Pilipino ay kilala sa init ng pagtanggap sa mga dayuhan, lalo na sa mga babae at bata. Para sa isang inang dalawang taglamig nang palipat-lipat sa mga pansamantalang tirahan sa Europa, ang ideya ng isang simpleng apartment, mainit na panahon, at kapitbahay na marunong ngumiti ay hindi luho. Ito ay kapayapaan.

Malaki ang naging papel ng social media, ngunit hindi sa paraang madalas nating nakikita. Hindi ito tungkol sa influencers o curated perfection. Ang mga babaeng Ukrainian na naunang nanirahan sa Pilipinas ay nagsimulang magbahagi ng kanilang araw-araw na buhay—paghatid ng anak sa paaralan, pamamalengke, pagpunta sa beach, simpleng pagkain sa hapag, at mga ngiting mukhang totoo muli. Hindi sila nagbebenta ng pangarap. Ipinapakita lamang nila na maaaring magpatuloy ang buhay.

Tahimik na lumaki ang kilusan. Ang ilan ay dumating bilang estudyante. Ang iba ay sa pamamagitan ng online work. May mga dumating dahil sa relasyon—nabuo sa internet o sa tulong ng magkakaibigan. At may mga dumating dahil bukas ang pinto. At ang Pilipinas, tapat sa likas na ugali nito, ay hindi nagtanong nang labis. Habang dumarami ang bilang, doon lamang nagsimulang mapansin ng mga opisyal sa Ukraine ang isang padron na nagdulot ng pag-aalala. Hindi dahil umaalis ang mga babae—kundi dahil marami ang hindi na bumabalik.

Ang Ukraine, tulad ng anumang bansang nasa digmaan, ay nahaharap sa matinding pressure sa demograpiya. Ang pagkawala ng mga babaeng nasa working age ay may pangmatagalang epekto—lumiliit na labor force, bumababang birth rate, at mas mahirap na post-war recovery. Nang lumabas ang mga ulat na libu-libong babae ang muling naninirahan lampas sa Europa, tahimik na tumunog ang alarma. Hindi galit. Hindi pagkondena. Pag-aalala.

Binibigyang-diin ng mga opisyal na iginagalang ng Ukraine ang kalayaan sa paggalaw. Walang babaeng inakusahan ng maling gawain. Ngunit sa loob ng mga analysis at closed-door discussions, may tanong na paulit-ulit bumabalik: Babalik pa ba sila? Lalaking Ukrainian ba ang kanilang mga anak, o sa pangalan na lamang?

Kasabay nito, nagsimulang umikot ang maling impormasyon online. May nagsabing trafficking. May nagsabing may lihim na kasunduan ang mga gobyerno. May nagpalaki ng numero para sa shock value. Ngunit ang katotohanan ay mas tahimik, mas kumplikado, at mas makatao. Karamihan sa mga babaeng ito ay hindi tumatakbo palayo sa Ukraine. Sila ay tumatakbo papunta sa katatagan.

Sa Pilipinas, marami ang nakatagpo ng dignidad na hindi nila inaasahan. Mga gurong Ukrainian na nagtuturo online. Mga designer na nag-freelance. Mga babaeng nagbukas ng maliliit na negosyo para sa kapwa expats. May mga nag-asawa, pinaghahalo ang kultura sa paraang natural, hindi pilit. At ang mga komunidad na Pilipino, sa halip na magtaka, ay yumakap—tumulong sa pag-aalaga ng bata, nagbukas ng pinto ng simbahan at paaralan, at pinuno ng kabaitan ang mga puwang na iniwan ng hadlang sa wika.

Para sa maraming babaeng Ukrainian, ito ang unang lugar mula nang magsimula ang digmaan kung saan hindi sila palaging tinatanong tungkol sa trauma. Hindi sila pinipilit magkuwento. Hindi sila ginagawang simbolo ng sakit. Mga tao lamang sila muli.

Habang ang mundo ay patuloy na nakatingin sa mga headline ng digmaan, ang pang-araw-araw na buhay ng maraming babaeng Ukrainian sa Europa ay unti-unting nagiging mas mabigat kaysa sa inaasahan ng sinuman. Sa simula, may tulong at may simpatiya. May mga libreng tirahan, may mga community centers, at may mga programang idinisenyo para sa “temporary displacement.” Ngunit ang salitang temporary ay nagsimulang mawalan ng kahulugan habang ang mga buwan ay naging taon. Ang mga apartment ay naging masikip, ang renta ay tumaas, at ang mga patakaran sa tulong-panlipunan ay humigpit. Para sa mga babaeng may anak, ang araw-araw na pamumuhay ay naging isang mahabang pila—pila para sa housing, pila para sa benepisyo, pila para sa trabaho—habang ang hinaharap ay nananatiling hindi malinaw.

Marami sa kanila ang nagsimulang makaramdam na sila ay nakatigil sa pagitan—hindi na ganap na nasa Ukraine, ngunit hindi rin ganap na nakaugat sa Europa. Ang mga trabaho ay kadalasang panandalian at mababa ang sahod, sapat lamang upang mabuhay ngunit hindi sapat upang magplano. Ang mga bata ay pumasok sa paaralan ngunit madalas na naglipat-lipat, nahihirapang mag-adjust sa wika at kultura. At sa bawat bagong regulasyon, bawat bagong form, bawat bagong paghihigpit, ang pakiramdam ng pagiging bisita ay lalong tumitindi.

Sa ganitong konteksto nagsimulang umusbong ang mga pribadong usapan—hindi sa mga opisyal na forum, kundi sa mga group chat ng mga ina, sa tahimik na video calls sa gabi, at sa mga mensaheng ipinapasa mula sa isang kaibigan patungo sa isa pa. Doon unang binanggit ang Pilipinas—hindi bilang pangarap na destinasyon, kundi bilang posibleng solusyon. Isang lugar na malayo sa digmaan, malayo sa taglamig, at higit sa lahat, malayo sa pakiramdam na palaging may oras na hinahabol.

Sa una, marami ang nag-alinlangan. Ang Pilipinas ay wala sa mental map ng karamihan. Ngunit habang dumarami ang mga kuwento mula sa mga naunang dumating—mga ina na nakahanap ng maliit ngunit maayos na apartment, mga batang muling natutong tumawa sa ilalim ng araw, at mga araw na hindi kailangang bilangin ang natitirang tulong—ang ideya ay unti-unting naging makatotohanan. Ang tanong ay hindi na “Bakit Pilipinas?” kundi “Bakit hindi?”

Ang praktikal na dahilan ay malinaw. Ang mga visa pathway ay mas accessible kumpara sa maraming bansang Kanluranin. Ang Ingles ay malawak na ginagamit, kaya’t ang pang-araw-araw na komunikasyon ay hindi naging hadlang. Ang gastos sa pamumuhay ay mas mababa, kaya’t ang online work—pagtuturo, freelancing, remote services—ay mas sapat upang suportahan ang pamilya. Ngunit higit pa sa mga numerong ito, may isang salik na hindi masukat ng spreadsheet: ang pakiramdam ng pagtanggap.

Sa Pilipinas, maraming babaeng Ukrainian ang nagsabing hindi sila agad tinanong kung ano ang kanilang dinaanan. Hindi sila pinilit magkuwento ng trauma upang patunayan ang kanilang karapatan na manatili. Sa halip, tinanong sila kung kumusta sila, kung kailangan ba nila ng tulong, at kung saan sila komportable. Para sa mga taong matagal nang nabubuhay sa ilalim ng label na “refugee,” ang ganitong uri ng pakikitungo ay nakapagpapagaan.

Habang patuloy na dumarami ang mga dumadating, nagsimulang mapansin ng mga analyst sa Ukraine ang isang pattern na hindi maaaring balewalain. Hindi ito biglaang pag-alis; ito ay unti-unting paglipat ng sentro ng buhay. Ang mga babaeng dati’y inaasahang babalik matapos ang digmaan ay nagsisimulang mag-enroll ng mga anak sa paaralan sa labas ng Europa. Ang mga tirahan ay hindi na pansamantala. Ang mga plano ay hindi na nakatali sa petsa ng pag-uwi. At para sa isang bansang nakikipaglaban hindi lamang para sa teritoryo kundi para sa hinaharap, ang ganitong trend ay tahimik na nakababahala.

Mahalagang linawin na ang reaksyon ng Ukraine ay hindi galit o paninisi. Walang babaeng inakusahan ng pagtakas o kawalan ng patriyotismo. Sa halip, ang tono ay pag-aalala sa pangmatagalang epekto. Ang pagkawala ng working-age women ay may implikasyon sa labor force, sa birth rates, at sa kakayahang muling bumuo pagkatapos ng digmaan. Ang tanong ay hindi kung dapat bang pigilan ang mga babae—sapagkat iginagalang ang kalayaan sa paggalaw—kundi kung paano mapapanatili ang ugnayan upang ang pagbabalik ay manatiling posible.

Kasabay nito, lumaganap ang maling impormasyon online. May mga alegasyon ng trafficking, may mga teorya ng lihim na kasunduan, at may mga numero na pinalaki para sa shock value. Ang mga kuwentong ito ay mabilis kumalat, ngunit bihirang tumugma sa realidad. Ang katotohanan ay mas tahimik at mas kumplikado: karamihan sa mga babaeng ito ay hindi naghahanap ng pagtakas, kundi naghahanap ng katatagan. At sa Pilipinas, sa gitna ng init at kabaitan, marami ang nakatagpo ng dignidad na matagal nang nawala sa kanila.

Sa mga lungsod at bayan kung saan sila nanirahan, nagsimulang mabuo ang mga maliliit na network ng suporta. May mga Ukrainian teachers na nagtuturo online, mga designer at VA na nag-freelance, at mga ina na nagbukas ng maliliit na negosyo para sa kapwa expats. May mga pamilyang naghalo ng kultura—mga kusinang may sabay na borscht at adobo, mga hapag na may dalawang wika at iisang layunin: ang mamuhay nang payapa.

At sa bawat hakbang, ang mga Pilipinong komunidad ay tumugon sa paraang pamilyar sa kanila—sa pamamagitan ng bayanihan. May mga kapitbahay na tumulong sa childcare, mga simbahan at paaralan na nagbukas ng pinto, at mga kaibigang nagbigay-gabay sa mga sistemang hindi pamilyar. Ang wika ay naging hadlang paminsan-minsan, ngunit ang kabaitan ang pumuno sa mga puwang.

Para sa maraming babaeng Ukrainian, ang Pilipinas ang naging unang lugar mula nang magsimula ang digmaan kung saan hindi sila palaging tinatanong tungkol sa sakit. Hindi sila ginawang simbolo ng trahedya. Hindi sila hinilingang maging matatag sa harap ng kamera. Dito, pinayagan silang maging ordinaryo—mga ina, manggagawa, kapitbahay. At sa pagiging ordinaryong iyon, unti-unting bumalik ang lakas.

Habang ang mundo ay patuloy na nakatingin sa mga headline ng digmaan, ang pang-araw-araw na buhay ng maraming babaeng Ukrainian sa Europa ay unti-unting nagiging mas mabigat kaysa sa inaasahan ng sinuman. Sa simula, may tulong at may simpatiya. May mga libreng tirahan, may mga community centers, at may mga programang idinisenyo para sa “temporary displacement.” Ngunit ang salitang temporary ay nagsimulang mawalan ng kahulugan habang ang mga buwan ay naging taon. Ang mga apartment ay naging masikip, ang renta ay tumaas, at ang mga patakaran sa tulong-panlipunan ay humigpit. Para sa mga babaeng may anak, ang araw-araw na pamumuhay ay naging isang mahabang pila—pila para sa housing, pila para sa benepisyo, pila para sa trabaho—habang ang hinaharap ay nananatiling hindi malinaw.

Marami sa kanila ang nagsimulang makaramdam na sila ay nakatigil sa pagitan—hindi na ganap na nasa Ukraine, ngunit hindi rin ganap na nakaugat sa Europa. Ang mga trabaho ay kadalasang panandalian at mababa ang sahod, sapat lamang upang mabuhay ngunit hindi sapat upang magplano. Ang mga bata ay pumasok sa paaralan ngunit madalas na naglipat-lipat, nahihirapang mag-adjust sa wika at kultura. At sa bawat bagong regulasyon, bawat bagong form, bawat bagong paghihigpit, ang pakiramdam ng pagiging bisita ay lalong tumitindi.

Sa ganitong konteksto nagsimulang umusbong ang mga pribadong usapan—hindi sa mga opisyal na forum, kundi sa mga group chat ng mga ina, sa tahimik na video calls sa gabi, at sa mga mensaheng ipinapasa mula sa isang kaibigan patungo sa isa pa. Doon unang binanggit ang Pilipinas—hindi bilang pangarap na destinasyon, kundi bilang posibleng solusyon. Isang lugar na malayo sa digmaan, malayo sa taglamig, at higit sa lahat, malayo sa pakiramdam na palaging may oras na hinahabol.

Sa una, marami ang nag-alinlangan. Ang Pilipinas ay wala sa mental map ng karamihan. Ngunit habang dumarami ang mga kuwento mula sa mga naunang dumating—mga ina na nakahanap ng maliit ngunit maayos na apartment, mga batang muling natutong tumawa sa ilalim ng araw, at mga araw na hindi kailangang bilangin ang natitirang tulong—ang ideya ay unti-unting naging makatotohanan. Ang tanong ay hindi na “Bakit Pilipinas?” kundi “Bakit hindi?”

Ang praktikal na dahilan ay malinaw. Ang mga visa pathway ay mas accessible kumpara sa maraming bansang Kanluranin. Ang Ingles ay malawak na ginagamit, kaya’t ang pang-araw-araw na komunikasyon ay hindi naging hadlang. Ang gastos sa pamumuhay ay mas mababa, kaya’t ang online work—pagtuturo, freelancing, remote services—ay mas sapat upang suportahan ang pamilya. Ngunit higit pa sa mga numerong ito, may isang salik na hindi masukat ng spreadsheet: ang pakiramdam ng pagtanggap.

Sa Pilipinas, maraming babaeng Ukrainian ang nagsabing hindi sila agad tinanong kung ano ang kanilang dinaanan. Hindi sila pinilit magkuwento ng trauma upang patunayan ang kanilang karapatan na manatili. Sa halip, tinanong sila kung kumusta sila, kung kailangan ba nila ng tulong, at kung saan sila komportable. Para sa mga taong matagal nang nabubuhay sa ilalim ng label na “refugee,” ang ganitong uri ng pakikitungo ay nakapagpapagaan.

Habang patuloy na dumarami ang mga dumadating, nagsimulang mapansin ng mga analyst sa Ukraine ang isang pattern na hindi maaaring balewalain. Hindi ito biglaang pag-alis; ito ay unti-unting paglipat ng sentro ng buhay. Ang mga babaeng dati’y inaasahang babalik matapos ang digmaan ay nagsisimulang mag-enroll ng mga anak sa paaralan sa labas ng Europa. Ang mga tirahan ay hindi na pansamantala. Ang mga plano ay hindi na nakatali sa petsa ng pag-uwi. At para sa isang bansang nakikipaglaban hindi lamang para sa teritoryo kundi para sa hinaharap, ang ganitong trend ay tahimik na nakababahala.

Mahalagang linawin na ang reaksyon ng Ukraine ay hindi galit o paninisi. Walang babaeng inakusahan ng pagtakas o kawalan ng patriyotismo. Sa halip, ang tono ay pag-aalala sa pangmatagalang epekto. Ang pagkawala ng working-age women ay may implikasyon sa labor force, sa birth rates, at sa kakayahang muling bumuo pagkatapos ng digmaan. Ang tanong ay hindi kung dapat bang pigilan ang mga babae—sapagkat iginagalang ang kalayaan sa paggalaw—kundi kung paano mapapanatili ang ugnayan upang ang pagbabalik ay manatiling posible.

Kasabay nito, lumaganap ang maling impormasyon online. May mga alegasyon ng trafficking, may mga teorya ng lihim na kasunduan, at may mga numero na pinalaki para sa shock value. Ang mga kuwentong ito ay mabilis kumalat, ngunit bihirang tumugma sa realidad. Ang katotohanan ay mas tahimik at mas kumplikado: karamihan sa mga babaeng ito ay hindi naghahanap ng pagtakas, kundi naghahanap ng katatagan. At sa Pilipinas, sa gitna ng init at kabaitan, marami ang nakatagpo ng dignidad na matagal nang nawala sa kanila.

Sa mga lungsod at bayan kung saan sila nanirahan, nagsimulang mabuo ang mga maliliit na network ng suporta. May mga Ukrainian teachers na nagtuturo online, mga designer at VA na nag-freelance, at mga ina na nagbukas ng maliliit na negosyo para sa kapwa expats. May mga pamilyang naghalo ng kultura—mga kusinang may sabay na borscht at adobo, mga hapag na may dalawang wika at iisang layunin: ang mamuhay nang payapa.

At sa bawat hakbang, ang mga Pilipinong komunidad ay tumugon sa paraang pamilyar sa kanila—sa pamamagitan ng bayanihan. May mga kapitbahay na tumulong sa childcare, mga simbahan at paaralan na nagbukas ng pinto, at mga kaibigang nagbigay-gabay sa mga sistemang hindi pamilyar. Ang wika ay naging hadlang paminsan-minsan, ngunit ang kabaitan ang pumuno sa mga puwang.

Para sa maraming babaeng Ukrainian, ang Pilipinas ang naging unang lugar mula nang magsimula ang digmaan kung saan hindi sila palaging tinatanong tungkol sa sakit. Hindi sila ginawang simbolo ng trahedya. Hindi sila hinilingang maging matatag sa harap ng kamera. Dito, pinayagan silang maging ordinaryo—mga ina, manggagawa, kapitbahay. At sa pagiging ordinaryong iyon, unti-unting bumalik ang lakas.

Habang dumarami ang mga babaeng Ukrainian na tahimik na naninirahan sa Pilipinas, hindi maiiwasang lumitaw ang mga tanong na mas mahirap sagutin—mga tanong tungkol sa kaligtasan, pang-aabuso, at kahinaan na laging kaakibat ng malakihang migrasyon. Ang paglipat sa isang bansang hindi pamilyar ang wika, batas, at mga hindi nakasulat na panuntunan ng lipunan ay laging may kaakibat na panganib, lalo na para sa mga kababaihang may dalang trauma at responsibilidad sa mga anak. Ang mga pangambang ito ay hindi kathang-isip; ang mga ito ay totoo, at kinilala mismo ng mga babaeng Ukrainian na dumating sa Pilipinas na may mga sandaling kailangan nilang maging mas maingat kaysa karaniwan.

May mga kuwento ng panlilinlang—mga pekeng alok ng trabaho, mga landlord na nanamantala sa kawalan ng kaalaman sa kontrata, at mga online na ugnayang nagpakitang-gilas ngunit may masamang hangarin. Ngunit ang mahalagang bahagi ng kuwentong ito ay hindi ang bilang ng mga insidente, kundi kung paano tumugon ang komunidad. Mula sa simula, ang mga Ukrainian women na naunang dumating ay nagsimulang magbahagi ng praktikal na payo: aling mga ahensya ang mapagkakatiwalaan, paano magbasa ng kontrata, sino ang tatawagan kapag may problema. Ang impormasyong ito ay hindi ibinahagi sa mga opisyal na website, kundi sa mga tahimik na chat group, sa mga usapan sa kusina, at sa mga gabing puno ng pag-aalala at pag-aalaga.

Kasabay ng mga impormal na network, pumasok din ang papel ng local NGOs at expat organizations. May mga grupong nag-alok ng legal orientation, psychological first aid, at community meetups na idinisenyo hindi upang “ayusin” ang mga babae, kundi upang bigyan sila ng kaalaman at koneksyon. Sa mga sesyong ito, hindi trauma ang sentro ng usapan, kundi kakayahan—kung paano mag-navigate ng lokal na sistema, kung paano maghanap ng ligtas na trabaho, at kung paano bumuo ng suporta nang hindi umaasa sa iisang tao lamang. Sa ganitong paraan, ang kahinaan ay hindi naging kahihiyan; ito ay naging panimulang punto ng lakas.

Ang mga Pilipinong komunidad, sa kanilang sariling paraan, ay nakibahagi rin sa pagprotekta. May mga barangay officials na tumulong sa pagrerehistro, mga guro na nagbantay sa mga batang bagong dating, at mga kapitbahay na kusang nagbigay-babala kapag may naramdamang hindi tama. Hindi ito sistematikong programa; ito ay kusang-loob na pag-aaruga. Sa maraming pagkakataon, ang simpleng presensya ng komunidad—ang pakiramdam na may nakakakita at nakikinig—ang siyang naging pinakamabisang depensa laban sa pang-aabuso.

Gayunman, hindi lahat ay kumbinsido. May mga kritiko—lokal at dayuhan—na nagtanong kung handa ba ang Pilipinas sa biglaang pagdami ng mga dayuhang residente. May mga alalahanin tungkol sa strain sa serbisyo, sa trabaho, at sa lokal na pabahay. May mga tanong din tungkol sa power dynamics: paano kung ang kabaitan ay mapagkamalang pahintulot? Paano kung ang pangangailangan ay mauwi sa hindi pantay na relasyon? Ang mga tanong na ito ay lehitimo at hindi dapat ipagsawalang-bahala.

Ang tugon ng maraming Ukrainian women sa mga tanong na ito ay pagiging malinaw sa hangarin. Hindi sila dumating upang kunin ang hindi kanila. Hindi sila dumating upang maging pabigat. Karamihan ay dumating na may dalang kasanayan, handang magtrabaho, at may malinaw na layuning panatilihing ligtas at marangal ang kanilang pamumuhay. Sa Pilipinas, maraming nakahanap ng paraan upang mag-ambag—sa edukasyon, sa digital economy, sa maliliit na negosyo—habang pinananatiling buo ang kanilang dignidad.

Sa puntong ito ng kuwento, mahalagang banggitin ang isang katotohanang bihirang pag-usapan: marami sa mga babaeng ito ay hindi kailanman nagplanong manatili nang permanente. Ang kanilang plano ay mas payak at mas makatao—ang huminga muna. Ang patulugin ang mga anak nang walang tunog ng sirena. Ang kumita ng pera nang hindi natatakot na bukas ay mawawala ang tirahan. Ang mabuhay nang hindi binibilang ang mga araw mula sa huling masamang balita mula sa tahanan. Para sa kanila, ang Pilipinas ay hindi dulo ng paglalakbay, kundi isang pahinga sa gitna ng mahabang lakad.

Ngunit dito nagsimulang maging mas kumplikado ang lahat. Habang tumatagal ang pahinga, ang buhay ay unti-unting nag-uugat. Ang mga bata ay nagkakaroon ng mga kaibigan. Ang mga ina ay nagkakaroon ng routine. Ang mga komunidad ay nagiging pamilyar. At ang tanong na “kailan kami babalik?” ay napalitan ng mas tahimik na tanong: Handa na ba kaming bumalik? Para sa ilan, ang sagot ay oo. Para sa iba, hindi pa. At para sa iilan, marahil ay hindi na.

Ito ang bahaging tahimik na ikinababahala ng Ukraine—ang long game. Ang muling pagbangon ng isang bansa ay nangangailangan ng mga tao, lalo na ng mga kababaihan. Hindi upang kontrolin ang kanilang galaw, kundi upang mapanatili ang ugnayan. Ang pag-aalala ay hindi tungkol sa pagkawala ng tao, kundi sa posibilidad na ang mga batang lumaki sa malayo ay maging Ukrainian sa pangalan na lamang. Sa gitna ng paggalang sa kalayaan, may pangangailangang alagaan ang kontinuity—ang tulay sa pagitan ng ngayon at ng bukas.

Samantala, para sa Pilipinas, ang sitwasyong ito ay sumasalamin sa mas malawak na katotohanan. Sa isang mundong pira-piraso at puno ng krisis, ang bansa ay naging hindi inaasahang kanlungan. Hindi dahil sa perpektong sistema, kundi dahil sa kultura ng pagtanggap. At sa mga babaeng Ukrainian, ang karanasang ito ay hindi kuwento ng pagtakas. Ito ay kuwento ng katatagan—ng pagdadala ng sariling bayan sa mga silid-aralan, kusina, mga lullaby, at mga tahimik na panalanging binibigkas libu-libong kilometro ang layo.

Habang dumarami ang mga babaeng Ukrainian na tahimik na naninirahan sa Pilipinas, hindi maiiwasang lumitaw ang mga tanong na mas mahirap sagutin—mga tanong tungkol sa kaligtasan, pang-aabuso, at kahinaan na laging kaakibat ng malakihang migrasyon. Ang paglipat sa isang bansang hindi pamilyar ang wika, batas, at mga hindi nakasulat na panuntunan ng lipunan ay laging may kaakibat na panganib, lalo na para sa mga kababaihang may dalang trauma at responsibilidad sa mga anak. Ang mga pangambang ito ay hindi kathang-isip; ang mga ito ay totoo, at kinilala mismo ng mga babaeng Ukrainian na dumating sa Pilipinas na may mga sandaling kailangan nilang maging mas maingat kaysa karaniwan.

May mga kuwento ng panlilinlang—mga pekeng alok ng trabaho, mga landlord na nanamantala sa kawalan ng kaalaman sa kontrata, at mga online na ugnayang nagpakitang-gilas ngunit may masamang hangarin. Ngunit ang mahalagang bahagi ng kuwentong ito ay hindi ang bilang ng mga insidente, kundi kung paano tumugon ang komunidad. Mula sa simula, ang mga Ukrainian women na naunang dumating ay nagsimulang magbahagi ng praktikal na payo: aling mga ahensya ang mapagkakatiwalaan, paano magbasa ng kontrata, sino ang tatawagan kapag may problema. Ang impormasyong ito ay hindi ibinahagi sa mga opisyal na website, kundi sa mga tahimik na chat group, sa mga usapan sa kusina, at sa mga gabing puno ng pag-aalala at pag-aalaga.

Kasabay ng mga impormal na network, pumasok din ang papel ng local NGOs at expat organizations. May mga grupong nag-alok ng legal orientation, psychological first aid, at community meetups na idinisenyo hindi upang “ayusin” ang mga babae, kundi upang bigyan sila ng kaalaman at koneksyon. Sa mga sesyong ito, hindi trauma ang sentro ng usapan, kundi kakayahan—kung paano mag-navigate ng lokal na sistema, kung paano maghanap ng ligtas na trabaho, at kung paano bumuo ng suporta nang hindi umaasa sa iisang tao lamang. Sa ganitong paraan, ang kahinaan ay hindi naging kahihiyan; ito ay naging panimulang punto ng lakas.

Ang mga Pilipinong komunidad, sa kanilang sariling paraan, ay nakibahagi rin sa pagprotekta. May mga barangay officials na tumulong sa pagrerehistro, mga guro na nagbantay sa mga batang bagong dating, at mga kapitbahay na kusang nagbigay-babala kapag may naramdamang hindi tama. Hindi ito sistematikong programa; ito ay kusang-loob na pag-aaruga. Sa maraming pagkakataon, ang simpleng presensya ng komunidad—ang pakiramdam na may nakakakita at nakikinig—ang siyang naging pinakamabisang depensa laban sa pang-aabuso.

Gayunman, hindi lahat ay kumbinsido. May mga kritiko—lokal at dayuhan—na nagtanong kung handa ba ang Pilipinas sa biglaang pagdami ng mga dayuhang residente. May mga alalahanin tungkol sa strain sa serbisyo, sa trabaho, at sa lokal na pabahay. May mga tanong din tungkol sa power dynamics: paano kung ang kabaitan ay mapagkamalang pahintulot? Paano kung ang pangangailangan ay mauwi sa hindi pantay na relasyon? Ang mga tanong na ito ay lehitimo at hindi dapat ipagsawalang-bahala.

Ang tugon ng maraming Ukrainian women sa mga tanong na ito ay pagiging malinaw sa hangarin. Hindi sila dumating upang kunin ang hindi kanila. Hindi sila dumating upang maging pabigat. Karamihan ay dumating na may dalang kasanayan, handang magtrabaho, at may malinaw na layuning panatilihing ligtas at marangal ang kanilang pamumuhay. Sa Pilipinas, maraming nakahanap ng paraan upang mag-ambag—sa edukasyon, sa digital economy, sa maliliit na negosyo—habang pinananatiling buo ang kanilang dignidad.

Sa puntong ito ng kuwento, mahalagang banggitin ang isang katotohanang bihirang pag-usapan: marami sa mga babaeng ito ay hindi kailanman nagplanong manatili nang permanente. Ang kanilang plano ay mas payak at mas makatao—ang huminga muna. Ang patulugin ang mga anak nang walang tunog ng sirena. Ang kumita ng pera nang hindi natatakot na bukas ay mawawala ang tirahan. Ang mabuhay nang hindi binibilang ang mga araw mula sa huling masamang balita mula sa tahanan. Para sa kanila, ang Pilipinas ay hindi dulo ng paglalakbay, kundi isang pahinga sa gitna ng mahabang lakad.

Ngunit dito nagsimulang maging mas kumplikado ang lahat. Habang tumatagal ang pahinga, ang buhay ay unti-unting nag-uugat. Ang mga bata ay nagkakaroon ng mga kaibigan. Ang mga ina ay nagkakaroon ng routine. Ang mga komunidad ay nagiging pamilyar. At ang tanong na “kailan kami babalik?” ay napalitan ng mas tahimik na tanong: Handa na ba kaming bumalik? Para sa ilan, ang sagot ay oo. Para sa iba, hindi pa. At para sa iilan, marahil ay hindi na.

Ito ang bahaging tahimik na ikinababahala ng Ukraine—ang long game. Ang muling pagbangon ng isang bansa ay nangangailangan ng mga tao, lalo na ng mga kababaihan. Hindi upang kontrolin ang kanilang galaw, kundi upang mapanatili ang ugnayan. Ang pag-aalala ay hindi tungkol sa pagkawala ng tao, kundi sa posibilidad na ang mga batang lumaki sa malayo ay maging Ukrainian sa pangalan na lamang. Sa gitna ng paggalang sa kalayaan, may pangangailangang alagaan ang kontinuity—ang tulay sa pagitan ng ngayon at ng bukas.

Samantala, para sa Pilipinas, ang sitwasyong ito ay sumasalamin sa mas malawak na katotohanan. Sa isang mundong pira-piraso at puno ng krisis, ang bansa ay naging hindi inaasahang kanlungan. Hindi dahil sa perpektong sistema, kundi dahil sa kultura ng pagtanggap. At sa mga babaeng Ukrainian, ang karanasang ito ay hindi kuwento ng pagtakas. Ito ay kuwento ng katatagan—ng pagdadala ng sariling bayan sa mga silid-aralan, kusina, mga lullaby, at mga tahimik na panalanging binibigkas libu-libong kilometro ang layo.

Sa dulo ng lahat ng usapan, babalik at babalik ang mundo sa isang numero—38,000. Isang bilang na hindi opisyal na kinumpirma, hindi rin mariing itinanggi, at marahil ay hindi kailanman magiging eksakto. Ngunit habang patuloy na sinusubukan ng ilan na patunayan o pabulaanan ang numerong ito, may isang mas mahalagang katotohanan na unti-unting natatabunan: ang tunay na kuwento ay hindi kailanman nasusukat sa estadistika. Ang tunay na kuwento ay nasa katahimikan sa pagitan ng mga headline, sa mga araw na walang balita, sa mga buhay na patuloy na umuusad kahit hindi napapansin.

Para sa maraming babaeng Ukrainian sa Pilipinas, ang pagdating nila ay hindi sinamahan ng malaking anunsyo. Walang camera. Walang tag. Walang opisyal na pagtanggap. Dumating sila na may iilang maleta at mas mabibigat na alaala. Ngunit sa paglipas ng panahon, ang mga alaala ng sirena, takot, at paglikas ay unti-unting napalitan ng mga bagong ritwal—paghatid sa paaralan, pamamalengke sa umaga, paglalakad sa dapithapon, at mga gabing tahimik na natutulog ang mga bata. Sa mga sandaling ito, ang digmaan ay hindi nawawala, ngunit hindi na rin ito ang sentro ng bawat paghinga.

May mga babaeng tuluyang bumalik sa Ukraine kapag nagkaroon ng pagkakataon. May mga lumipat muli sa ibang bansa. At may mga nanatili—hindi dahil kinalimutan nila ang pinanggalingan, kundi dahil pinili nilang mag-ugat kung saan sila muling nakahinga. Ang mga batang lumaki sa Pilipinas ay natutong magsalita ng dalawang wika, kumanta ng dalawang awit sa gabi, at mahalin ang dalawang bayan nang sabay. Hindi ito pagkawala ng identidad; ito ay paglawak nito.

Sa panig ng Ukraine, ang pangamba ay nananatili—at ito ay makatao. Ang muling pagtatayo ng isang bansa ay nangangailangan ng mga tao, lalo na ng mga kababaihan. Hindi upang itali ang kanilang mga desisyon, kundi upang mapanatili ang ugnayan. Ang hamon ay kung paano magbubuo ng hinaharap na may puwang sa pagpili, sa dignidad, at sa pag-asa—isang hinaharap na hindi nakabatay sa pamimilit, kundi sa boluntaryong pagbabalik kapag handa na ang mga tao.

Sa panig ng Pilipinas, ang sitwasyong ito ay nagbubunyag ng mas malalim na papel na hindi sinadyang gampanan ng bansa. Sa gitna ng isang basag-basag na mundo, ang Pilipinas ay naging kanlungang hindi perpekto ngunit makatao. Hindi dahil sa lakas ng ekonomiya o bilis ng sistema, kundi dahil sa kultura ng pagtanggap—sa bayanihan, sa paggalang, at sa simpleng tanong na “Kumusta ka?” na hindi humihingi ng paliwanag.

May mga kritisismo, at nararapat lamang iyon. May mga panganib, at hindi dapat ipikit ang mata roon. Ngunit sa kabila ng lahat, malinaw ang isang bagay: ang mga babaeng ito ay hindi naging kuwento ng trahedya. Sila ay naging kuwento ng katatagan. Hindi sila tumakas palayo sa kanilang bayan; dinala nila ito—sa mga silid-aralan, kusina, mga lullaby, at mga tahimik na panalangin na binibigkas libu-libong kilometro ang layo.

At dito nagiging malinaw ang mas malaking aral. Binabago ng digmaan ang heograpiya ng tao—hindi lamang sa mga mapa, kundi sa mga puso at komunidad. Minsan, ang pinakaligtas na lugar ay hindi ang pinakamalapit. Minsan, ito ang pinaka-mabait. Ang mundo ay hindi na sumusunod sa tuwid na linya ng distansya; sumusunod ito sa mga landas ng kabaitan, praktikalidad, at pagnanais na mabuhay nang may dignidad.

Sa huli, ang numerong 38,000 ay maaaring magbago. Ang mga visa ay mag-e-expire. Ang mga hangganan ay magbubukas at magsasara. Ngunit ang tahimik na tapang ng mga babaeng pumili ng buhay kaysa limbo—iyon ang mananatili. Ang kanilang mga kuwento ay maaaring hindi palaging nasa unahan ng balita, ngunit hinuhubog nila ang hinaharap sa parehong antas ng mga desisyong ginagawa sa mga silid ng kapangyarihan.

Kung nanatili ka hanggang dulo ng kuwentong ito, nangangahulugan iyon na may saysay ito sa iyo. At marahil iyon ang pinakapayak na paalala: ang mga kuwentong tao—kapag ikinuwento nang may lalim, dignidad, at katotohanan—ay may kapangyarihang baguhin kung paano natin nakikita ang mundo. Higit pang mga tahimik na paglalakbay ang umiiral. At sa pakikinig sa mga ito, mas nauunawaan natin kung saan talaga patungo ang sangkatauhan.