MAHINA DAW ANG KOKOTE NG ANAK KAYA LAGI NYANG PINAPAGALITANPAHIYA SYA NANG TAWAGIN ANG PANGALAN NG..

Mahina Raw ang Anak

I. Mga Sigaw sa Loob ng Bahay

Sa isang masikip na apartment sa Mandaluyong, halos araw-araw ay may maririnig na sigaw tuwing hapon.

“Ian! Ilang beses ko bang sasabihin sa ’yo, ang hina-hina mo!”

Ito ang boses ni Mila, isang 38-anyos na nanay na kung titingnan mula sa labas ay masipag, responsable, at palaging maayos ang bihis. Nagtatrabaho siya bilang kasiyer sa isang supermarket at halos mag-isa lang bumubuhay sa anak dahil nasa abroad ang asawa niyang si Romy.

Si Ian, sampung taong gulang, ay tahimik lang na nakaupo sa harap ng mesa, nakayuko sa papel na puno ng mali at pulang marka. Nakaunang-grado lang siya, pero ang mga mata niya ay parang mata ng matandang napapagod na.

“Ma, nag-aral naman po ako kagabi,” mahinang sagot ni Ian. “Nagreview po kami ni Tita Liza.”

“Review? Review?!” tumataas ang boses ni Mila. “Ano ’tong 5/20 sa quiz mo kung nagreview ka? Ian, hindi ako nagbabayad ng tuition para lang magmukha kang tanga sa harap ng mga kaklase mo!”

“Pasensya na po…” halos pabulong ang sagot ng bata.

Sa gilid, tahimik na pinagmamasdan ng kapitbahay nilang si Liza—kapatid ni Mila—ang tagpo. Doon muna siya nakikituloy tuwing weekend. Napapailing siya, pero alam niyang mahirap pigilan si Mila kapag nag-iinit ang ulo.

“Mila,” mahinahon niyang sabi, “bata pa si Ian. Baka kailangan lang ng ibang paraan ng pagtuturo. Hindi lahat ng bata pare-pareho.”

“’Yan na nga problema, Ate,” sagot ni Mila, mapait ang tawa. “Ako, mahina rin ang kokote noong bata ako. Kaya heto, nagkasundo kaming mag-asawa: kahit ano’ng mangyari, hindi dapat maging katulad ko ang anak ko. Kailangan matalino siya, top sa klase, maganda ang trabaho balang araw. Dahil kung hindi… mauulit lang ang buhay ko. Ayoko ’yon.”

Hindi na kumibo si Ian. Sa isip niya, umiikot ang iisang salita: mahina. Paulit-ulit, parang martilyong kumakatok sa ulo niya.

II. Ang Guro na May Mata sa Puso

Kinabukasan sa eskwela, tahimik lang si Ian sa klase. Wala siyang imik kahit nagtatawanan ang mga kaklase. Habang nagle-lecture ang adviser nila na si Ma’am Perez, napansin nitong hindi nakikinig ang bata.

“Ian?” tawag ng guro. “Pakibasa nga ang ikalawang pangungusap sa board.”

Nagulat si Ian, parang nabunutan sa panaginip. Tumayo siya, nanginginig, at sinubukang basahin ang nasa pisara. Sa kasamaang palad, nalito siya sa mga salita, na-stutter, at hindi niya natapos ang pangungusap.

May ilang kaklaseng mahina ang tawa. Nahihiya si Ian, pero pinigilan ni Ma’am Perez ang pagtawa ng iba.

“Class, hindi nakakatawa ’yon,” mariin niyang sabi. “Lahat tayo nagkakamali. Ian, okay lang. Umupo ka muna.”

Pagkatapos ng klase, pinakiusapan ni Ma’am Perez si Ian na mag-stay.

“Ian, kamusta ka?” bungad niya, nakangiti.

“Ayos lang po,” sagot ni Ian, nakayuko.

“Napapansin kong madalas kang tahimik. Nae-enjoy mo pa ba ’yung klase natin?” tanong ng guro.

Tumango lang ang bata.

“Alam mo,” patuloy ni Ma’am Perez, “hindi masusukat ng isang quiz o recitation kung gaano katalino ang isang tao. Iba-iba tayo. May mga magaling sa Math, may magaling sa drawing, may magaling sa pakikipagkaibigan. Ikaw, saan ka magaling?”

Saglit na nag-isip si Ian. “Mahilig po ako mag-drawing… tsaka mag-isip ng mga kwento. Pero hindi ko po alam kung magaling ako.”

“Pwede ko bang makita mga drawing mo minsan?” tanong ng guro.

Bahagyang ngumiti si Ian. “Opo.”

Nang araw din na iyon, tumawag si Ma’am Perez sa nanay ni Ian.

“Mrs. Santos,” sabi niya sa telepono, “gusto ko lang pong pag-usapan si Ian. Napapansin kong madalas siyang balisa sa klase. Baka po may problema sa bahay?”

“Ma’am, mahina po kasi ang ulo ng anak ko,” sagot ni Mila. “Kahit anong aral, bagsak pa rin. Ewan ko ba.”

“Kung pwede po,” mahinahong sagot ni Ma’am Perez, “subukan po nating huwag tawaging ‘mahina’ ang bata. Sensitibo pa po ang isip nila. Kailangan niya ng suporta, hindi lang sa aral, kundi sa tiwala natin.”

Napanguso si Mila. “Ma’am, hindi niyo po ako naiintindihan. Galing ako sa wala. Ayoko pong maranasan ng anak ko ’yon.”

“Naiintindihan ko po,” tugon ni Ma’am Perez. “Kaya nga po gusto ko siyang matulungan. May napapansin po akong galing niya sa pagsusulat at pagdo-drawing. Baka doon siya mas malakas. Hindi lang puro exam ang buhay.”

Hindi kumibo si Mila. Sa loob-loob niya, tumatak ang “pagsusulat at pagdo-drawing”—mga bagay na hindi niya alam kung magdadala ba ng pera sa hinaharap.

III. Ang Lihim na Notebook

Pag-uwi ni Ian, dumiretso siya sa kwarto. Doon, sa ilalim ng kanyang unan, may nakatagong notebook—puno ng drawings ng mga superheroes, robot, at mga taong may kakaibang kakayahan. May kasama pa itong mga maikling kwento, nakasulat sa kanyang sariling Taglish.

Isang guro na nagiging hero; isang batang laging sablay sa exam pero nananalo sa paligsahan ng comics; isang nanay na laging galit ngunit nagbabago noong araw na mapahiya siya sa harap ng buong eskwela.

“Kung pwede lang maging totoo ’to,” bulong ni Ian, hinihimas ang pahina, “siguro hindi ako mabubulyawan.”

Hindi alam ni Ian, nakasilip pala si Liza sa pintuan. Nakita niya ang notebook, ang mga guhit, at ang lungkot sa mata ng bata.

“Ang gaganda ng drawing mo, Ian,” sabi ni Liza, pumasok sa kwarto. “Ba’t hindi mo pinapakita kay Mama mo?”

“Baka po sabihan lang niyang sayang oras ko,” sagot ni Ian. “Gusto niya puro libro at numero.”

Umupo si Liza sa tabi niya. “Ian, minsan, hindi agad naiintindihan ng mga magulang natin na may iba pa tayong talento. Hindi dahil ayaw nilang maintindihan, kundi kasi natatakot sila para sa kinabukasan natin. Pero hindi ibig sabihin nun na mali ka.”

“Talaga po?” tanong ni Ian.

“Oo,” sagot ni Liza. “At tutulungan kita. Papakita natin sa kanila ang kaya mo, sa paraan na kaya mo.”

IV. Ang Anunsiyo ng Gawad-Batang Manunulat

Lumipas ang ilang linggo. Isang araw, pumasok si Ma’am Perez sa klase, may hawak na malaking poster.

“Class, pakinggan n’yo ’to,” masiglang sabi niya. “Ang school natin ay sasali sa Gawad-Batang Manunulat, isang patimpalak sa buong distrito. Pwede kayong magsulat ng maikling kwento sa Filipino, na may kasamang illustration. Isang representative bawat klase. Ang mananalo, may scholarship at cash prize.”

Nag-ingay ang mga estudyante.

“Ma’am, sino po pipiliin n’yo?” tanong ni Carlo, ang palaging top sa written exams.

“Magpapasa muna kayong lahat ng sample story,” sagot ni Ma’am Perez. “Short lang. Pipiliin natin kung sino ang ipapadala.”

Kinabahan si Ian. Gusto niyang sumali, pero naalala niya ang mga sigaw ng nanay.

“Mabuti pang huwag na lang,” bulong niya sa sarili.

Nang matapos ang klase, nilapitan siya ni Ma’am Perez.

“Ian, gusto kitang hikayatin na sumali,” sabi ng guro. “Alam kong maganda ang imahinasyon mo.”

“Pero Ma’am, mahina po ako sa Filipino. Laging may mali grammar ko,” sagot ni Ian.

“Hindi kailangang perfect,” tugon ni Ma’am Perez. “Nandito ako para mag-edit. Ang mahalaga, puso at kwento mo ang ilalabas mo.”

Sa huli, pumayag si Ian—sa isang kundisyon.

“Ma’am, huwag po muna natin sabihin kay Mama. Baka paggalitan niya lang ako.”

Nag-isip si Ma’am Perez, ngunit pumayag. “Sige. Pero balang araw, ipapakita natin sa kanya ’yan. Hindi natin siya kayang itago habambuhay.”

V. Mga Gabi ng Lihim na Pagsusulat

Tuwing gabi, matapos ang mga assignment, kunwari’y natutulog na si Ian. Pero paglabas ni Mila ng kwarto at pagpasok sa sariling silid, bumabangon siya, binubuksan ang maliit na lampshade, at sinisimulan ang pagsusulat.

Ang kwentong nais niyang ilahok ay tungkol sa isang batang laging sinasabihang “mahina ang kokote”, pero sa mundo ng kanyang imahinasyon, siya ang tagapagligtas ng bayan gamit ang kanyang kakayahang makakita ng mga problema bago pa ito mangyari—parang nag-a-advance thinking.

Dinugtungan niya ito ng mga drawing: ang batang bida, ang nanay na laging nakasimangot, at ang guro at tiyahing laging nasa likod niya, tahimik na sumusuporta.

Madalas, inaantok na siya sa kalagitnaan ng sulat. Kaya si Liza ang nagi-igib ng kape para kay Mila sa sala, sabay dumadaan sa kwarto ni Ian para kamustahin.

“Galing mo, Ian,” bulong ni Liza habang tinitingnan ang bagong drawing. “Ramdam ko ang puso mo sa kwento.”

“Salamat po, Tita,” sagot ni Ian. “Sana manalo ako, kahit hindi first place. Gusto ko lang patunayan kay Mama na… hindi ako bobo.”

Napakagat-labi si Liza. “Ian, kahit walang award, hindi ka bobo. Pero sige, paglalaban natin ’yan.”

VI. Ang Lihim na Nabuking

Isang gabi, sobrang pagod si Mila sa trabaho. Binawasan ng boss nila ang oras ng mga empleyado, kaya maliit ang sahod. Saktong may utang pa siya sa rent at kuryente. Pag-uwi, naabutan niyang naka-on ang ilaw sa kwarto ni Ian.

“Ian? Akala ko natutulog ka na,” sigaw niya, binuksan ang pinto.

Nagulat si Ian. Muntik nang mahulog ang notebook. Mabilis niyang isinara, pero huli na—nakita ni Mila.

“Ano ’yang tinatago mo?” tanong ni Mila, nanlilisik ang mata.

“W-wala po, Ma. Notebook lang po,” sagot ni Ian, nanginginig.

“Kumukuha ka ba ng notes? Hindi naman,” sarkastikong sabi ni Mila. Agad niyang kinuha ang notebook mula sa kamay ng anak.

“Mama, please…” pakiusap ni Ian.

Binuklat ni Mila ang pahina. Nakita niya ang mga drawing, ang kwentong may pamagat na “Ang Bata sa Likod ng Bobo”. Nakita niya ang karakter na nanay na madaling magalit, at ang batang bida na ginagawang “mahina” ng lahat.

Unti-unti na sana siyang tatamaan, pero nauna ang galit.

“’Tong pinagkakaabalahan mo gabi-gabi?!” sigaw niya. “Kaya pala bagsak ka sa exam! Puro drawing at kwento! Ian, hindi ka yayaman sa ganyan!”

“Mama, project po ’yon sa school!” halos sumigaw na si Ian, umiiyak. “Contest po ’yon! Sabi ni Ma’am—”

“Contest, contest! Wala akong pakialam sa contest na ’yan!” hinagis ni Mila ang notebook sa kama. “Kung may sobra kang oras, magreview ka! Hindi ’yung nagpapakatalino ka sa kwento pero bobo ka sa totoong buhay!”

Parang may pumutok na bomba sa loob ni Ian. Hindi na niya napigilan ang pag-iyak.

“O, ayan na naman,” sabi ni Mila, umiiling. “Iyakin ka pa. Sige, matulog ka na. Bukas, ipapakita mo sa akin quiz mo. Pag hindi umakyat ang score mo, kalimutan mo na ’yang kalokohang pagsusulat.”

Lumabas siya ng kwarto, malakas ang sara ng pinto.

Naiwan si Ian, yakap ang notebook. Ngayong gabi, hindi na niya alam kung gusto pa niyang ituloy ang kwento. Sa isip niya, tumatak ang salitang bobo—mas malakas ngayon kaysa dati.

Sa sala, tahimik na lumapit si Liza kay Mila.

“Mila, sobra ka na,” mahina niyang sabi.

“Hindi mo alam ang pakiramdam, Ate,” sagot ni Mila, humahagulgol na rin. “Pinipilit kong maging mabuting nanay sa paraan na alam ko. Pero paulit-ulit na lang. Bakit ba ang hina niya sa school? Paano kung hindi siya makapagtapos? Ayoko siyang maging katulad ko—high school lang, tapos call center, tapos cashier. Gusto ko siyang maging manager, engineer, doktor, kung ano man!”

Hinawakan ni Liza ang kamay ng kapatid. “Gusto mong maging matagumpay ang anak mo, pero binabasag mo ang loob niya. Paano siya tatayo kung araw-araw mo siyang tinutulak pababa?”

“Huwag mo ’kong sabihan kung paano maging nanay,” sagot ni Mila, pero mahina na. “Pagod na pagod na ’ko, Ate.”

“Tulungan mo na lang siya, hindi sa pamamagitan ng sigaw, kundi ng tiwala,” sagot ni Liza. “Bukas, samahan mo siya sa school. May gusto sa’yong ipakita si Ma’am Perez. At sa palagay ko, magugulat ka.”

VII. Ang Anunsiyo sa General Assembly

Dumating ang araw ng General Assembly sa eskwela—isang program para sa lahat ng magulang at estudyante. Doon iaanunsyo ang mga honor student, special awards, at ang representative ng bawat klase sa Gawad-Batang Manunulat.

Ayaw sanang pumunta ni Mila, pero hinatak siya ni Liza. “Dapat nandun ka. Bahagi ka ng buhay ni Ian.”

Sa gym, puno ng upuan at tao. Maingay, masaya. Nakaupo sa gitna si Mila, nakakunot ang noo, habang si Ian naman ay nasa hanay ng mga estudyante, halatang kabado.

Nagsimula ang programa sa pambansang awit, pagkatapos ay ilang pagbati mula sa principal. Pagkatapos, kinuha ni Ma’am Perez ang mikropono.

“Ngayong taon,” bungad niya, “ang klase namin sa Grade 4 ay pipili ng isang representative para sa Gawad-Batang Manunulat. Maraming magagandang kwento ang ipinasa ng mga bata, pero may isang kwento na tumatak sa puso ko.”

Pinakaba ni Ian ang sarili. ’Wala siguro ’ko chance, bulong niya. Baka mas magaling sina Carlo.

“Ang titulong ng kwento,” pagpapatuloy ni Ma’am Perez, “ay ‘Ang Bata sa Likod ng Bobo.’ Ito ay kwento ng isang batang laging pinapagalitan dahil mahina raw ang utak, pero sa dulo, siya ang nagligtas sa pamilya niya sa pamamagitan ng kanyang imahinasyon at tapang.”

Nagbulungan ang mga magulang. Si Mila, parang nabingi. ‘Hindi ba… ito ’yung notebook ni Ian?’

“At ang may-akda ng kwentong ito,” ngumiti si Ma’am Perez, “ay mula sa Grade 4–Narra. Siya ay si… Ian Santos!”

Nagpalakpakan ang buong gym.

Parang bumagal ang lahat para kay Mila. Nakita niyang tumayo ang anak, natataranta, nakayuko. Tinapik si Ian ng mga kaklase, tuwang-tuwa. Si Liza, sa tabi ni Mila, hindi napigilang mapaluha.

“Hoy, Mila,” bulong ni Liza, “yan ’yung sinasabi ko sa ’yo.”

VIII. Pahiya ang Magulang

Tinawag sa entablado si Ian. May maliit na medalya at certificate na inabot ng principal.

“Ian,” tanong ng principal sa mikropono, “bakit mo sinulat ang kwentong ito?”

Sinulyapan ni Ian ang audience. Nakita niya si Ma’am Perez, si Tita Liza… at ang mama niyang nakaupo, gulat na gulat.

“Um…” nauutal si Ian, pero nagpatuloy, “sinulat ko po ’yung kwento kasi… may mga batang akala ng iba mahina sila. Pero sa totoo lang, may ibang galing sila. Gusto ko pong maalala nila na hindi sila bobo. Tsaka… gusto ko pong maalala ng mga magulang na kahit minsan nagkakamali kami, mahal pa rin nila kami.”

Tumulo ang luha sa mata ni Mila. Tila hinubaran siya sa harap ng lahat. Lahat ng sigaw niya sa bahay, lahat ng salitang “mahina,” “bobo,” “tanga”—parang bumalik nang sabay-sabay at tumama sa kanya.

Narinig niya ang bulungan ng ibang magulang.

“Siya ba ’yung lagi niyang sinasabing mahina? Siya pa ang nanalo.”

“Ang galing ng bata. Nakakaiyak.”

Pakiramdam ni Mila, lumiliit siya sa upuan. Pero sa halip na tumakbo palabas, hindi niya maalis ang tingin sa anak na nakatayo sa entablado, hawak ang certificate, nangingiti ngunit may bakas ng kaba.

“Gusto ko rin pong mag-thank you,” patuloy ni Ian, “kay Ma’am Perez at kay Tita Liza, kasi hindi nila ako tinawag na mahina. Pinaniwala nila akong kaya ko.”

Napakurap si Mila. Wala ang pangalan niya sa pasasalamat. At yun ang pinakamasakit.

IX. Paglapit ng Isang Ina

Pagkatapos ng programa, nagkumpulan ang mga tao sa gym. Lumapit si Ma’am Perez kay Mila.

“Mrs. Santos,” sabi niya, “congratulations po. Ang galing ni Ian.”

Hindi agad nakapagsalita si Mila. “Ma’am… hindi ko alam na… ganito pala siya kagaling.”

“Nasa kanya na po talaga,” sagot ni Ma’am Perez. “Kailangan lang may magbukas ng pinto. At sana, kayo rin.”

Lumapit si Ian, hawak ang medalya at certificate. Hindi niya alam kung ano’ng magiging reaksyon ng mama niya.

“Ma…” maingat niyang sabi. “Pasensya na po kung hindi ko agad sinabi. Natakot po kasi akong pagalitan n’yo.”

Hindi na napigilan ni Mila ang sarili. Niyakap niya nang mahigpit ang anak.

“Ian… anak… patawad,” umiiyak na sabi ni Mila. “Patawad, anak ko. Ang dami kong nasabing masakit. Hindi ko naisip na sa bawat salitang binitiwan ko, ikaw pala ang nasasaktan nang todo.”

“Naiintindihan ko naman po kayo, Ma,” sagot ni Ian, umiiyak na rin. “Gusto n’yo lang naman pong maging maganda buhay ko.”

“Oo,” sagot ni Mila. “Pero mali ’yung paraan ko. Ngayon ko lang na-realize… habang pinipilit kitang maging ‘matalino’ sa paraan na alam ko, hindi ko nakikita na matalino ka na pala sa sarili mong paraan. Anak, hindi mahina kokote mo. Ako ang mahina—mahina ang puso ko kasi hindi kita pinagkatiwalaan.”

Niyakap sila ni Liza mula sa gilid. “Ay, salamat naman sa wakas,” sabi niya, umiiyak pero nakangiti.

X. Ang Paghahanda sa District Finals

Hindi doon natapos ang kwento. Dahil nanalo si Ian sa school level, siya na ngayon ang representative ng eskwela para sa district level ng Gawad-Batang Manunulat.

Ngayong pagkakataon, ibang-iba na ang atmosphere sa bahay. Sa halip na sigaw, naririnig na ang:

“Ian, anak, tapos ka na ba sa assignment? Gusto mo ba ng tulong sa pag-edit ng story?”

“Ay, Ma, okay na po, pero pacheck naman grammar oh.”

“Naku, si Mama mo ngayon editor na,” biro ni Liza.

Nagtutulungan na silang tatlo. Si Mila, nagbabasa ng mga librong pambata para matutunan kung paano magsulat ang mga ito. Si Liza, tumutulong sa layout at design ng illustration. Si Ian, patuloy na pinupulido ang kwento.

“Anak,” sabi ni Mila isang gabi, “kahit ano’ng mangyari sa contest, proud na proud na ako sa ’yo. Hindi dahil baka manalo ka, kundi dahil hindi ka sumuko kahit ako mismo ’yung humihila sa ’yo pababa.”

Ngumiti si Ian. “Ma, salamat po ha. Mas masarap pong magsulat ngayon kasi alam kong kasama ko kayo.”

XI. Araw ng Parangal

Dumating ang araw ng district awarding ceremony. Ginanap ito sa isang malaking auditorium. Punong-puno ng estudyante, guro, at magulang mula sa iba’t ibang paaralan.

Naka-puting toga at medalya si Ian bilang representative ng school. Nakaupo sa gitna, nanginginig ang tuhod. Nakahawak sa kamay niya si Mila sa kaliwa at si Liza sa kanan.

“Relax, anak,” sabi ni Mila. “Enjoy mo lang. Kahit anong tawagin nila ro’n, hindi na mababawi ’yung katotohanang magaling ka.”

Sumalang ang ilang production number, hanggang sa dumating ang pinakahihintay: ang pagkilala sa mga Top 3 ng Gawad-Batang Manunulat.

“Third place…” anunsiyo ng host. Ibang bata mula sa kabilang school.

“Second place…” isa pang bata mula sa isa pang school.

Nanlumo sandali si Mila at Liza. ‘Siguro hanggang school level lang talaga,’ bulong ni Mila, pero agad niyang kinurot ang sarili. ‘Hindi importante kung manalo. Sabi ko nga, proud na ’ko.’

“At ang First Place – Valedictorian ng mga Batang Manunulat ngayong taon…” sigaw ng host, sabay big pause para sa effect, “ay mula sa Mandaluyong Central Elementary School… Ian Santos!”

Sandaling natahimik ang buong auditorium bago sumabog sa palakpakan. Muntik nang mahulog si Mila sa upuan. Si Liza, nagsisisigaw sa tuwa.

“Ako ba ’yon?” bulong ni Ian, nanlaki ang mata.

“Oo, anak! Tumayo ka na!” sigaw ni Mila, umiiyak habang tinutulak siya paakyat sa entablado.

Umakyat si Ian, halos lutang sa saya. Inabot sa kanya ang malaking medalya at trophy. Tinawag siya sa mikropono.

“Ian,” sabi ng host, “ikaw ang overall champion ngayong taon. Ano ang gusto mong sabihin sa mga magulang at batang nandito ngayon?”

Huminga nang malalim si Ian. Tumingin siya sa audience, hinanap ang mukha ng mama niya. Nakita niya itong umiiyak, nakangiti, palakpakan.

“Gusto ko pong sabihin,” panimula ni Ian, “na may mga batang katulad ko na hindi laging mataas ang score sa exam. Minsan, minamaliit kami, tinatawag na mahina, o bobo. Masakit po ’yon.”

Tahimik ang lahat, nakikinig.

“Pero sa totoo lang,” patuloy niya, “hindi ’yon ang sukatan ng utak namin. Bawat isa po sa amin, may galing na iba. May magaling sa kwento, drawing, pagsayaw, pagkanta, pakikipagkaibigan. Sana po, lahat ng magulang at guro, hanapin ’yung lakas namin imbes na puro kahinaan.”

Napatingin siya kay Mila. “At nagpapasalamat po ako sa mama ko, kasi kahit nagkamali siya dati, handa siyang magbago. Tinuruan niya ’kong hindi siya kaaway, kundi kakampi.”

Lalong lumakas ang palakpakan.

XII. Pag-uwi na May Bagong Simula

Pag-uwi nila sa apartment, bitbit ang trophy, medalya, at certificate, inilagay ni Mila ang mga ito sa pinakataas na bahagi ng estante.

“Dapat dito ’yan, kita agad ng lahat ng darating,” sabi niya.

“Teka, Ma,” sabat ni Ian, “huwag niyo po sanang kalimutan ’to.” Inabot niya ang lumang notebook—yung notebook na muntik nang mawala sa isang gabi ng galit.

“Totoo,” sabi ni Mila, maingat na kinuha ang notebook. “Ito ang pinakasimulang trophy mo.”

Nilagay niya ito sa tabi ng trophy, nakabukas sa pahinang may pamagat na “Ang Bata sa Likod ng Bobo.”

“Tita, Ma,” sabi ni Ian, “may gusto po akong bagong kwento.”

“Ano naman ’yon, anak?” tanong ni Liza.

“’Yung tungkol sa isang nanay na akala niya mahina anak niya, pero siya pala ’yung natutong maging mas matalino sa pagma-mahal,” sagot ni Ian, nakangiti.

Napatawa sila, sabay-sabay, at may halong luha.

XIII. Huling Mensahe

Pagkaraan ng ilang buwan, maraming nagbago sa buhay nila:

Si Mila, mas naging mahinahon. Sa tuwing nagkakamali si Ian, hindi na sigaw ang sagot, kundi tanong: “Anong parte ang hindi mo naintindihan? Tulungan natin.”
Si Ian, mas naging kumpiyansa. Hindi na siya takot mag-recitation, at kahit nagkakamali pa rin sa Math, alam niyang hindi iyon sukatan ng buong pagkatao niya.
Si Liza, patuloy na tumatayong tagapamagitan at tagaalalay—isang tahimik na bayani sa likod ng kwento.

Ang kuwento ng batang tinawag na “mahina” ngunit naging valedictorian ng mga batang manunulat ay kumalat sa kanilang paaralan, barangay, at social media. Maraming magulang ang napaisip, maraming bata ang nabuhayan ng loob.

At sa tuwing may maririnig si Mila na magulang na pinapagalitan ang anak dahil “mahina,” dahan-dahan siyang lalapit, ngingitian sila, at sasabihin:

“Alam n’yo, minsan akala ko rin mahina ang anak ko. Pero mali pala ako. Baka sa iba lang siya malakas. Bigyan n’yo ng pagkakataon—baka balang araw, kayo pa ang mapahiya nang masayang-masaya, tulad ko, kapag tinawag ang pangalan niya sa entablado.”

Dahil sa huli, ang tunay na talino ay hindi lang nasa grado sa papel, kundi sa pusong marunong magtiwala, magpatawad, at magbago.