Filipino Spaghetti: Ang Masarap na Labanan na Tinalo ang Italy sa Pandaigdigang Paligsahan!

Sa mundo ng mga chef, may mga pagkain na itinuturing na sagrado—at may mga ulam na, kahit hindi sinasabi nang direkta, parang binabastos kung ihahambing sa kanila. Sa Italya, ang pasta ay hindi lang pagkain; ito ay pambansang yaman, kultura, kasaysayan, at halos relihiyon. Kaya noong Setyembre 14, 2024, nang sa gitna mismo ng Roma, sa entablado ng International Pasta Championship, tumayo ang isang plato ng Pilipinong matamis na spaghetti—may banana ketchup, hotdog at grated processed cheese—katabi ng mga obra ng mga Michelin-starred na chef at… nanalo, parang lindol sa buong mundo ng gastronomiya.

At sa gitna ng lahat ng iyon, nakatayo lang ang isang dalagang trenta anyos na taga-Tondo: si Maria Elena Santos, hindi galing Le Cordon Bleu, hindi anak ng kilalang chef, hindi may-ari ng fine-dining restaurant, kundi simpleng tagapagmaneho ng kalan sa isang maliit na karinderiang nakasingit sa gilid ng Divisoria Market, na ang pangalan ay “Nanay’s Kitchen.”

I. Tondo, Kanto, at ang Kalderong Luma

Bago siya naging “Maria Elena Santos from the Philippines” sa Rome, siya muna si “Iyang” sa Tondo—ang batang laging amoy bawang at mantika, laging may mantsa ng ketchup sa t-shirt, at laging nakaapak sa basang sahig ng maliit na kusina ni Nanay Elena.

Sa gilid ng palengke, nakapwesto ang karinderya nila: isang makitid na espasyo, may tatlong mesa, walong plastik na upuan, at isang lutuan sa sulok kung saan magdamag nagbubula ang sabaw ng nilaga, humahalo sa amoy ng pritong isda at usok ng jeep. Sa tarpaulin, simple lang ang nakasulat:

“Nanay’s Kitchen – Lutong Bahay, Presyong Tapat”

Sa menu board na gawa sa lumang plywood at pentel pen, may adobo, giniling, lumpiang toge, sinigang na kung minsan wala nang sahog, at sa pinakailalim, nakasulat ang espesyal na iniikot-ikot ng mga bata sa buong kanto:

“Spaghetti – Pansit na Pula (Matamis)” – ₱60

Kapag araw ng sweldo o Pasko, laging ubos ang spaghetti. Kapag birthday, may mga batang nag-iipon ng barya sa alkansya para makatikim ng isang plato. At sa bawat huling sandok ng sarsa, laging naroon si Iyang, nakatayo sa maliit na bangko, hinahawakan ang sandok at pinakikinggan ang boses ni Nanay.

“Anak,” sabi ni Nanay Elena, habang hinahalo ang kumukulong sarsa sa lumang kaldero na may kupi sa gilid, “ang totoong mayayaman, nagluluto para magyabang. Pero tayong mahihirap, nagluluto para makalimutan kahit sandali na mahirap tayo. Kaya dapat, kahit mura ang sahog, mahal ang pakiramdam.”

Hindi niya agad naintindihan iyon noong bata siya. Ang alam lang niya: matamis ang spaghetti nila, mapula, mabango, at sa tuwing may nakakakain nito, kahit gaano kagulo sa labas, may ngiti sa mukha ng tao sa harap ng plato.

II. Banana Ketchup, Hotdog, at Kondensada: Resipe ng Pagkawala ng Hiya

Lumaki si Maria sa lason ng mga komentong, “Ay, fake spaghetti ‘yan, dapat maalat, hindi matamis,” o “Hindi totoong Italian ‘yan, pambata lang, pang-handaan.” Hindi mabilang ang beses na may nag-post sa social media ng litrato ng Pilipinong spaghetti na may caption na, “Crimes against pasta.”

Pero kay Maria, bawat patak ng banana ketchup ay kwento.

Si banana ketchup, imbensiyon noong World War II dahil walang kamatis, pero maraming saging. Katawan ng saging, kulay ng kamatis, lasa ng matamis na ala-ketchup. Si hotdog, bilog-bilog, manipis ang hiwa, mura—pero sa plato ng batang Pilipino, parang karne ng fiesta. Si condensed milk, patak-patak sa sarsa, parang yakap na sinusubukang tabunan ang anghang, alat, at asim ng mundong kumikitid.

At higit sa lahat, ang Eden cheese o kung anumang processed cheese na kaya lang bilhin—gadgad, tinatabon sa spaghetti hanggang halos hindi na makita ang noodles.

Para sa iba, insulto sa Italy.
Para sa kaniya, love letter galing sa kahirapan.

III. Paano Umabot ang Isang Karinderya sa Rome

Hindi si Maria ang tipo ng taong nangangarap ng Rome. Wala siyang vision board, wala siyang Pinterest gallery ng Trevi Fountain o Colosseum. Ang pangarap niya dati, simple lang: magkaroon ng mas maayos na pwesto sa karinderya, bumili ng mas malaking lutuan, at makapagpagawa ng sari-sari store kay Nanay pag tumanda ito.

Pero ang problema, hindi na umabot si Nanay.

Tatlong taon bago ang International Pasta Championship, pumanaw si Elena dahil sa komplikasyon sa puso. Hindi man lang sila umabot sa ospital sa oras. Ang huling alaala ni Maria: si Nanay nakaupo sa plastik na upuan, humihinga nang mabigat, pero pinipilit pang gumalaw ang sandok sa sarsa.

“Anak,” mahinang sabi nito, “’wag mong ibenta ang lutuan, ha? Kahit anong mangyari… lutuin mo pa rin ‘yan. Kahit wala nang bibili, ikaw na lang kumain. Basta… ’wag mong ikahiya ang lasa natin.”

Pagkatapos ng burol, maraming nagsabi, “Iyang, mag-apply ka na lang sa fast food. Mas sigurado ang sahod.” Pero tuwing nakikita niya ang lumang kaldero at bote ng banana ketchup, pakiramdam niya nandiyan pa rin si Nanay, nakatayo sa tabi niya. Kaya humawak siya sa pangako.

Sa gitna ng pagbangon, dumating ang isang vlogger—isang Italian-Filipino food vlogger na naglalakad sa Divisoria para mag-feature ng “Weird Pinoy Food You Should Try.” Napadaan sa Nanay’s Kitchen, nag-order ng spaghetti “for fun,” nag-video ng bawat kagat, at sumigaw ng,

“THIS IS INSANE… but I love it.”

In-upload niya ang video. Nag-viral. Milyon ang views. May mga Italian na kumukutya sa comments, may mga Pilipino namang ipinagtatanggol ito. Sa gitna ng comment war, may isang link na hindi niya agad pinansin:

“International Pasta Championship – Wildcard Entry: Reimagining Tradition.”

Isang buwan matapos mag-trending ang video, may email siyang natanggap:

“Dear Ms. Santos, we are pleased to inform you that you have been nominated as a wildcard contender for the International Pasta Championship 2024 in Rome, Italy…”

Akala niya scam. Sinabi niya sa kapitbahay. “Baka phishing lang ‘yan, wag kang mag-click, baka ma-hack GCash mo.”

Pero nang tingnan niya ang domain, logo, at nang sunod-sunod pa ang email at tawag, unti-unti niyang na-realize: totoo ito. At mismong ipinasa daw ng Italian-Filipino food vlogger ang video niya sa organizers.

“Grabe ka, ’Nay,” bulong ni Maria sa litrato ng ina. “Spaghetti lang ’to para sa’yo. Ngayon, Rome na ang kalaban ko.”

IV. Palazzo dei Congressi: Simbahan ng Pasta

Roma, Setyembre 2024. Sa mata ni Maria, parang lumabas siya sa pelikula. Ang Palazzo dei Congressi ay isang dambana—hindi ng santo, kundi ng pasta. Puting marmol, malalaking hagdanan, chandelier na kumikinang parang butil ng asin sa hangin. Sa bawat sulok, may chef na naka-puting coat na ang presyo siguro mas mahal pa sa buong wardrobe niya sa Tondo.

May mga apelyidong mabigat pakinggan:
Chef Antonio Marello, ika-apat na henerasyon mula Bologna, may dalang ragu na resipe pa raw ng lola ng lola niya.
Chef Francesca Ricci, taga-Naples, minsang nagluto pa para sa Santo Papa.
Chef Hiroshi Tanaka, galing Tokyo, master ng fusion.

At may isang pangalan sa ID badge na halos hindi nya masapul—naka-imprentang maayos sa lanyard:

“MARIA ELENA SANTOS – Philippines – Nanay’s Kitchen (Carinderia)”

Sa press conference, pinagkaguluhan siya. Hindi dahil star siya, kundi dahil novelty.

“Miss Santos, is it true your spaghetti uses… hotdogs?”
“Banana ketchup?”
“Sweet? Like dessert?”

Nakita niya ang pag-ikot ng mga mata ng ilan. Narinig niya ang mahihinang bulong:

“This is a joke.”
“Token Asian entry.”
“Clickbait lang ‘to.”

At nang ipinakita niya sa harap ng judges ang basket ng ingredients niya—Purefoods hotdog, banana ketchup, condensed milk, murang cheddar-type cheese—doon lumitaw sa mukha ni Chef Paolo Vincenti, legendary head judge, ang pagod at inis.

Tinanggal nito ang salamin, hinilot ang sentido, at malamig na nagtanong:

“Signorina Santos, this is the International Pasta Championship. Are you certain… this is pasta?”

Nanginginig ang kamay ni Maria habang hawak ang mikropono. Pero naalala niya: si Nanay, nakatayo sa kanto, pinagtatawanan ng mga tao, pero tuloy lang sa pagtitinda. Kaya huminga siya nang malalim at sumagot sa English na may halong lakas ng loob ng buong Tondo:

“Sir, in the Philippines, we did not have your traditions. We had hunger. We had mothers who turned American ketchup and canned meat into something that made their children forget they were poor. This spaghetti isn’t trying to be yours. It’s trying to be ours.”

Tatlong segundong katahimikan. May nagsimula ng mabagal na palakpak sa isang sulok, pero natigil nang sipatin sila ni Vincenti ng malamig na titig.

V. Gabi Bago ang Laban: Dasal sa Harap ng Bote ng Banana Ketchup

Sa murang hotel sa Trastevere, maliit lang ang kwarto niya. May isang kama, maliit na mesa, at bintanang may tanaw na kalye kung saan maririnig niya ang tawanan ng mga Italianong kumakain ng late dinner, amoy basil, olive oil, at kumpiyansang parang sementong hindi kayang basagin.

Imbes na wine glass, bote ng banana ketchup ang hawak niya. Ang label, medyo nagasgas na sa biyahe. Pinagdikit niya iyon sa dibdib niya para bang rosaryo.

“Para sa ’yo, Nanay,” bulong niya sa hangin. “Para sa lahat ng beses na sinabi nilang cheap ’to, pang-bata, hindi totoong pagkain.”

Binuksan niya ang lumang kuwaderno—doon naka-sulat, hindi lang resipe, kundi kwento. May mga talsik ng sarsa, may mga luha na tumulo noong nalaman niyang wala na si Nanay. Sa isang pahina, naka-sulat sa sulat kamay ni Elena:

“Spaghetti ni Iyang – pang-birthday, pang-Pasko, pang-araw-araw na pag-asa.”

Marunong na siyang magluto ng ibang putahe. Nag-aral siya ng basic culinary courses, natutong gumawa ng white sauce, lasagna, baked ziti. Pero sa puso niya, isa lang ang totoong laban: ang spaghetti ng Nanay niya.

Hindi siya pumunta sa Rome para patunayan na kaya niyang gayahin ang Italy. Pumunta siya para sabihing: “May lugar ang lasa namin kahit saan.”

VI. Ang Oras ng Lutuan: 90 Minutong Para Parang Buong Buhay

Dumating ang araw ng kompetisyon. Parang Coliseum ang loob ng Palazzo—sampung cooking stations, 800 spectators, camerang nakatutok, ilaw na nakasisilaw. May emcee na nakangiti nang malaki, may orkestra pang tugtog sa background.

Naka-assign si Maria sa Station 7. Sa kaliwa niya, si Chef Marello na parang conductor ng orchestra, ang team nito gumagalaw na parang ballet. May copper pots, wine reduction, hand-picked herbs. Sa kanan niya, si Chef Ricci—ang pagsalang sa pasta machine, parang ritwal. Ang mga noodle, halos parang sutla ang bagsak.

Sa harap niya: isang ordinaryong kaldero, isang bote ng mantika, bawang, sibuyas, banana ketchup, condensed milk, hotdog, cheese.

Pag-ikot ng mga judge para inspeksyunin ang ingredients, naramdaman niya kung gaano kasakit ang paghahambing. Sa Station 3, may truffle na nagkakahalaga ng €300. Sa kaniya, may lata ng evaporada na binili pa niya sa palengke.

Nakangiting mapakla ang isang culinary student na naka-headset: “Is she seriously using that?”

Pero nang tanungin siya ni Vincenti, “You travelled 11,000 kilometers to compete with this?” tumingin siya nang diretso sa mga mata nito at sinagot:

“Yes, sir. Because this bottle,” sabay hawak sa banana ketchup, “represents more history than you know.”

Nagsimula ang orasan. 90 minutes.

Habang ang iba ay nagme-measure ng temperatura ng alak, nagbibilang ng second bago ilagay ang bawang, nag-aadjust ng apoy para sa perfect simmer, si Maria gumawa ng alam na alam na niya—parang huminga lang:

Mantika. Bawang. Sibuyas.
Amoy lutong bahay na agad.

Habang tumitili ang mga copper pan sa tabi niya, tahimik na kumikulo ang simpleng kawali sa harapan niya. Nang isalin niya ang banana ketchup, kumalat ang amoy sa buong paligid—hindi Italian, hindi elegante sa standard nila, pero napakakilala sa puso ng kahit sinong Pilipino.

May ilang Italian student na napakunot ang noo.
“Dolce? Perché dolce?”
“Parang pang-dessert…”

Dinagdagan niya ng kaunting asukal. Dinagdagan ng konting toyo, kaunting paminta. At saka—inilagay niya ang condensed milk.

Ang dati’y pulang sarsa, naging orangey-pink, parang kulay ng sunrise sa Maynila kapag sumasayad ang araw sa usok ng jeep at alikabok.

Hiniwa niya ang hotdog, bilog-bilog, hindi perfect, pero pamilyar. Ibinuhos sa sarsa, hinayaang lumutang-lutang na parang maliliit na salbabida sa dagat ng matamis na sarsa.

Sa isang sandali, pumikit siya. Sa loob ng ilang segundo, hindi Rome ang naroon sa isip niya, kundi Tondo. Brownout. Kandila lang ang ilaw. Si Nanay, pawis na pawis, pero nakangiti habang may hawak na sandok.

“Anak,” sabi nito noong araw ng ikalimang birthday niya, “tignan mo, ’pag kumikinang na nang ganito ang sarsa, parang nakangiti na. Ibig sabihin, handa na siya.”

Pagmulat ni Maria, kumikintab na rin ang kanyang sarsa. Nakangiti.

Ibinuhos niya ang freshly cooked pasta, hinayaan itong maligo sa sarsa, hinalo nang marahan para masigurong bawat hibla, may tamis, may yakap. At nang ilagay niya sa plato, hindi niya tinangkang gawing minimalist o gourmet. Pinuno niya ang plato. Maraming sauce. Maraming hotdog. Maraming cheese.

Para siyang nag-serve ng birthday sa kanto, hindi naka-fine dining plating. At sa unang beses sa buong buhay niya, hindi na siya nahihiya doon.

VII. Tikim ng Mundo: Bawal Pero Hindi Mabitawan

Isa-isa ang judges. Sa bawat station, may dasal at hinga. Ang mga comments: “Beautiful structure,” “Perfect al dente,” “Subtlety of flavor,” “Balance of acidity and fat.”

Nang sa kanya na sila huminto, parang huminto rin ang oras.

“Explain your preparation,” utos ni Vincenti.

Huminga siya nang malalim.

“I made my mother’s spaghetti, Filipino style. We use banana ketchup because during World War II, a Filipino scientist invented it when tomatoes were scarce. We add sugar because our cuisine balances flavors, not just salt and acid. We use hotdogs because canned goods became part of our survival. This isn’t Italian pasta trying to be Filipino. This is Filipino survival that became celebration.”

Tahimik si Vincenti. Tumingin sa plato. Isinaksak ang fork. Kumuha ng maliit na subo.

Sa unang kagat, kita sa mukha niya ang pagtutol: Masyadong matamis. Hindi tama. Hindi ito alinsunod sa canon.

Pero imbes na itigil, ngumunguya pa rin siya. May sumunod pang kagat—mas malaki.

“This is…” bulalas niya.

Napasinghap si Maria.

“…wrong,” pagtatapos nito.

Para siyang binuhusan ng malamig na tubig. Gusto niyang sumigaw: “Hindi ako pumunta dito para lang sabihing mali ako.”

Pero nagpatuloy si Vincenti:

“Wrong by every technical standard we have. And yet…”

Kumuha siya ng pangatlong kagat.

“I cannot stop eating it.”

May judge na napatawa, natakpan pa ang bibig.

“This tastes like my grandmother’s dessert,” sabi ni Judge Ralf. “Not in flavor exactly, but in emotion.”

“This should not work,” sabi ni Judge Weber, “The sweetness should overpower. But it doesn’t. Somehow, it feels like a hug.”

Tahimik lang si Maria. Nakatingin sa kanila, hawak ang laylayan ng apron, pinipigilang manginig.

Sa huli, si Judge Matsumoto ang tumapos:

“In Japan, we have natsukashii—nostalgia for something sweet, something from childhood. I never had this childhood. But it reminds me of mine anyway.”

Ibinaba ni Vincenti ang tinidor. Tumingin kay Maria na para bang ngayon lang niya ito nakikita nang buo.

“Signorina Santos, you did something I thought impossible. You made me forget technique and remember why I started cooking. My nonna made pasta not because it was perfect, but because it made us gather. This dish breaks every rule we’ve established.”

“And that might be exactly why it belongs here.”

VIII. 40 Minutong Deliberasyon at Isang Pangalan na Hindi Nya Inasahang Maririnig

Pinaupo silang lahat sa audience habang nag-deliberate ang judges. Sa 40 minuto—na pinakamahabang deliberation sa history ng kompetisyon—naramdaman ni Maria na tumitingin sa kanya ang mga camera, ang mga competitor, ang mundo.

May mga Italiang nagngingisi: “If she wins, it will be a disaster.”
May mga kabilang bansa namang tahimik na sumasalo sa ideya: “Kung siya, pwede rin kami.”

Pero si Maria, hindi iniisip ang politics. Iniisip lang niya: “Sana lang hindi nila pagtawanan si Nanay.”

Pagbalik ng mga judges, parang biglang lumamig ang hangin.

“Third place,” sabi ng emcee, “Chef Hiroshi Tanaka, for his innovative miso carbonara.”

Palakpakan. Bow.

“Second place, Chef Antonio Marello, for his sacred Bolognese tradition.”

Mas malakas na palakpakan. May halong sigaw ng “Bravo!”

At saka nag-pause si Vincenti. Napatingin siya kay Maria.

“And the winner…” huminto siya sandali, parang sinasadya ang suspense, “…representing the Philippines.”

Hindi agad kumilos ang utak ni Maria. Para bang may delay. Ang narinig lang niya: “Philippines.”

Nakita niya si Vincenti, nakangiting totoo, hindi diplomatic.

“Maria Elena Santos, for reminding us that food is not about rules. It’s about love.”

Sumabog ang bulwagan sa palakpakan. Hindi pormal na clap, kundi sigawan, hiyawan, mga taong tumatayo. May nagwagayway ng maliit na bandila ng Pilipinas sa audience—hindi niya alam kung sino—pero napaiyak siya agad.

Lumapit si Chef Ricci, niyakap siya nang mahigpit.

“You beautiful rebel,” bulong nito. “You just changed everything.”

IX. Presscon, Trending, at ang Bigat ng Salitang “Win”

Sa press conference pagkatapos, halos mabugbog siya sa tanong:

“Maria, how does it feel to beat Italy in its own game?”

Napatawa siya sa gitna ng pag-iyak.

“I didn’t beat Italy. I showed that there is room at the table for pasta born from struggle. For food that poor people created. That matters too.”

“Will you change your recipe now that it’s recognized internationally?” tanong ng isa pang reporter.

Umiling siya, pinunasan ang luha.

“Never. Because changing it would shame my mother, and every mother who turned cheap ingredients into memories.”

Kinagabihan, nag-trending sa buong mundo ang hashtags:
#SweetSpaghettiWins
#FilipinoPasta
#TasteOfHome

Sa Twitter, may mga chef na galit: “This is the death of tradition.”
May iba namang nagsabi: “No, this is tradition evolving.”

X. Tondo, Nanay’s Kitchen, at ang Pinakamahabang Pila sa Palengke

Habang gini-gisa ng buong mundo ang debate, sa Tondo, simple lang ang nangyari.
Sa harap ng Nanay’s Kitchen, kinabukasan, may pila na parang concert. Mga bata, nanay, tatay, vendors, kargador. May dalang cellphone ang pinsan ni Maria, nagpapakita ng video ng awarding:

“’Yan o! Si Ate Maria! ’Yan ’yung spaghetti na kinakain natin sa Pasko!”

May mga nanay na napaluha habang pinapanood ang replay:

“’Yung niluluto natin na kinukutya ng mga kapit-bahay, tingnan mo, anak, sinasabing maganda ngayon sa TV…”

Nang makauwi si Maria makalipas ang ilang linggo, hindi food truck, hindi franchise, hindi rebranding ang ginawa niya. Bumalik lang siya sa karinderya. Parehong kaldero. Parehong brand ng ketchup. Parehong hotdog. Parehong cheese. Parehong presyong abot ng kapitbahay.

Ang nagbago lang: mas mahaba na ang pila.

May mga foreigner nang pumipila, halong curiosity at respeto. May mga chef na galing sa ibang lugar, nakikipagsiksikan sa mga construction worker at tinderang galing palengke.

Pero tuwing hahalo siya ng sarsa, maririnig mo pa rin siyang humuhuni ng kantang kinakanta ni Nanay noon—’yung luma, punit na kundiman na hindi niya kabisado ang lyrics, pero kabisado niya ang tono.

XI. Bakit Matamis ang Spaghetti: Lihim ng Isang Bansang Sanay Sabihan na “Mali Kayo”

Isang Sabado, may batang babae na halos kasing-edad niya noong una siyang pinagtawanan dahil sa spaghetti nila. Nakapila ito, nakaponytail, hawak ang barya na parang medalya. Pagkuhain niya ng plato, lumapit ito sa kanya.

“Ate Maria,” tanong ng bata, “bakit po matamis ang spaghetti? Sabi po ng yaya namin, sa totoong spaghetti daw, hindi dapat matamis. Fake daw po ’to.”

Umupo si Maria, itinapat ang tingin sa bata, ngumiti.

“Halika, may sasabihin ako,” ani Maria.

Dinala niya ang bata sa may bintana ng kusina. Sa likod, kumukulo ang sarsa, kumikintab sa ilaw ng umaga.

“Tingnan mo ’yan,” sabi niya. “Nakikita mo kung paano siya kumikintab?”

Tumango ang bata.

“’Yan ang sabi ng Nanay ko. Ginagawa nating matamis kasi ang mundo, punô na ng maasim, mapait, at maalat na bagay. Punô ng tao na nagsasabing mali tayo, mahirap tayo, hindi totoong pagkain ang lutong bahay natin. Punô ng taong nagsasabing, ‘Not real pasta,’ ‘Not gourmet,’ ‘Not authentic.’”

Hinawakan niya sandali ang sandok, dahan-dahang hinalo ang sarsa.

“’Pag nilagay natin ang tamis, hindi para takasan ang katotohanan. Nilalagyan natin ng tamis para maalala natin na kahit wala nang budget, kahit galing lang sa lata ang karne, kahit banana ketchup lang at hindi imported na tomato sauce ang gamit natin, may karapatan pa rin tayong piliin ang saya.”

Ngumiti ang bata.

“Ate,” sabi nito, “p’wede po ba mag-extra cheese?”

Tumawa si Maria.

“Extra cheese always.”

At habang tumataas ang araw sa Maynila, tumatama ang liwanag sa mga jeep, sa palengke, sa mga naka-tshirt na may mantsa ng sarsa, patuloy lang sa pagkulo ang matamis na spaghetti ni Nanay—ni Maria—ngayon, ng buong barangay.

Isang simpleng kaldero sa gilid ng palengke, pero mula Setyembre 14, 2024, hindi na lang ito “pasta na pang-bata” o “insulto sa Italy.”

Ito na ang patunay na:

May karapatan ang mga mahihirap na pagkain sa mga pinakamataas na entablado.

May saysay ang mga resipe na ipinanganak sa gutom pero pinili ang pagmamahal.

At minsan, ang pinaka-rebolusyonaryong bagay na puwede mong gawin sa mundo ay hindi sundin ang rules—kundi mahalin ang mga tao nang sapat para sadyain mong basagin ang mga iyon.

At sa bawat sandok ng matamis na spaghetti na ihahain niya sa Tondo, alam ni Maria: hindi lang tiyan ang pinapakain niya.

Pinapakain niya ang dangal ng lahat ng Nanay na minsang tinawag na “cheap” ang niluluto, pero hindi natinag—dahil alam nila, kahit banana ketchup lang ang kaya, hindi kailanman naging ordinaryo ang pagmamahal na nilalagay nila sa kaldero.