ANG BAHAY SA MAY ILOG: ANG MGA SIGAW NA NAGBALIK MULA SA GABING MATAGAL NANG NILIMOT

CHAPTER 1 — ANG PAGBABALIK SA BAYAN

Sa pagbalik ni Lira sa kanilang bayan matapos ang labindalawang taon sa Maynila, halos hindi niya makilala ang lugar na minsang naging tahanan niya. Ang dating tahimik na kalsada kung saan sila naglalaro ng taguan noong bata pa ay ngayo’y tila ba kumulubot na tulad ng matandang balat na nilamon ng panahon; ang mga puno ng akasya ay mas lalo pang kumapal, parang sinasadyang tabingan ang mga bakas ng lumang bahay na tila ba ayaw nang maalala ang nakaraan. Habang naglalakad siya sa kahabaan ng daan patungo sa lumang bahay nila sa may ilog, ramdam niya ang bawat hakbang na para bang tumitimbang sa dibdib niya; hindi niya maintindihan kung kaba ba iyon o pangungulila, dahil napakatagal na rin simula nang huli niyang masilayan ang pader na minsang nagkanlong sa buong pamilya niya. Sa bawat hangin na humahampas sa kanyang pisngi ay nararamdaman niyang tila may mga matang nakamasid, mga matang matagal na niyang iniiwasan sa alaala. Sinabayan ng tila pag-ingit ng kahoy ang pagbukas niya ng pinto ng lumang bahay—madilim, malamig, at nakatulala ang lugar, para bang naghihintay sa kanyang pagbabalik; at sa mismong sandaling iyon, alam niyang hindi lang siya bumalik para magsara ng lumang kabanata, kundi para harapin ang isang kwento na matagal nang itinatago ng buong baryo—ang kwento ng mga sigaw sa may ilog na kailanman ay hindi nawala, kahit patay na ang taong sinisisi nilang may kagagawan.

CHAPTER 2 — ANG MGA SIGAW NA NARIRINIG LAMANG SA GABI

Kinagabihan, habang nakaupo si Lira sa lumang balkonahe at pinagmamasdan ang madilim na alon ng ilog, nagsimulang sumulpot ang mga tunog na matagal na niyang nakalimutan: ang malamig na pagaspas ng hangin na dumadampi sa bintana, ang tunog ng mga dahong sumasayaw sa kagubatan, at higit sa lahat, ang tila boses na bumubulong mula sa kabila ng tubig. Nagsimula iyon sa isang mahinang hikbi—hindi niya alam kung guni-guni lang ba iyon o alon na humahampas sa mga bato—ngunit habang tumatagal, nagiging malinaw ang ritmo nito; hindi tunog ng kalikasan, kundi tinig ng isang babae. Isang tinig na pamilyar ngunit hindi dapat naririnig pa. Pilit niyang kinumbinsi ang sarili na stress lang iyon mula sa pagod na biyahe, pero sa tuwing palalimin niya ang kanyang paghinga, mas lalo pa itong lumalapit, para bang may humihingi ng tulong sa likod ng hangin. Sa bawat paglingon niya, may bahagyang anino sa gilid ng kanyang paningin; mga aninong gumagalaw na hindi tinatamaan ng liwanag mula sa buwan. Sa wakas, nang hindi na niya matiis ang kilabot na bumabalot sa katawan niya, bumaling siya sa loob ng bahay—ngunit bago niya tuluyang maisara ang pinto, narinig niya ang isang sigaw. Hindi basta sigaw. Isang sigaw na puno ng sakit, galit, at paghihinagpis na parang libo-libong gabi nang naiipit sa pagitan ng ilog at dilim. At sa sandaling iyon, parang lumubog ang mundo niya—dahil sigurado siya: iyon ang parehong sigaw na narinig niya noong gabing huling nakita siya ng kanyang kapatid bago ito misteryosong nawala.

CHAPTER 3 — ANG MGA TAONG AYAW MAGKWENTO

Kinabukasan, naglakad si Lira papunta sa baryo upang magtanong tungkol sa mga naririnig niya, ngunit hindi niya inaasahan ang reaksyon ng mga tao. Sa tuwing babanggitin niya ang tungkol sa sigaw o tungkol sa pagkawala ng kapatid niya noon, biglang mag-iiba ang tono ng mga binabalikan niya: ang tindera sa sari-sari store ay napatingin sa lupa, ang mga tambay sa kanto ay nagkunwaring abala, at ang mga matatanda ay biglang mananahimik na para bang ang pangalan ng kapatid niya ay isang sumpa na hindi dapat bigkasin. Habang lumalalim ang imbestigasyon niya, mas lalo niyang nakikita ang isang pattern—tila isinara ng buong komunidad ang isang kabanata na ayaw na nilang balikan, kahit halatang may mga taong lumulunok ng katotohanang hindi nila kayang banggitin. Minsan, nang lapitan niya ang matandang si Aling Pasing—ang huling taong nakita kasama ang kapatid niya—bigla siyang nagsalita ng pabulong, parang may bantang nakabitin sa pagitan ng mga salita: “Anak, may mga bagay sa bayang ito na mas mabuting hindi mo hinahayaang gumising. Ang kapatid mo… hindi basta-basta nawala. May nagbalik, at may ipinaalala.” Pagkatapos noon, tuluyan na siyang iniwasan ng matanda. Habang pauwi siya sa lumang bahay, nanindig ang balahibo niya; hindi niya akalain na ang mga mata ng buong baryo ay nagtatago ng parehong takot—at ang takot na ito ay hindi dahil sa kanya… kundi dahil alam nilang may babalik na mas malupit kaysa alaalang iniiwasan nila.

CHAPTER 4 — ANG NAKALIMUTANG KASUNDUAN

Nang gabing iyon, matapos ang nakakabahalang pahiwatig ng mga taga-baryo, nagkulong si Lira sa lumang silid na minsang pag-aari ng kanyang kapatid na si Mara. Sa pagpasok pa lang niya, parang bumagal ang oras—ang halimuyak ng lumang kahoy, ang amoy ng lumang papel, at ang mga laruang naiwan sa isang kahon sa sulok ay para bang mga aninong nakatali sa nakaraan. Habang tinitingnan niya ang mga lumang gamit, napansin niya ang isang lumang kuwaderno na nakasiksik sa ilalim ng kama, balot ng alikabok at halos mapunit na ang gilid. Nang buksan niya ito, bumungad ang sulat-kamay ng kapatid niya—magulo, puno ng bilis, parang nagmamadali habang sumusulat. Ngunit hindi ito diary. Hindi rin ito normal na kwento ng isang bata. Nakasulat doon ang mga araw na nakaririnig si Mara ng “boses sa ilog,” mga gabing may humihila sa kanya sa labas, at mga sandaling nagigising siya na pawis na pawis habang paulit-ulit na sinasabi ang isang pangalang hindi pamilyar sa kanya noon: Solena. Nakalagay pa sa huling pahina na “may kasunduan daw,” at ang sinumang “tinalikuran ito” ay kanya umanong kukunin muli matapos ang labing-isang taon. Sa sandaling iyon, parang nanikip ang dibdib ni Lira; hindi niya maintindihan kung bakit hindi niya napansin ang mga senyales noon, kung bakit siya ang laging pinagtutulungan para bantayan ang kapatid pero kung kailan kailangan siya, hindi niya iyon nagawa. Habang hawak-hawak ang kuwaderno, biglang humampas ang malamig na hangin sa bintana, at sa sumunod na tibok ng puso niya, narinig niya na naman ang sigaw—ngunit ngayon ay mas malinaw: hindi na ito boses ng estranghera. Ito ay tinig mismo ni Mara, at nagsasabi ito ng iisang bagay—“Narito siya.”

CHAPTER 5 — ANG BABAENG NAGPAPAKITANG WALANG MUKHA

Kinabukasan, hindi pa rin umaalis sa isip ni Lira ang pangalan na paulit-ulit nasusulat sa kuwaderno: Solena. Sino siya? Bakit nakalagay na may kasunduan? At bakit may deadline na labing-isang taon? Bitbit ang mabigat na tanong, nagdesisyon siyang puntahan ang bahagi ng ilog kung saan kadalasang naglalaro noon ang kapatid niya. Pagdating niya sa lugar, tila hindi nagbago ang tanawin—ang ilog ay itim pa rin ang tubig, mabagal ang agos, at ang paligid ay nababalutan ng mga puno at damong sumasayaw sa hangin na para bang may iniingatang sikreto. Habang lumalapit siya sa pampang, napansin niyang may nakatayong babae sa dulo ng lumang tulay. Mahaba ang buhok nito, nakasuot ng puting bestida na basang-basa sa laylayan, at nakatalikod. Akala niya ay isa lang itong taga-baryo, pero nang tawagin niya, hindi ito kumilos ni kaunti. Mas lalo pa siyang kinabahan nang mapansin niyang walang aninong nahuhulog sa lupa kahit tirik ang araw. Nang unti-unti itong lumingon, napaatras si Lira—wala itong mukha. Walang mata, walang ilong, walang bibig—parang inukit ang ulo nito mula sa malamansang putik. Ngunit ang nakakatindig-balahibo ay hindi ang itsura nito, kundi ang boses na lumabas mula sa kawalan nang bumuka ang espasyo sa gitna ng walang-mukhang balat: “Kasalanan mo. Kailangan mong ibalik ang kinuha mo.” Sa sobrang takot, napaatras si Lira at natumba sa mabatong bahagi ng pampang; pagbalikwas niya, nawala na ang babae na para bang nilamon ng hangin. Ngunit sa lupa kung saan ito nakatayo, may iisang salita na nakasulat gamit ang putik: MARA.

CHAPTER 6 — ANG KWENTO NI ALING PASING

Dahil sa nakita, walang choice si Lira kundi bumalik kay Aling Pasing—ang matandang unang nagbigay ng babala sa kaniya. Nakita niya ito sa maliit na kubo sa likod ng palengke, naggagapas ng damo na para bang kay dali lamang ng mundo kahit may dalang misteryong hindi pa niya sinasabi. Nang lapitan niya, napansin niyang nanginginig ang mga kamay ng matanda kahit walang malamig na simoy. Sa una, ayaw pa rin nitong magsalita, ngunit nang ipakita ni Lira ang notebook ng kanyang kapatid at i-kwento ang babaeng walang mukha, biglang nag-iba ang ekspresyon ng matanda. Halos malaglag ang hawak nitong panggapas at napaupo ito sa bangko, nagkrus ng kamay at nagdasal nang pabulong. Matagal bago ito nagsalita, pero nang magsimula, para bang nabuksan ang isang lumang kabaong ng kwento na matagal nang nakalakip sa bayan. Ayon kay Aling Pasing, may isang babae sa baryo noon, bago pa ipanganak si Lira at Mara, na kilala sa pangalang Solena. Siya ang pinakamagandang babae sa kanilang nayon, ngunit may kakayahan siyang hindi maipaliwanag—nakakausap daw niya ang mga anito at may kapalit na hinihingi ang mga ito. Nang dumating ang panahon na gusto siyang pakasalan ng isang lalaking hindi niya mahal, tinakasan niya ang tradisyong nakatadhana at nagtungo sa ilog upang humingi ng tulong sa mga espiritu. Ngunit ang tulong na ibinigay sa kanya ay may kapalit—kapalit na noon pa man ay hindi niya kayang ibigay: ang kanyang unang anak. Tumanggi si Solena. At doon nagsimula ang lagim. Isang gabi, natagpuang patay at lulutang-lutang ang kanyang katawan sa ilog, habang ang kanyang bagong-silang na sanggol ay nawala at hindi kailanman natagpuan. Simula noon, sinasabing may hinahanap ang espiritu ni Solena—isang batang babae, may dugo mula sa kanyang lahi, na tatapusin ang kasunduang kanyang tinakasan. At ayon kay Aling Pasing, ang lahi nina Lira at Mara ay hindi ordinaryo. Dahil ang kanilang ina—ay ang apo ng nawawalang anak ni Solena.

CHAPTER 7 — ANG HIWAGA NG DUGO NA MINANA

Pagkatapos marinig ang nakakagimbal na rebelasyon ni Aling Pasing, napaupo si Lira nang matagal na tahimik, parang hinihigop ng lupa ang bawat hininga niya. Hindi siya makapaniwala na ang kwento ng espiritung binanggit sa notebook ng kapatid niya ay may kinalaman pala sa dugo ng kanilang pamilya. Habang nakatitig sa kawayan na dingding, unti-unti niyang naintindihan kung bakit lagi siyang pinagbawalan noon na magtungo sa ilog tuwing dapithapon. Hindi pala iyon simpleng pag-iingat, kundi proteksiyon laban sa isang sumpang nagsimula pa bago sila ipanganak. Nagsimulang maalala ni Lira ang mga araw na paulit-ulit niyang naririnig ang ina nilang nagdarasal tuwing gabi, ang mga hindi nito sinasabi ngunit halatang kinatatakutang mangyari. Marahil alam nito ang kabuuang kwento, ngunit piniling itago—umaasang hindi na ito muling magbabalik. Ngunit ang problema, kung totoo ngang may kasunduang nanganganib na maulit, bakit si Mara ang hinila noon? Bakit hindi siya? At bakit ngayon, sa pagbabalik niya matapos ang maraming taon, naririnig niya muli ang sigaw ng kapatid? Habang dumadaloy ang katanungan sa kanyang isip, isang bagay ang pumipintig sa kanyang dibdib—isang pakiramdam na hindi takot lamang, kundi isang paghahatak na misteryosong nakatali sa kanyang dugo. Parang may boses mula sa kailaliman ng isip niya na paulit-ulit na bumubulong: “Hindi ka makakatakas. Ikaw ang susunod.”

CHAPTER 8 — ANG MGA BAHAGHARING LUPA SA TABI NG ILOG

Sa pag-uwi ni Lira, halos hindi niya napansin ang pagdilim ng paligid; ang ilaw na nagmumula sa buwan ay tinatakpan ng maiitim na ulap na tila ba handang lunurin ang buong nayon sa kadiliman. Ngunit ang nakapagtataka, habang papalapit siya sa ilog para muling tingnan ang lugar kung saan niya nakita ang babaeng walang mukha, napansin niyang may kakaibang marka sa lupa. Hindi ito simpleng putik o banayad na bakas ng paa—ito ay parang sunod-sunod na pabilog na marka, halos kasinglaki ng mga palad ng bata, at tila nagliliwanag sa ilalim ng buwan. Habang inilalapit niya ang kanyang kamay, bigla itong nagbago ng kulay, mula sa putikang lupa patungong matingkad na pula, parang dugo na pinatuyo at pinisil sa gitna ng putikan. Napaatras siya sa gulat, ngunit hindi niya mapigilan ang titigan pa ito. Sa pagbabago ng hugis at ningning nito, napansin niyang para bang may sinusundan itong direksyon. Parang isang landas na inilalatag para sa kanya—landas na patungo sa loob ng gubat sa tabi ng ilog. Kahit nanginginig, naramdaman niyang may umaakay sa kanya, na para bang ang mismong lupa ay may isip at nagpapahikayat sa kanya na sundan ang daang iyon. Sa bawat hakbang niya, may bahagyang sirit ng malamig na hangin na sumasayaw sa paligid niya. Ngunit sa pag-abot niya sa pinakasulok ng landas na iyon, huminto siya. Dahil sa harap niya ay isang maliit na burol, at sa ibabaw nito ay nakatayo ang isang lumang bato na may nakaukit na pangalang matagal nang nakalibing sa kasaysayan ng kanilang pamilya: SOLENA.

CHAPTER 9 — ANG MGA BULONG MULA SA LUMANG BATO

Habang nakatayo sa harap ng lumang bato, hindi maintindihan ni Lira kung bakit natatakpan ito ng makakapal na damo at lumot, pero ang mga ukit ng pangalan ay nanatiling malinaw, para bang pinapanatili itong buhay ng mga elementong nakapaligid dito. Hindi niya alam kung bakit siya lumuhod, ngunit tila hinatak siya ng sariling mga daliri upang hipuin ang malamig na bato. Sa mismong pagdampi ng kanyang balat, biglang umalingawngaw ang mga boses sa paligid—hindi sigaw, kundi bulong. Malamig, mahina, at tila nanggagaling sa ilalim ng lupa. Sa una, hindi niya maunawaan ang sinasabi ng mga tinig, pero habang tumatagal, nagiging malinaw ang mga salita: “Hindi natapos… hindi natupad… may nakalimot… may kailangang ibalik.” Ramdam niya ang pamimigat ng hangin sa kanyang dibdib, parang may humahawak sa puso niya at iniipit ito. Bigla niyang nakita sa kanyang paningin ang isang mala-hapong flashback: isang babae—hindi siya kilala ngunit may hawig sa mga larawan ng lola niya—nakahawak sa sanggol at umiiyak habang tinatakpan ang ilong nito para hindi umiyak; isang lalaking umiikot sa paligid ng kubo na parang may hinahanap; at isang aninong hugis babae na nakatayo sa gilid ng ilog, nakatitig sa kanila nang may galit at poot. Sa paggising niya mula sa malabo at mabilis na pangitaing iyon, napahawak si Lira sa kanyang ulo, nanginginig at nangingilid ang luha sa gilid ng mata. Hindi niya alam kung bakit nakikita niya iyon—hindi niya alam kung pangitain ba iyon o memorya. Ngunit ang mas nakakatakot: nang tumingin siya muli sa lumang bato, may bagong ukit na hindi pa naroon kanina. Nakalagay doon, gamit ang tila sariwang gasgas, ang pangalang: LIRA.

CHAPTER 10 — ANG BALIKTARANG ANINO SA TUBIG

Pagkatapos mabasa ang sariling pangalan na nakaukit sa lumang bato, tumindig ang balahibo ni Lira mula ulo hanggang talampakan. Hindi niya magawang kumilos, parang ang mga paa niya’y nakabaon sa lupa, hinihila ng hindi maipaliwanag na puwersa. Hindi niya maalala kung kailan niya huling naramdaman ang ganoong klaseng takot—takot na hindi basta dahil sa multo o alamat, kundi dahil sa pakiramdam na ang mismong kapalaran niya ay nakatalaga na bago pa siya ipinanganak. Nang sa wakas ay nagawa niyang umatras, naramdaman niya ang malamig na simoy mula sa direksyon ng ilog, kaya napalingon siya. Sa ibabaw ng tubig, sa kabila ng basag-basag na repleksyon ng buwan, may nakita siya: isang anino ng isang babaeng nakalutang, nakaawang ang buhok sa tubig na tila mga tentacles na kumakapit sa hangin. Ngunit nang tumingin siya sa ilalim kung saan dapat ay makikita niya ang sarili niyang repleksyon, wala. Ang tanging nasa tubig ay ang anino ng babaeng iyon—kahit na nakatayo siya mismo sa gilid. Naramdaman niyang bumabagal ang tibok ng puso niya at para siyang hinihila ng lamig mula sa tubig. Habang unti-unting bumababa ang liwanag at tumataym-taym ang pag-ikot ng mga alon, mas lalo pang lumilinaw ang anino. Hanggang sa nagsalita ito, hindi sa pamamagitan ng bibig, kundi sa pamamagitan ng pag-alon ng tubig sa isang ritmo na parang mismong kalikasan ang nagbibigay ng boses: “Kung hindi ikaw… sino ang ibibigay mo?” Sa sandaling iyon, napaatras si Lira, napahawak sa kanyang dibdib at halos madapa sa batuhan. Sa likod ng tanong na iyon ay ang mas mabigat pang katotohanang hindi niya kayang tanggapin: kailangan niyang pumili.

CHAPTER 11 — ANG LIHIM NA INILIHIM NG KANYANG INA

Sa pagbalik ni Lira sa lumang bahay nila, halos hindi na niya maigalaw ang kanyang mga kamay sa sobrang panginginig. Hindi niya alam kung sanay na siya sa takot o mas lalong lumulubog dito, ngunit isang bagay ang malinaw: kailangan niyang malaman ang totoo. Ang totoo tungkol kay Solena, tungkol kay Mara, tungkol sa sumpa, at higit sa lahat, tungkol sa ina nila na tila ba alam ang lahat ngunit pinili itong ikubli. Hinanap niya ang mga lumang kahon na nakapatong sa aparador; mga kahon na hindi niya binuksan simula nang mamatay ang kanilang ina limang taon na ang nakalilipas. Sa pinakailalim, nakakita siya ng isang maliit na kahon na yari sa kahoy at bakal—may ukit itong disenyo na hawig sa nakikita sa lumang bato sa gubat. Nang buksan niya ito, bumungad ang isang sobre na may sulat-kamay ng kanilang ina, nakapangalan sa kanya: Para kay Lira, kapag dumating na ang oras. Nanginig ang buo niyang katawan habang binubuksan ang liham. Nakasulat doon ang mga salitang hindi niya inaasahang mababasa: “Anak, patawarin mo ako. Hindi kita mga kayang iligtas sa sumpa. Hindi ko nakayang suwayin ang kasunduan. Ang tanging magagawa ko lamang ay pagtakpan ka, ngunit hindi ko akalaing si Mara ang kukunin nila noon. Hindi ko akalaing pipiliin nilang siya ang maging kapalit. Tinatakasan ko ang katotohanan dahil natatakot akong aminin—ang nakatakdang kunin ay ikaw.” Nang mabasa niya iyon, parang inipit ang buong mundo niya sa pagitan ng dalawang bato. Ang kirot sa dibdib niya ay hindi lang takot, kundi galit, lungkot, at isang uri ng pighati na walang salitang makapaglalarawan. Sa likod ng liham, may nakasulat pang huling salita: “Kung mahal mo si Mara… huwag mo siyang pabayaan sa dilim.”

CHAPTER 12 — ANG PANGALAWANG PAGKAWALA

Habang hawak pa rin ang liham ng ina niya, bigla siyang nakarinig ng kalabog mula sa labas ng bahay. Sa una, akala niya ay hangin lang iyon, ngunit nang marinig niyang tumama ang isang bagay sa dingding, napilitan siyang tumayo. Dahan-dahan siyang lumapit sa bintana at sumilip. Sa harap ng bahay, sa tabi ng lumang puno ng mangga, may batang nakatayo—nakatalikod, nakayuko, parang may nilalaro sa lupa. Hindi niya ito kilala, ngunit may kakaiba sa tindig nito. Hindi man gumagalaw ang hangin, ang buhok nito ay dumadampi sa palad na parang sinasayaw ng hindi nakikitang daliri. Nang tawagin niya ito, hindi ito sumagot. At nang lumapit siya palabas, lalo niyang nakilala ang bata—hindi ito ordinaryong bata. Ang suot nitong damit ay lumang-luma, parang damit ng batang nabuhay dekada-dekada na ang nakalipas. At ang mas nakakatindig ng balahibo: hawak nito sa kamay ang isang punit na bahagi ng notebook ni Mara. Nang tignan niya ang mukha ng bata, halos matumba siya. Ang mga mata nito ay wala—itim na parang butas na walang dulo. Ngunit sa mismong sandaling iyon, sa loob ng utak ni Lira, narinig niya ang tinig ng kapatid niya: “Lira… tulungan mo ako. Hindi ko makita ang daan…” Paglingon niya upang humakbang pa lalo, biglang naglaho ang bata—parang tinangay ng isang aninong kumubli sa dilim. At sa lupa kung saan ito nakatayo, may nakasulat gamit ang putik: ISA PA. MAY ISA PANG KUKUNIN.

CHAPTER 13 — ANG GABING WALANG BITUIN

Kinagabihan, habang inaalala ni Lira ang nakasulat sa lupa—“ISA PA. MAY ISA PANG KUKUNIN.”—hindi niya maiwasang mahulog sa tila nabubulok na lungga ng takot na hindi niya kayang takasan. Ang buong paligid ay tila mas sumisikip, mas dumidilim, at kahit ang mga bituin ay tila nagkubli sa likod ng makapal na ulap, para bang ayaw maging saksi sa mga susunod pang mangyayari. Nakaupo siya sa gitna ng lumang kwarto, hawak ang liham ng kanilang ina, ang notebook ni Mara, at ang punit na pahina na iniwan ng batang walang mata. Ang tatlong bagay na ito, kung titignan mo, ay parang walang koneksyon; pero sa kanya, para itong tatlong bahagi ng iisang sumpang hinubog ng panahon. Habang tumatagal ang gabi, mas lumalakas ang mga tunog mula sa labas—huni ng ibong hindi niya kilala, ingay ng mga tuyong dahong ginagalaw ng hangin, at paminsan-minsang pagaspas ng tubig sa ilog na para bang may hinihila sa ilalim. Imbes na humiga at magpahinga, mas pinili niyang manatiling gising, dahil alam niyang kapag pumikit siya, maaaring muli niyang marinig ang boses ni Mara na humihingi ng tulong, o ang tinig ni Solena na nag-uutos ng kapalit. At doon niya napagtanto: ang sumpang ito ay hindi lamang tungkol sa dugo o kasunduan—ito ay tungkol sa isang bagay na mas malalim, mas personal, at mas masakit: ang katotohanang may bahagi siya sa pagkawalang iyon. Hindi lang si Mara ang hinahanap ng dilim. Siya mismo.

CHAPTER 14 — ANG KATOTOHANAN SA ILALIM NG BUROL

Kinabukasan, dala ang matinding pangamba at panibagong lakas ng hangarin, nagdesisyon si Lira na balikan ang burol kung saan nakita niya ang lumang batong may pangalan ni Solena. Ngunit sa pagdating niya roon, mas lalo siyang nagulat sa nadiskubre niya. Ang dating magulong damo at lumot na tumatakip sa paligid ng bato ay tila nagbago ng anyo—nakaporma ito ngayon na parang paikot na bilog, isang malinaw at misteryosong boundary na para bang sinadya upang tukuyin ang isang sagradong lugar. Sa gitna nito, nakaukit sa lupa ang mga hugis na hindi niya maintindihan; mga simbolo na hindi gawa ng tao. Habang sinusuri niya ito, nagkaroon siya ng kakaibang pakiramdam—parang humihinga ang lupa, parang may pulso sa ilalim, isang pintig na bumabagsak sa parehong ritmo ng tibok ng puso niya. Hinukay niya ng bahagya ang lupa gamit ang kamay at doon niya naramdaman ang isang malamig na bagay. Nang makita niya ito, halos hindi siya makahinga: isang maliit na pulseras na pagmamay-ari ni Mara. Isa ito sa mga hilig nitong isuot bago ito nawala, at malinaw na minana nila ito mula sa kanilang ina. Ang mas nakakaloko sa isip niya: paano ito napunta dito? Ibig bang sabihin… dito dinala si Mara noon? Dito siya inangkin ng dilim? O mas masaklap pa—dito siya nagtatagong nananatili? At habang iniisip niya iyon, biglang nanginig ang lupa sa ilalim niya, hindi malakas ngunit sapat para magbuga ng manipis na haligi ng hangin mula sa gitna ng bilog. Kasabay nito, narinig niya ang iisang salita na dumaan sa hangin: “Malapit na.”

CHAPTER 15 — ANG DI NAKIKITANG MGA MATA

Sa pagbalik ni Lira sa bahay, dala niya ang pulseras ni Mara at ang hindi matanggal na panginginig sa kanyang mga kamay. Akala niya’y magiging ligtas siya sandaling makapasok sa bahay, ngunit hindi pala iyon ang mangyayari. Habang dinaraanan niya ang sala, napansin niyang bukas ang ilaw ng kusina—isang bagay na siguradong hindi niya binuksan bago umalis. Agad siyang kumalma, sinubukang kumbinsihin ang sarili na baka nakalimutan niyang patayin. Ngunit nang marinig niya ang paggalaw mula sa loob, isang mahinhin ngunit malinaw na kaluskos, alam niyang hindi iyon hangin. Sa pagdungaw niya sa kitchen doorway, muntik na siyang mapasigaw. Ang bata na nakita niya kagabi—ang batang walang mata, ang batang nagdala ng punit na pahina—ay nakaupong tahimik sa mesa. Hindi gumagalaw, hindi humihinga, ngunit nakapako ang ulo nito sa direksyon niya. Ang mas nakakatakot? Hindi ito nag-iisa. Sa mga sulok ng kusina, sa gilid ng refrigerator, sa likod ng hanginang nakausli, naroroon ang animo’y mga aninong may hugis bata rin—iba-ibang laki, iba-ibang tindig, pero iisa ang katangian: wala silang mga mata. Hindi sila gumagalaw, pero ramdam niyang nakatitig sila sa kanya. Nang humakbang siya paatras, dahan-dahan namang tumayo ang bata sa mesa, para bang hinihila ng sinulid na hindi niya nakikita, at sa isang iglap, nagsalita ito ng tinig na hindi maaaring nanggaling sa isang bata—isang tinig na malamig, mababa, at parang galing sa ilalim ng lupa: “Kung hindi mo ibabalik ang kinuha… kukunin namin ang lahat.” At bago niya pa nagawang sumigaw, naglaho ang lahat ng anino, naiwan ang katahimikang mas malupit kaysa sa pinakamalakas na sigaw.

CHAPTER 16 — ANG BAHAY NA HINDI NA TAHANAN

Nang mawala ang mga aninong walang mata, nanatiling nakatayo si Lira sa gitna ng sala, nanginginig ang mga tuhod at halos hindi makalanghap ng sapat na hangin para magpatuloy. Sa unang pagkakataon mula nang bumalik siya sa lumang bahay, naisip niyang hindi na ito ligtas—ang tahanang minsang puno ng tawanan at ingay ng magkapatid ay naging parang bitag na nagiging buhay tuwing dumidilim ang langit. Habang nakahawak sa dingding, napansin niya ang maliliit na bakas ng kamay na nabuo sa alikabok sa sahig. Marami. Parang dose-dosenang mga bata ang naglakad-lakad doon habang wala siya. Ang ilan ay maliit gaya ng kamay ni Mara noon; ang iba ay mas malaki, ang hugis ay mas matalim tulad ng mga galaw na hindi pagmamay-ari ng tao. Habang sinusundan niya ang mga bakas, humantong ito sa lumang aparador ng ina nila—a lugar na halos hindi niya binubuksan. Nang tanggalin niya ang kandado at buksan iyon, amoy lumang papel at basang kahoy ang sumalubong sa kaniya. Ngunit sa loob, hindi damit o gamit ang nakita niya, kundi napakaraming papel na may nakadikit na pangalan: “SOLENA.” “MARA.” At ang pinakamarami, ang pangalan niya—“LIRA”—na sinulatan ng iba’t ibang kulay ng tinta, iba’t ibang sulat-kamay. Para bang may libo-libong kamay na paulit-ulit na isinulat ang pangalan niya sa loob ng maraming taon. Habang nakatingin siya, biglang sumara ang pinto ng aparador sa likod niya, at ang buong bahay ay tila huminga—isang halinghing na parang pagsuko, parang paghingi ng tulong—na nagpapatunay na ang tahanang ito ay hindi lamang nakatatak sa kwento ng pamilya nila… kundi bahagi na rin ng sumpa.

CHAPTER 17 — ANG ALAALA NG UNA NILANG PAGKAWALA

Nang gabing iyon, hindi na niya kayang manatili sa loob ng bahay, kaya lumabas siya sa balkonahe kung saan mas maliwanag dahil sa buwan. Ngunit habang nakaupo siya roon, unti-unting pumasok sa isip niya ang alaala ng mismong gabi na nawala si Mara. Noon, siyam na taong gulang lamang siya, at anim na taon si Mara. Naglalaro sila sa may ilog, nagpapalipad ng lumang saranggola. Si Mara ang nagpilit na lumapit pa sa tubig dahil may nakita raw itong “kumikinang” sa ilalim ng alon. Sinabihan niya itong huwag lumapit, pero tulad ng batang puno ng pagtataka, tumakbo pa rin si Mara sa pampang, hinabol ang kung anumang liwanag na nagtatago sa tubig. Biglang may humila sa saranggola, isang malakas na hangin na nagpagulong kay Lira sa lupa. At pag-angat niya, wala na ang kapatid niya. Walang halakhak. Walang sigaw. Tanging ang marahas na paggalaw ng tubig ang natira, parang may lumubog sa ilalim. Pinagalitan siya ng mga matatanda noon dahil pinabayaan daw niya ang kapatid. Ngunit ngayon, habang binabalikan niya ang alaala, may mga bagong detalye siyang nakikita: ang buhok na lumulutang na hindi kayang ipaliwanag ng simpleng alon, ang aninong nakatayo sa kabilang pampang, ang malamig na hangin na dumampi sa batok niya—mga bagay na hindi niya naiintindihan bilang bata, pero malinaw sa kanyang isipan ngayon. At isang tanong ang humahabol sa kanya: Ang pagkawala ba ni Mara ay hindi aksidente… kundi simula ng paghahabol ni Solena? Sa sandaling iyon, narinig niya ang mahina ngunit pamilyar na hikbi mula sa gilid ng ilog—ang parehong tunog na narinig niya noong gabi bago tuluyang mawala ang kapatid niya.

CHAPTER 18 — ANG BANGUNGOT NA NAGIGING TOTOO

Kinahapunan, habang sinusubukang makatulog si Lira sa ninakaw na sandali ng kapahingahan, bigla siyang nagising sa isang matinding bangungot. Sa panaginip, nasa gitna siya ng gubat, may makapal na usok sa paligid, at may mga kamay na humahawak sa mga braso niya, humihila siya papunta sa isang malalim na hukay. Hindi niya makita ang mga mukha ng mga kamay na iyon, ngunit alam niyang mga bata sila—mga boses na humahagulgol, humihingi ng tulong, humihingi ng kapalit. Habang pinipilit niyang kumawala, may lumitaw na pigura sa dulo ng hukay—isang babae na may mahabang buhok, puting bestida at walang mukha. Naramdaman ni Lira ang lamig na parang yelo sa kanyang balat nang lapitan siya nito, at sa muling pagbukas ng walang imik na bunganga sa gitna ng puting balat, lumabas ang isang tinig na parang libo-libong salita ang sinasabi sa iisang sandali: “Bakit ka lumalaban? Nakalaan na ang dugo mo.” Napatakbo siya sa panaginip, ngunit bawat hakbang ay parang pagtakas sa kumunoy; mas lumalalim ang lupa, mas bumibigat ang hangin. Nang sa wakas ay mahulog siya sa hukay, bigla siyang nagising—nakatayo na siya ngayon sa harap ng salamin sa kwarto. Hindi niya natatandaang tumayo. Hindi niya natatandaang lumapit sa salamin. Pero ang mas nakakatakot: sa repleksyon niya, nakasulat sa salamin gamit ang tila mga fingerprint ng bata ang salitang “HANDA KA NA BA?” At doon niya napagtanto na ang bangungot ay hindi na lamang lumilipad sa isip—sumusunod na ito sa kanya, gising man siya o hindi.

CHAPTER 19 — ANG HULING BABALA

Sa sumunod na gabi, habang nakikinig si Lira sa mababang alingawngaw ng hangin sa labas, muling nagpakita ang mga anino sa sala—ngunit hindi tulad ng dati, ngayon ay hindi sila lumalapit, hindi sila nagtatago. Nakatayo lang sila roon, nakahilera sa dilim, parang isang hukbong tahimik na naghihintay ng hudyat. Isa-isang kumilos ang mga ulo nila, sabay sabay na tumingin sa direksyon niya. At sa gitna nila, lumitaw ang batang walang mata—ngayon ay may hawak na laruan na pagmamay-ari ni Mara noong bata pa siya, ang maliit na manikang may pulang laso na nawala kasama ng kapatid niya. Dahan-dahan nitong iniabot ang laruan, ngunit hindi lumapit. Imbes, nagsimulang maglakad patungo sa pintuan palabas, at kasabay nito ang mga aninong bata. Parang iniimbitahan siya. Parang sinasabi sa kanyang: “Kung gusto mong malaman ang wakas, sumunod ka.” Wala siyang nagawa kundi tumindig, hawak-hawak ang pulseras ni Mara, at lumabas ng bahay. Ang gabi ay tila mas mabigat kaysa dati, parang bawat dahon at sanga ay nagmamasid. Habang sinusundan niya ang mga anino, alam niyang wala nang atrasan. Ang landas na ito ang magpapakita kung ang sumpa ba ay matatapos—o siya ang sunod na mawawala.

CHAPTER 20 — ANG PUSO NG GUBAT

Dinala siya ng mga aninong bata papasok ng gubat, isang lugar na noon ay bawal puntahan dahil delikado raw sa gabi. Ngunit ngayong nandoon siya, naramdaman niyang hindi lang delikado—ito ay buhay. Ang lupa ay tila humihinga, ang mga puno ay umiindayog kahit walang hangin. Sa gitna ng gubat, may isang bilog na lugar na walang damo, walang dahon, walang anumang bakas ng buhay—parang sinunog ngunit sobrang linis. Doon huminto ang mga bata. Dahan-dahan silang umikot, parang isang ritwal. At sa mismong gitna ng bilog, lumitaw ang pigura ng isang babae: si Solena. Ngayon, hindi na siya walang mukha. May anyo na siya—maganda, payapa, ngunit puno ng kalungkutan. Ang mga mata niya ay parang ilog na hindi tumitigil sa pag-agos, at ang mga kamay niyang maputla ay parang laging nagyeyelo. Tumingin siya kay Lira, at ang boses niyang lumabas ay hindi galit, hindi rin masama—kundi pagod. “Hindi ko nais ang sinapit ni Mara. Hindi ko nais ang sumpa. Ngunit ang kasunduan… hindi maaaring balewalain. Wala akong anak na naibalik. Ngayon, ikaw ang natitirang dugo.” Naramdaman ni Lira ang bigat ng lahat—ang kasalanan, ang takot, ang kabiguan ng mga ninuno nila. Ngunit bago pa makapagsalita si Lira, itinuro ni Solena ang lupa. At mula sa ilalim, unti-unting umangat ang isang pigura—basang buhok, malamig na balat, at payat na braso. Si Mara. Buhay, ngunit hindi na katulad ng dati.

CHAPTER 21 — ANG PAGPILI SA DILIM

Halos hindi makahinga si Lira sa nakita. Ang kapatid niyang matagal nang nawala—nakatayo sa harap niya, may ngiti ngunit walang sigla, para bang kalahati ng kaluluwa lamang ang naligtas sa ilalim ng ilog. Niyakap niya ang kapatid, pero malamig ito na parang niyakap niya ang hangin ng taglamig. Si Mara ay tumingin sa kanya, at bumulong: “Ate… huwag mo akong iiwan.” Nanginig ang buong katawan ni Lira. Napatingin siya kay Solena, naghahanap ng kasagutan. “May kapalit ang pagbabalik,” sabi ni Solena. “Kung gusto mong manatili si Mara sa mundong ito, dapat may isa pang kaluluwang hahalili. Hindi ko maaaring payagan kayong dalawa na magkasama nang walang kapalit. Iyon ang batas ng sumpa.” Napatitig si Lira sa kapatid niya. Kung siya ang kapalit, mawawala siya sa mundo. Mawawala siya sa lahat ng taong kilala niya. Ngunit kung tatanggi siya, si Mara ang babalik sa ilalim ng ilog—habang buhay. At sa sandaling iyon, naramdaman niya ang pinakamahirap na pagpili sa buong buhay niya. Ngunit hindi siya nagdalawang-isip. Hinawakan niya ang kamay ni Mara, hinarap si Solena, at nagsabi: “Kung may kukunin ka… ako na lang.” Napaluha si Mara, pero hindi ito makapagsalita. At ang mga aninong bata sa paligid ay tumigil sa paggalaw, para bang nagulat sa desisyon. Ngunit bago pa man kumilos si Solena, may isang aninong sumulpot mula sa likuran—ang bata na unang nagpakita sa kanya, ang batang walang mata. Lumapit ito kay Mara at hinawakan ang kamay nito, sabay sabing: “Hindi siya ang dapat. Hindi ikaw ang kasalanang iniwan.”

CHAPTER 22 — ANG TUNAY NA WAKAS NG SUMPÂ

Doon nagsimulang lumindol ang lupa. Ang mga puno ay yumuko, ang hangin ay umikot na parang ipo-ipo, at ang bilog na clearing sa gubat ay nagningning ng matingkad na pula. Si Solena ay napaatras, nagulat dahil parang may pwersang humaharang sa kanya. Ang batang walang mata ay tumayo sa harap ni Lira at Mara, at habang unti-unting bumabalik ang anyo nito, nakita ni Lira ang isang nakakabiglang katotohanan: ang bata ay hindi multo, hindi kaluluwa, hindi kakaibang nilalang—kundi ang nawawalang anak ni Solena. Ang batang kinuha para sa kasunduan noon. Ngunit hindi ito napahinga sa mundo ng mga tao, at nanatili sa dilim, naghihintay ng pagkakataong maipakita ang katotohanan. Tumitig ito kay Solena, at ang boses nitong dati’y mababa at malamig ay naging boses ng isang batang sabik sa yakap: “Hindi nila ang may kasalanan. Ako ang nawalan. Ako ang hindi mo pinaglaban.” Bumagsak sa lupa si Solena, umiiyak, hawak ang mukha, habang ang ilaw mula sa bata ay mas luminaw pa at umangat sa himpapawid. Nang maabot nito ang tuktok ng mga puno, bigla itong sumabog sa liwanag—puti, banayad, malinis—na nagtanggal ng lahat ng anino sa paligid. Nang bumalik ang katahimikan, wala na ang anino, wala na si Solena, at ang pulseras ni Mara ay unti-unting nagkaroon ng init. Sa unang pagkakataon, naramdaman ni Lira na huminga nang normal ang kapatid niya. Ang sumpa ay nabura. Ang kasunduan ay natapos—hindi dahil may kapalit, kundi dahil ang nawawalang kaluluwa ang nagbalik ng katotohanan. Habang papauwi silang magkahawak ang kamay, nakita ni Lira ang pagsikat ng araw sa ilog—ang araw na hindi niya akalaing muli niyang mararanasan kasama ang kapatid. At sa wakas, matapos ang mahabang taon ng takot at paghahanap… natapos ang gabi.