🌏 “Nang Mamatay ang Paraisong Pinili Ko: Ang Unti-unting Pagkawasak ng Siyudad na Tinawag Kong Tahanan”

ANG LALAKING NAGHANAP NG KAPAYAPAAN SA LABAS NG SARILI NIYA

Hindi ko akalaing darating ang araw na masasabi kong mas kilala ko ang Thailand kaysa sa sarili kong bansa. Ako si Graham, limampu’t walong taong gulang, at sa loob ng mahigit labinglimang taon, naniwala akong natagpuan ko ang tahanang matagal kong hinahanap — isang tahanang hindi ko nakuha sa South Africa, hindi ko nakuha sa pag-aasawa, at hindi ko nakuha kahit kailan sa sarili kong bayan. Pero ang pinakamasakit palang katotohanan sa buhay ay hindi pagkawala, kundi ang unti-unting pagbabago ng isang lugar hanggang hindi mo na siya makilala, hanggang hindi ka na niya tanggapin, hanggang wala ka nang ibang magawa kundi bumitaw. Ang kuwentong ito ay hindi tungkol sa biglaang trahedya. Hindi ito gaya ng mga lalaking nascam ng bar girl o nadale ng fake pregnancy. Mas tahimik ito. Mas mabagal. Mas malupit. Ito ang kuwento kung paano mo mapapanood ang paraiso mong mahal na mahal mo… dahan-dahang mamatay sa harap mo habang wala kang magawa.

Lumaki ako sa Johannesburg — lungsod ng ginto, lungsod ng panganib, lungsod ng takot. Sa loob ng tatlong dekada sa real estate at property development, nakabuo ako ng mga townhouse, office building, at ilusyon na kaya kong ayusin ang sarili kong buhay kung sapat ang kinikita ko. Pero hindi totoo iyon. Hindi kayang ayusin ng pera ang takot na gumigising sa’yo nang alas tres ng madaling-araw. Hindi kayang pagandahin ng pera ang mundong may baril sa bawat sulok. Hindi kayang palitan ng pera ang pakiramdam na hindi ka ligtas kahit nasa bahay ka. Nasanay na ako sa electric fences, security dogs, panic buttons, at CCTV. Pero hindi ako nasanay sa tahimik na pagkaluma ng buhay ko — sa unti-unting pagkawala ng pagmamahal ng asawa ko, sa paglayo ng anak kong mahal ko pero hindi ko marunong hawakan. Pagdating ko ng 52, wala na akong natirang tahanan. May bahay ako — pero wala akong buhay.

Hanggang isang araw, may kaibigan akong nagpumilit na magpahinga ako sa Thailand. “Graham, you need this. You’re dying in Joburg, mate.” Hindi ko alam kung ano ang tinutukoy niyang kamatayan. Stress? Takot? Depression? Pero sumama ako. At doon, nagsimula ang lahat.

Paglapag ko sa Thailand, may kakaibang humaplos sa akin — hindi simoy ng hangin, hindi init, hindi amoy ng pagkain. Kalayaan. Isang bagay na nakalimutan ko na pala ang lasa. Noong lumanghap ako ng hangin sa Phuket, parang may bumitaw na tanikala sa dibdib ko. Nawala ang bigat. Nawala ang ingay. At hindi ko makalimutang tanong na pumasok sa isip ko: “Bakit ako nabuhay nang ganito kahirap ng tatlong dekada kung puwedeng ganito pala kasarap huminga?”

Pag-uwi ko ng South Africa, para akong demonyong hinila pabalik sa impiyerno. Sinarado ko negosyo ko. Tinapos ko ang mga kontrata. At noong 2008, lumipad ako pabalik sa Thailand — hindi na turista, kundi lalaking naghahanap ng bagong buhay.

Hindi Phuket ang napili ko. Masyadong sosyal. Mas mahal. Mas maling mundo para sa taong naghahanap ng tunay na katahimikan. Narinig ko ang pangalan ng Pattaya sa isang forum — “Dirty but alive,” sabi nila. “Chaotic but real. Cheap but full of soul.” At doon ako nagpunta. At doon ko naranasan ang pinakamagandang taon ng buhay ko.

Hindi maganda ang Pattaya at hindi ko iyon ikinakahiya. Hindi siya postcard. Hindi siya tahimik. Pero may espiritu siya. May kaluluwa. Sa unang buwan ko pa lang, natutunan ko ang mga bagay na hindi ko natutunan sa apatnapung taon sa South Africa. Natutunan ko ulit ngumiti. Natutunan kong mabuhay nang hindi nag-iisip ng kamatayan. Natutunan kong hindi lahat ng taong ngumingiti ay naghahanap ng pera — marami ay nag-aalok lang ng kabutihan.

Nagtira ako sa maliit na condo sa Jomtien. Umaga, lulublob ako sa dagat. Tanghali, kakain ako sa carinderia ni Nok, yung babaeng laging nagbibigay ng libreng spring rolls. Hapon, pupunta ako sa Britannia, isang maliit na pub kung saan nagtitipon ang mga expat — mga lalaking gaya ko na tumakas sa mundo na sumakal sa kanila. Gabi, mauupo ako sa balcony ko at pakikinggan ang tunog ng motorbikes, boses ng mga batang Thai, at alon na humahampas sa pampang. Parang musika.

Wala akong hinahanap na babae. Hindi ako naghanap ng bagong pamilya. Ang hinahanap ko lang ay kapayapaan — at ibinigay iyon ng Pattaya. Unti-unti, naging tahanan ko siya. Hindi dahil maganda siya — kundi dahil tinanggap niya ako sa pinaka-wasak kong yugto.

Mabilis ang panahon kapag masaya ka. Dalawa, tatlo, limang taon — hindi ko namalayan. Natuto akong mag-Thai nang kaunti. Nakabuo ako ng routine. Nakagawa ako ng mga kaibigan — mga Thai, mga expat, mga rescue volunteers ng dog shelter kung saan madalas akong tumulong. At noong 2015, sigurado na ako: dito na ako tatanda. Dito ko gugulin ang natitirang buhay ko.

Pero ang mundo, hindi nananatili. At ang paraiso, hindi permanenteng paraiso.

Noong 2017, napansin ko ang unang bitak. Isang paboritong coffee shop — sarado. Bakit? Triple ang renta. Isang maliit na guesthouse — giniba. Bakit? Condo project. Isang tindahan ng lumang Thai couple — napilitang magsara dahil tumaas ang buwis. Dati, isang turista tuwing dalawang hakbang. Ngayon, tour buses. Lumaon, hindi bus — convoy. Hindi turista — grupo. Hindi ngiti — transaksyon.

Pagdating ng COVID, tumigil ang mundo. At parang pinatay ang Pattaya. Wala nang tao, sarado ang bars, sarado ang restaurants. Para siyang lungsod na nalagutan ng hininga. Pero kahit ghost town siya, mas may kaluluwa pa rin kaysa sa magiging anyo niya pagkatapos.

Pagbukas ng Thailand, bumalik ang mga turista — pero hindi na sila kagaya noon. Hindi sila naglalakad sa beach. Hindi sila kumakain sa local stalls. Hindi sila nakikipag-usap. Dumadating sila bilang alon — at umaalis bilang alon. At sa pagitan noon, sinisira nila ang ritmo ng lungsod na minahal ko.

Hindi ko makakalimutan ang unang beses na hindi na ako nakaupo sa Jomtien Beach dahil puno ng tour groups. Hindi ko makakalimutan ang unang beses na hindi ako pinansin ng 7-Eleven staff na kilala ko ng siyam na taon dahil mas inuuna nila ang malaking Chinese group. Hindi ko makakalimutan ang unang beses na pinatawan ako ng pulis ng walang basehang multa — hindi dahil may mali ako, kundi dahil foreigner ako.

Unti-unti, ang Pattaya na mahal ko ay naging factory. Factory para sa pera. Factory para sa investors. Factory para sa industriya ng turismo na hindi na ako kabilang.

Isang araw, tumanggap ako ng liham mula sa condo management: rent increase — 60%. Walang paliwanag. Walang negosasyon. “Market rate.” Iyon daw ang dahilan. Samantala, ang pension ko ay pareho pa rin. Walang nag-increase. Walang tumutulong.

At doon ko naramdaman ang unang pumutok sa loob ko. Hindi na ako wanted dito. Hindi na ako bahagi ng lungsod na iniligtas ako dati.

Habang lumalala ang presyo, kumitid ang mundo ko. Nagsialisan ang mga kaibigan kong expat — Vietnam, Cambodia, Philippines. Ang mga Thai na kilala ko — lumipat sa probinsya dahil tumaas din ang renta nila. Pati ang dog shelter na tinulungan ko ng maraming taon — nalugi. Hindi dahil tamad sila. Hindi dahil walang turista. Kundi dahil hindi na para sa kanila ang lungsod.

Hanggang isang gabi, nag-inuman kami ng huling natira kong kaibigan — si Peter. At dumating siya na may benda sa noo, may pasa sa mukha. Ninakawan siya. Sinaktan siya. At ang pulis? Walang pakialam. Sa halip na tulungan, tinanong pa siya kung bakit siya naglalakad mag-isa.

Nang umuwi ako matapos ang gabing iyon, naupo ako sa balcony at tumingin sa lungsod na tinuring kong tahanan. Pero hindi ko na siya makita. Hindi ko makita ang ngiti ng mga batang naglalaro sa kalye. Hindi ko makita ang mga tindera na kinikilala ako. Hindi ko makita ang maliit na restaurants na parang pamilya ko. Wala na sila.

Hindi ko na makita ang Pattaya na minahal ko.

At nang umagang iyon, habang naglalakad ako papuntang dagat, nakita ko ang tubig — marumi, may lumulutang na plastic, may langis. At habang lumulusong ako, naisip ko: “Ito ba ang dagat na nagligtas sa akin dati?” Hindi na.

At doon ako umiyak. Hindi dahil talo ako. Hindi dahil wala na akong pera. Umiyak ako dahil pinanood kong mamatay ang pinakamalapit na bagay sa paraiso na naranasan ko sa buong buhay ko.

At minsan, ang pinakamalupit na sakit ay hindi pang-iiwan. Ang pinakamalupit na sakit ay pagbabago.

Isang araw matapos iyon, nag-book ako ng flight sa Da Nang, Vietnam. Wala akong plano. Wala akong kilala. Pero doon, noong unang baba ko pa lang, pakiramdam ko huminga ulit ako. Hindi perpekto, hindi kasing-init ng Pattaya dati — pero may espasyo. May katahimikan. May ngiti. May pag-asa.

At ngayon, habang sinusulat ko ito, nakaupo ako sa maliit na apartment malapit sa dagat. Tahimik. Maliwanag. Simple. Wala akong alam kung gaano ako katagal dito. Hindi ko alam kung lilipat pa ako ulit. Hindi ko alam kung ito na ba ang tahanan ko. Pero ngayong gabi, alam kong isa itong bagay na hindi ko naramdaman ng maraming taon:

Hindi ako natatakot.

At siguro, iyon na ang tunay na paraiso — hindi lugar, hindi lungsod, hindi dagat. Kundi ang sandaling hindi ka naghihintay na may masama na mangyari. Sandaling nakakahinga ka. Sandaling kaya mong sabihing: “Ito muna. Dito muna. Buhay muna.”

At kung may natutunan ako sa Pattaya, ito iyon:
Walang paraisong permanente. Pero lahat ng paraiso, kahit sandali lang, ay sulit.

Hindi ko akalaing darating ang araw na masasabi kong mas kilala ko ang Thailand kaysa sa sarili kong bansa. Ako si Graham, limampu’t walong taong gulang, at sa loob ng mahigit labinglimang taon, naniwala akong natagpuan ko ang tahanang matagal kong hinahanap — isang tahanang hindi ko nakuha sa South Africa, hindi ko nakuha sa pag-aasawa, at hindi ko nakuha kahit kailan sa sarili kong bayan. Pero ang pinakamasakit palang katotohanan sa buhay ay hindi pagkawala, kundi ang unti-unting pagbabago ng isang lugar hanggang hindi mo na siya makilala, hanggang hindi ka na niya tanggapin, hanggang wala ka nang ibang magawa kundi bumitaw. Ang kuwentong ito ay hindi tungkol sa biglaang trahedya. Hindi ito gaya ng mga lalaking nascam ng bar girl o nadale ng fake pregnancy. Mas tahimik ito. Mas mabagal. Mas malupit. Ito ang kuwento kung paano mo mapapanood ang paraiso mong mahal na mahal mo… dahan-dahang mamatay sa harap mo habang wala kang magawa.

Lumaki ako sa Johannesburg — lungsod ng ginto, lungsod ng panganib, lungsod ng takot. Sa loob ng tatlong dekada sa real estate at property development, nakabuo ako ng mga townhouse, office building, at ilusyon na kaya kong ayusin ang sarili kong buhay kung sapat ang kinikita ko. Pero hindi totoo iyon. Hindi kayang ayusin ng pera ang takot na gumigising sa’yo nang alas tres ng madaling-araw. Hindi kayang pagandahin ng pera ang mundong may baril sa bawat sulok. Hindi kayang palitan ng pera ang pakiramdam na hindi ka ligtas kahit nasa bahay ka. Nasanay na ako sa electric fences, security dogs, panic buttons, at CCTV. Pero hindi ako nasanay sa tahimik na pagkaluma ng buhay ko — sa unti-unting pagkawala ng pagmamahal ng asawa ko, sa paglayo ng anak kong mahal ko pero hindi ko marunong hawakan. Pagdating ko ng 52, wala na akong natirang tahanan. May bahay ako — pero wala akong buhay.

Hanggang isang araw, may kaibigan akong nagpumilit na magpahinga ako sa Thailand. “Graham, you need this. You’re dying in Joburg, mate.” Hindi ko alam kung ano ang tinutukoy niyang kamatayan. Stress? Takot? Depression? Pero sumama ako. At doon, nagsimula ang lahat.

Paglapag ko sa Thailand, may kakaibang humaplos sa akin — hindi simoy ng hangin, hindi init, hindi amoy ng pagkain. Kalayaan. Isang bagay na nakalimutan ko na pala ang lasa. Noong lumanghap ako ng hangin sa Phuket, parang may bumitaw na tanikala sa dibdib ko. Nawala ang bigat. Nawala ang ingay. At hindi ko makalimutang tanong na pumasok sa isip ko: “Bakit ako nabuhay nang ganito kahirap ng tatlong dekada kung puwedeng ganito pala kasarap huminga?”

Pag-uwi ko ng South Africa, para akong demonyong hinila pabalik sa impiyerno. Sinarado ko negosyo ko. Tinapos ko ang mga kontrata. At noong 2008, lumipad ako pabalik sa Thailand — hindi na turista, kundi lalaking naghahanap ng bagong buhay.

Hindi Phuket ang napili ko. Masyadong sosyal. Mas mahal. Mas maling mundo para sa taong naghahanap ng tunay na katahimikan. Narinig ko ang pangalan ng Pattaya sa isang forum — “Dirty but alive,” sabi nila. “Chaotic but real. Cheap but full of soul.” At doon ako nagpunta. At doon ko naranasan ang pinakamagandang taon ng buhay ko.

Hindi maganda ang Pattaya at hindi ko iyon ikinakahiya. Hindi siya postcard. Hindi siya tahimik. Pero may espiritu siya. May kaluluwa. Sa unang buwan ko pa lang, natutunan ko ang mga bagay na hindi ko natutunan sa apatnapung taon sa South Africa. Natutunan ko ulit ngumiti. Natutunan kong mabuhay nang hindi nag-iisip ng kamatayan. Natutunan kong hindi lahat ng taong ngumingiti ay naghahanap ng pera — marami ay nag-aalok lang ng kabutihan.

Nagtira ako sa maliit na condo sa Jomtien. Umaga, lulublob ako sa dagat. Tanghali, kakain ako sa carinderia ni Nok, yung babaeng laging nagbibigay ng libreng spring rolls. Hapon, pupunta ako sa Britannia, isang maliit na pub kung saan nagtitipon ang mga expat — mga lalaking gaya ko na tumakas sa mundo na sumakal sa kanila. Gabi, mauupo ako sa balcony ko at pakikinggan ang tunog ng motorbikes, boses ng mga batang Thai, at alon na humahampas sa pampang. Parang musika.

Wala akong hinahanap na babae. Hindi ako naghanap ng bagong pamilya. Ang hinahanap ko lang ay kapayapaan — at ibinigay iyon ng Pattaya. Unti-unti, naging tahanan ko siya. Hindi dahil maganda siya — kundi dahil tinanggap niya ako sa pinaka-wasak kong yugto.

Mabilis ang panahon kapag masaya ka. Dalawa, tatlo, limang taon — hindi ko namalayan. Natuto akong mag-Thai nang kaunti. Nakabuo ako ng routine. Nakagawa ako ng mga kaibigan — mga Thai, mga expat, mga rescue volunteers ng dog shelter kung saan madalas akong tumulong. At noong 2015, sigurado na ako: dito na ako tatanda. Dito ko gugulin ang natitirang buhay ko.

Pero ang mundo, hindi nananatili. At ang paraiso, hindi permanenteng paraiso.

Noong 2017, napansin ko ang unang bitak. Isang paboritong coffee shop — sarado. Bakit? Triple ang renta. Isang maliit na guesthouse — giniba. Bakit? Condo project. Isang tindahan ng lumang Thai couple — napilitang magsara dahil tumaas ang buwis. Dati, isang turista tuwing dalawang hakbang. Ngayon, tour buses. Lumaon, hindi bus — convoy. Hindi turista — grupo. Hindi ngiti — transaksyon.

Pagdating ng COVID, tumigil ang mundo. At parang pinatay ang Pattaya. Wala nang tao, sarado ang bars, sarado ang restaurants. Para siyang lungsod na nalagutan ng hininga. Pero kahit ghost town siya, mas may kaluluwa pa rin kaysa sa magiging anyo niya pagkatapos.

Pagbukas ng Thailand, bumalik ang mga turista — pero hindi na sila kagaya noon. Hindi sila naglalakad sa beach. Hindi sila kumakain sa local stalls. Hindi sila nakikipag-usap. Dumadating sila bilang alon — at umaalis bilang alon. At sa pagitan noon, sinisira nila ang ritmo ng lungsod na minahal ko.

Hindi ko makakalimutan ang unang beses na hindi na ako nakaupo sa Jomtien Beach dahil puno ng tour groups. Hindi ko makakalimutan ang unang beses na hindi ako pinansin ng 7-Eleven staff na kilala ko ng siyam na taon dahil mas inuuna nila ang malaking Chinese group. Hindi ko makakalimutan ang unang beses na pinatawan ako ng pulis ng walang basehang multa — hindi dahil may mali ako, kundi dahil foreigner ako.

Unti-unti, ang Pattaya na mahal ko ay naging factory. Factory para sa pera. Factory para sa investors. Factory para sa industriya ng turismo na hindi na ako kabilang.

Isang araw, tumanggap ako ng liham mula sa condo management: rent increase — 60%. Walang paliwanag. Walang negosasyon. “Market rate.” Iyon daw ang dahilan. Samantala, ang pension ko ay pareho pa rin. Walang nag-increase. Walang tumutulong.

At doon ko naramdaman ang unang pumutok sa loob ko. Hindi na ako wanted dito. Hindi na ako bahagi ng lungsod na iniligtas ako dati.

Habang lumalala ang presyo, kumitid ang mundo ko. Nagsialisan ang mga kaibigan kong expat — Vietnam, Cambodia, Philippines. Ang mga Thai na kilala ko — lumipat sa probinsya dahil tumaas din ang renta nila. Pati ang dog shelter na tinulungan ko ng maraming taon — nalugi. Hindi dahil tamad sila. Hindi dahil walang turista. Kundi dahil hindi na para sa kanila ang lungsod.

Hanggang isang gabi, nag-inuman kami ng huling natira kong kaibigan — si Peter. At dumating siya na may benda sa noo, may pasa sa mukha. Ninakawan siya. Sinaktan siya. At ang pulis? Walang pakialam. Sa halip na tulungan, tinanong pa siya kung bakit siya naglalakad mag-isa.

Nang umuwi ako matapos ang gabing iyon, naupo ako sa balcony at tumingin sa lungsod na tinuring kong tahanan. Pero hindi ko na siya makita. Hindi ko makita ang ngiti ng mga batang naglalaro sa kalye. Hindi ko makita ang mga tindera na kinikilala ako. Hindi ko makita ang maliit na restaurants na parang pamilya ko. Wala na sila.

Hindi ko na makita ang Pattaya na minahal ko.

At nang umagang iyon, habang naglalakad ako papuntang dagat, nakita ko ang tubig — marumi, may lumulutang na plastic, may langis. At habang lumulusong ako, naisip ko: “Ito ba ang dagat na nagligtas sa akin dati?” Hindi na.

At doon ako umiyak. Hindi dahil talo ako. Hindi dahil wala na akong pera. Umiyak ako dahil pinanood kong mamatay ang pinakamalapit na bagay sa paraiso na naranasan ko sa buong buhay ko.

At minsan, ang pinakamalupit na sakit ay hindi pang-iiwan. Ang pinakamalupit na sakit ay pagbabago.

Isang araw matapos iyon, nag-book ako ng flight sa Da Nang, Vietnam. Wala akong plano. Wala akong kilala. Pero doon, noong unang baba ko pa lang, pakiramdam ko huminga ulit ako. Hindi perpekto, hindi kasing-init ng Pattaya dati — pero may espasyo. May katahimikan. May ngiti. May pag-asa.

At ngayon, habang sinusulat ko ito, nakaupo ako sa maliit na apartment malapit sa dagat. Tahimik. Maliwanag. Simple. Wala akong alam kung gaano ako katagal dito. Hindi ko alam kung lilipat pa ako ulit. Hindi ko alam kung ito na ba ang tahanan ko. Pero ngayong gabi, alam kong isa itong bagay na hindi ko naramdaman ng maraming taon:

Hindi ako natatakot.

At siguro, iyon na ang tunay na paraiso — hindi lugar, hindi lungsod, hindi dagat. Kundi ang sandaling hindi ka naghihintay na may masama na mangyari. Sandaling nakakahinga ka. Sandaling kaya mong sabihing: “Ito muna. Dito muna. Buhay muna.”

At kung may natutunan ako sa Pattaya, ito iyon:
Walang paraisong permanente. Pero lahat ng paraiso, kahit sandali lang, ay sulit.

Hindi ko akalaing darating ang araw na masasabi kong mas kilala ko ang Thailand kaysa sa sarili kong bansa. Ako si Graham, limampu’t walong taong gulang, at sa loob ng mahigit labinglimang taon, naniwala akong natagpuan ko ang tahanang matagal kong hinahanap — isang tahanang hindi ko nakuha sa South Africa, hindi ko nakuha sa pag-aasawa, at hindi ko nakuha kahit kailan sa sarili kong bayan. Pero ang pinakamasakit palang katotohanan sa buhay ay hindi pagkawala, kundi ang unti-unting pagbabago ng isang lugar hanggang hindi mo na siya makilala, hanggang hindi ka na niya tanggapin, hanggang wala ka nang ibang magawa kundi bumitaw. Ang kuwentong ito ay hindi tungkol sa biglaang trahedya. Hindi ito gaya ng mga lalaking nascam ng bar girl o nadale ng fake pregnancy. Mas tahimik ito. Mas mabagal. Mas malupit. Ito ang kuwento kung paano mo mapapanood ang paraiso mong mahal na mahal mo… dahan-dahang mamatay sa harap mo habang wala kang magawa.

Lumaki ako sa Johannesburg — lungsod ng ginto, lungsod ng panganib, lungsod ng takot. Sa loob ng tatlong dekada sa real estate at property development, nakabuo ako ng mga townhouse, office building, at ilusyon na kaya kong ayusin ang sarili kong buhay kung sapat ang kinikita ko. Pero hindi totoo iyon. Hindi kayang ayusin ng pera ang takot na gumigising sa’yo nang alas tres ng madaling-araw. Hindi kayang pagandahin ng pera ang mundong may baril sa bawat sulok. Hindi kayang palitan ng pera ang pakiramdam na hindi ka ligtas kahit nasa bahay ka. Nasanay na ako sa electric fences, security dogs, panic buttons, at CCTV. Pero hindi ako nasanay sa tahimik na pagkaluma ng buhay ko — sa unti-unting pagkawala ng pagmamahal ng asawa ko, sa paglayo ng anak kong mahal ko pero hindi ko marunong hawakan. Pagdating ko ng 52, wala na akong natirang tahanan. May bahay ako — pero wala akong buhay.

Hanggang isang araw, may kaibigan akong nagpumilit na magpahinga ako sa Thailand. “Graham, you need this. You’re dying in Joburg, mate.” Hindi ko alam kung ano ang tinutukoy niyang kamatayan. Stress? Takot? Depression? Pero sumama ako. At doon, nagsimula ang lahat.

Paglapag ko sa Thailand, may kakaibang humaplos sa akin — hindi simoy ng hangin, hindi init, hindi amoy ng pagkain. Kalayaan. Isang bagay na nakalimutan ko na pala ang lasa. Noong lumanghap ako ng hangin sa Phuket, parang may bumitaw na tanikala sa dibdib ko. Nawala ang bigat. Nawala ang ingay. At hindi ko makalimutang tanong na pumasok sa isip ko: “Bakit ako nabuhay nang ganito kahirap ng tatlong dekada kung puwedeng ganito pala kasarap huminga?”

Pag-uwi ko ng South Africa, para akong demonyong hinila pabalik sa impiyerno. Sinarado ko negosyo ko. Tinapos ko ang mga kontrata. At noong 2008, lumipad ako pabalik sa Thailand — hindi na turista, kundi lalaking naghahanap ng bagong buhay.

Hindi Phuket ang napili ko. Masyadong sosyal. Mas mahal. Mas maling mundo para sa taong naghahanap ng tunay na katahimikan. Narinig ko ang pangalan ng Pattaya sa isang forum — “Dirty but alive,” sabi nila. “Chaotic but real. Cheap but full of soul.” At doon ako nagpunta. At doon ko naranasan ang pinakamagandang taon ng buhay ko.

Hindi maganda ang Pattaya at hindi ko iyon ikinakahiya. Hindi siya postcard. Hindi siya tahimik. Pero may espiritu siya. May kaluluwa. Sa unang buwan ko pa lang, natutunan ko ang mga bagay na hindi ko natutunan sa apatnapung taon sa South Africa. Natutunan ko ulit ngumiti. Natutunan kong mabuhay nang hindi nag-iisip ng kamatayan. Natutunan kong hindi lahat ng taong ngumingiti ay naghahanap ng pera — marami ay nag-aalok lang ng kabutihan.

Nagtira ako sa maliit na condo sa Jomtien. Umaga, lulublob ako sa dagat. Tanghali, kakain ako sa carinderia ni Nok, yung babaeng laging nagbibigay ng libreng spring rolls. Hapon, pupunta ako sa Britannia, isang maliit na pub kung saan nagtitipon ang mga expat — mga lalaking gaya ko na tumakas sa mundo na sumakal sa kanila. Gabi, mauupo ako sa balcony ko at pakikinggan ang tunog ng motorbikes, boses ng mga batang Thai, at alon na humahampas sa pampang. Parang musika.

Wala akong hinahanap na babae. Hindi ako naghanap ng bagong pamilya. Ang hinahanap ko lang ay kapayapaan — at ibinigay iyon ng Pattaya. Unti-unti, naging tahanan ko siya. Hindi dahil maganda siya — kundi dahil tinanggap niya ako sa pinaka-wasak kong yugto.

Mabilis ang panahon kapag masaya ka. Dalawa, tatlo, limang taon — hindi ko namalayan. Natuto akong mag-Thai nang kaunti. Nakabuo ako ng routine. Nakagawa ako ng mga kaibigan — mga Thai, mga expat, mga rescue volunteers ng dog shelter kung saan madalas akong tumulong. At noong 2015, sigurado na ako: dito na ako tatanda. Dito ko gugulin ang natitirang buhay ko.

Pero ang mundo, hindi nananatili. At ang paraiso, hindi permanenteng paraiso.

Noong 2017, napansin ko ang unang bitak. Isang paboritong coffee shop — sarado. Bakit? Triple ang renta. Isang maliit na guesthouse — giniba. Bakit? Condo project. Isang tindahan ng lumang Thai couple — napilitang magsara dahil tumaas ang buwis. Dati, isang turista tuwing dalawang hakbang. Ngayon, tour buses. Lumaon, hindi bus — convoy. Hindi turista — grupo. Hindi ngiti — transaksyon.

Pagdating ng COVID, tumigil ang mundo. At parang pinatay ang Pattaya. Wala nang tao, sarado ang bars, sarado ang restaurants. Para siyang lungsod na nalagutan ng hininga. Pero kahit ghost town siya, mas may kaluluwa pa rin kaysa sa magiging anyo niya pagkatapos.

Pagbukas ng Thailand, bumalik ang mga turista — pero hindi na sila kagaya noon. Hindi sila naglalakad sa beach. Hindi sila kumakain sa local stalls. Hindi sila nakikipag-usap. Dumadating sila bilang alon — at umaalis bilang alon. At sa pagitan noon, sinisira nila ang ritmo ng lungsod na minahal ko.

Hindi ko makakalimutan ang unang beses na hindi na ako nakaupo sa Jomtien Beach dahil puno ng tour groups. Hindi ko makakalimutan ang unang beses na hindi ako pinansin ng 7-Eleven staff na kilala ko ng siyam na taon dahil mas inuuna nila ang malaking Chinese group. Hindi ko makakalimutan ang unang beses na pinatawan ako ng pulis ng walang basehang multa — hindi dahil may mali ako, kundi dahil foreigner ako.

Unti-unti, ang Pattaya na mahal ko ay naging factory. Factory para sa pera. Factory para sa investors. Factory para sa industriya ng turismo na hindi na ako kabilang.

Isang araw, tumanggap ako ng liham mula sa condo management: rent increase — 60%. Walang paliwanag. Walang negosasyon. “Market rate.” Iyon daw ang dahilan. Samantala, ang pension ko ay pareho pa rin. Walang nag-increase. Walang tumutulong.

At doon ko naramdaman ang unang pumutok sa loob ko. Hindi na ako wanted dito. Hindi na ako bahagi ng lungsod na iniligtas ako dati.

Habang lumalala ang presyo, kumitid ang mundo ko. Nagsialisan ang mga kaibigan kong expat — Vietnam, Cambodia, Philippines. Ang mga Thai na kilala ko — lumipat sa probinsya dahil tumaas din ang renta nila. Pati ang dog shelter na tinulungan ko ng maraming taon — nalugi. Hindi dahil tamad sila. Hindi dahil walang turista. Kundi dahil hindi na para sa kanila ang lungsod.

Hanggang isang gabi, nag-inuman kami ng huling natira kong kaibigan — si Peter. At dumating siya na may benda sa noo, may pasa sa mukha. Ninakawan siya. Sinaktan siya. At ang pulis? Walang pakialam. Sa halip na tulungan, tinanong pa siya kung bakit siya naglalakad mag-isa.

Nang umuwi ako matapos ang gabing iyon, naupo ako sa balcony at tumingin sa lungsod na tinuring kong tahanan. Pero hindi ko na siya makita. Hindi ko makita ang ngiti ng mga batang naglalaro sa kalye. Hindi ko makita ang mga tindera na kinikilala ako. Hindi ko makita ang maliit na restaurants na parang pamilya ko. Wala na sila.

Hindi ko na makita ang Pattaya na minahal ko.

At nang umagang iyon, habang naglalakad ako papuntang dagat, nakita ko ang tubig — marumi, may lumulutang na plastic, may langis. At habang lumulusong ako, naisip ko: “Ito ba ang dagat na nagligtas sa akin dati?” Hindi na.

At doon ako umiyak. Hindi dahil talo ako. Hindi dahil wala na akong pera. Umiyak ako dahil pinanood kong mamatay ang pinakamalapit na bagay sa paraiso na naranasan ko sa buong buhay ko.

At minsan, ang pinakamalupit na sakit ay hindi pang-iiwan. Ang pinakamalupit na sakit ay pagbabago.

Isang araw matapos iyon, nag-book ako ng flight sa Da Nang, Vietnam. Wala akong plano. Wala akong kilala. Pero doon, noong unang baba ko pa lang, pakiramdam ko huminga ulit ako. Hindi perpekto, hindi kasing-init ng Pattaya dati — pero may espasyo. May katahimikan. May ngiti. May pag-asa.

At ngayon, habang sinusulat ko ito, nakaupo ako sa maliit na apartment malapit sa dagat. Tahimik. Maliwanag. Simple. Wala akong alam kung gaano ako katagal dito. Hindi ko alam kung lilipat pa ako ulit. Hindi ko alam kung ito na ba ang tahanan ko. Pero ngayong gabi, alam kong isa itong bagay na hindi ko naramdaman ng maraming taon:

Hindi ako natatakot.

At siguro, iyon na ang tunay na paraiso — hindi lugar, hindi lungsod, hindi dagat. Kundi ang sandaling hindi ka naghihintay na may masama na mangyari. Sandaling nakakahinga ka. Sandaling kaya mong sabihing: “Ito muna. Dito muna. Buhay muna.”

At kung may natutunan ako sa Pattaya, ito iyon:
Walang paraisong permanente. Pero lahat ng paraiso, kahit sandali lang, ay sulit.

Hindi ko akalaing darating ang araw na masasabi kong mas kilala ko ang Thailand kaysa sa sarili kong bansa. Ako si Graham, limampu’t walong taong gulang, at sa loob ng mahigit labinglimang taon, naniwala akong natagpuan ko ang tahanang matagal kong hinahanap — isang tahanang hindi ko nakuha sa South Africa, hindi ko nakuha sa pag-aasawa, at hindi ko nakuha kahit kailan sa sarili kong bayan. Pero ang pinakamasakit palang katotohanan sa buhay ay hindi pagkawala, kundi ang unti-unting pagbabago ng isang lugar hanggang hindi mo na siya makilala, hanggang hindi ka na niya tanggapin, hanggang wala ka nang ibang magawa kundi bumitaw. Ang kuwentong ito ay hindi tungkol sa biglaang trahedya. Hindi ito gaya ng mga lalaking nascam ng bar girl o nadale ng fake pregnancy. Mas tahimik ito. Mas mabagal. Mas malupit. Ito ang kuwento kung paano mo mapapanood ang paraiso mong mahal na mahal mo… dahan-dahang mamatay sa harap mo habang wala kang magawa.

Lumaki ako sa Johannesburg — lungsod ng ginto, lungsod ng panganib, lungsod ng takot. Sa loob ng tatlong dekada sa real estate at property development, nakabuo ako ng mga townhouse, office building, at ilusyon na kaya kong ayusin ang sarili kong buhay kung sapat ang kinikita ko. Pero hindi totoo iyon. Hindi kayang ayusin ng pera ang takot na gumigising sa’yo nang alas tres ng madaling-araw. Hindi kayang pagandahin ng pera ang mundong may baril sa bawat sulok. Hindi kayang palitan ng pera ang pakiramdam na hindi ka ligtas kahit nasa bahay ka. Nasanay na ako sa electric fences, security dogs, panic buttons, at CCTV. Pero hindi ako nasanay sa tahimik na pagkaluma ng buhay ko — sa unti-unting pagkawala ng pagmamahal ng asawa ko, sa paglayo ng anak kong mahal ko pero hindi ko marunong hawakan. Pagdating ko ng 52, wala na akong natirang tahanan. May bahay ako — pero wala akong buhay.

Hanggang isang araw, may kaibigan akong nagpumilit na magpahinga ako sa Thailand. “Graham, you need this. You’re dying in Joburg, mate.” Hindi ko alam kung ano ang tinutukoy niyang kamatayan. Stress? Takot? Depression? Pero sumama ako. At doon, nagsimula ang lahat.

Paglapag ko sa Thailand, may kakaibang humaplos sa akin — hindi simoy ng hangin, hindi init, hindi amoy ng pagkain. Kalayaan. Isang bagay na nakalimutan ko na pala ang lasa. Noong lumanghap ako ng hangin sa Phuket, parang may bumitaw na tanikala sa dibdib ko. Nawala ang bigat. Nawala ang ingay. At hindi ko makalimutang tanong na pumasok sa isip ko: “Bakit ako nabuhay nang ganito kahirap ng tatlong dekada kung puwedeng ganito pala kasarap huminga?”

Pag-uwi ko ng South Africa, para akong demonyong hinila pabalik sa impiyerno. Sinarado ko negosyo ko. Tinapos ko ang mga kontrata. At noong 2008, lumipad ako pabalik sa Thailand — hindi na turista, kundi lalaking naghahanap ng bagong buhay.

Hindi Phuket ang napili ko. Masyadong sosyal. Mas mahal. Mas maling mundo para sa taong naghahanap ng tunay na katahimikan. Narinig ko ang pangalan ng Pattaya sa isang forum — “Dirty but alive,” sabi nila. “Chaotic but real. Cheap but full of soul.” At doon ako nagpunta. At doon ko naranasan ang pinakamagandang taon ng buhay ko.

Hindi maganda ang Pattaya at hindi ko iyon ikinakahiya. Hindi siya postcard. Hindi siya tahimik. Pero may espiritu siya. May kaluluwa. Sa unang buwan ko pa lang, natutunan ko ang mga bagay na hindi ko natutunan sa apatnapung taon sa South Africa. Natutunan ko ulit ngumiti. Natutunan kong mabuhay nang hindi nag-iisip ng kamatayan. Natutunan kong hindi lahat ng taong ngumingiti ay naghahanap ng pera — marami ay nag-aalok lang ng kabutihan.

Nagtira ako sa maliit na condo sa Jomtien. Umaga, lulublob ako sa dagat. Tanghali, kakain ako sa carinderia ni Nok, yung babaeng laging nagbibigay ng libreng spring rolls. Hapon, pupunta ako sa Britannia, isang maliit na pub kung saan nagtitipon ang mga expat — mga lalaking gaya ko na tumakas sa mundo na sumakal sa kanila. Gabi, mauupo ako sa balcony ko at pakikinggan ang tunog ng motorbikes, boses ng mga batang Thai, at alon na humahampas sa pampang. Parang musika.

Wala akong hinahanap na babae. Hindi ako naghanap ng bagong pamilya. Ang hinahanap ko lang ay kapayapaan — at ibinigay iyon ng Pattaya. Unti-unti, naging tahanan ko siya. Hindi dahil maganda siya — kundi dahil tinanggap niya ako sa pinaka-wasak kong yugto.

Mabilis ang panahon kapag masaya ka. Dalawa, tatlo, limang taon — hindi ko namalayan. Natuto akong mag-Thai nang kaunti. Nakabuo ako ng routine. Nakagawa ako ng mga kaibigan — mga Thai, mga expat, mga rescue volunteers ng dog shelter kung saan madalas akong tumulong. At noong 2015, sigurado na ako: dito na ako tatanda. Dito ko gugulin ang natitirang buhay ko.

Pero ang mundo, hindi nananatili. At ang paraiso, hindi permanenteng paraiso.

Noong 2017, napansin ko ang unang bitak. Isang paboritong coffee shop — sarado. Bakit? Triple ang renta. Isang maliit na guesthouse — giniba. Bakit? Condo project. Isang tindahan ng lumang Thai couple — napilitang magsara dahil tumaas ang buwis. Dati, isang turista tuwing dalawang hakbang. Ngayon, tour buses. Lumaon, hindi bus — convoy. Hindi turista — grupo. Hindi ngiti — transaksyon.

Pagdating ng COVID, tumigil ang mundo. At parang pinatay ang Pattaya. Wala nang tao, sarado ang bars, sarado ang restaurants. Para siyang lungsod na nalagutan ng hininga. Pero kahit ghost town siya, mas may kaluluwa pa rin kaysa sa magiging anyo niya pagkatapos.

Pagbukas ng Thailand, bumalik ang mga turista — pero hindi na sila kagaya noon. Hindi sila naglalakad sa beach. Hindi sila kumakain sa local stalls. Hindi sila nakikipag-usap. Dumadating sila bilang alon — at umaalis bilang alon. At sa pagitan noon, sinisira nila ang ritmo ng lungsod na minahal ko.

Hindi ko makakalimutan ang unang beses na hindi na ako nakaupo sa Jomtien Beach dahil puno ng tour groups. Hindi ko makakalimutan ang unang beses na hindi ako pinansin ng 7-Eleven staff na kilala ko ng siyam na taon dahil mas inuuna nila ang malaking Chinese group. Hindi ko makakalimutan ang unang beses na pinatawan ako ng pulis ng walang basehang multa — hindi dahil may mali ako, kundi dahil foreigner ako.

Unti-unti, ang Pattaya na mahal ko ay naging factory. Factory para sa pera. Factory para sa investors. Factory para sa industriya ng turismo na hindi na ako kabilang.

Isang araw, tumanggap ako ng liham mula sa condo management: rent increase — 60%. Walang paliwanag. Walang negosasyon. “Market rate.” Iyon daw ang dahilan. Samantala, ang pension ko ay pareho pa rin. Walang nag-increase. Walang tumutulong.

At doon ko naramdaman ang unang pumutok sa loob ko. Hindi na ako wanted dito. Hindi na ako bahagi ng lungsod na iniligtas ako dati.

Habang lumalala ang presyo, kumitid ang mundo ko. Nagsialisan ang mga kaibigan kong expat — Vietnam, Cambodia, Philippines. Ang mga Thai na kilala ko — lumipat sa probinsya dahil tumaas din ang renta nila. Pati ang dog shelter na tinulungan ko ng maraming taon — nalugi. Hindi dahil tamad sila. Hindi dahil walang turista. Kundi dahil hindi na para sa kanila ang lungsod.

Hanggang isang gabi, nag-inuman kami ng huling natira kong kaibigan — si Peter. At dumating siya na may benda sa noo, may pasa sa mukha. Ninakawan siya. Sinaktan siya. At ang pulis? Walang pakialam. Sa halip na tulungan, tinanong pa siya kung bakit siya naglalakad mag-isa.

Nang umuwi ako matapos ang gabing iyon, naupo ako sa balcony at tumingin sa lungsod na tinuring kong tahanan. Pero hindi ko na siya makita. Hindi ko makita ang ngiti ng mga batang naglalaro sa kalye. Hindi ko makita ang mga tindera na kinikilala ako. Hindi ko makita ang maliit na restaurants na parang pamilya ko. Wala na sila.

Hindi ko na makita ang Pattaya na minahal ko.

At nang umagang iyon, habang naglalakad ako papuntang dagat, nakita ko ang tubig — marumi, may lumulutang na plastic, may langis. At habang lumulusong ako, naisip ko: “Ito ba ang dagat na nagligtas sa akin dati?” Hindi na.

At doon ako umiyak. Hindi dahil talo ako. Hindi dahil wala na akong pera. Umiyak ako dahil pinanood kong mamatay ang pinakamalapit na bagay sa paraiso na naranasan ko sa buong buhay ko.

At minsan, ang pinakamalupit na sakit ay hindi pang-iiwan. Ang pinakamalupit na sakit ay pagbabago.

Isang araw matapos iyon, nag-book ako ng flight sa Da Nang, Vietnam. Wala akong plano. Wala akong kilala. Pero doon, noong unang baba ko pa lang, pakiramdam ko huminga ulit ako. Hindi perpekto, hindi kasing-init ng Pattaya dati — pero may espasyo. May katahimikan. May ngiti. May pag-asa.

At ngayon, habang sinusulat ko ito, nakaupo ako sa maliit na apartment malapit sa dagat. Tahimik. Maliwanag. Simple. Wala akong alam kung gaano ako katagal dito. Hindi ko alam kung lilipat pa ako ulit. Hindi ko alam kung ito na ba ang tahanan ko. Pero ngayong gabi, alam kong isa itong bagay na hindi ko naramdaman ng maraming taon:

Hindi ako natatakot.

At siguro, iyon na ang tunay na paraiso — hindi lugar, hindi lungsod, hindi dagat. Kundi ang sandaling hindi ka naghihintay na may masama na mangyari. Sandaling nakakahinga ka. Sandaling kaya mong sabihing: “Ito muna. Dito muna. Buhay muna.”

At kung may natutunan ako sa Pattaya, ito iyon:
Walang paraisong permanente. Pero lahat ng paraiso, kahit sandali lang, ay sulit.