“Ang Aming Nag-iisang Tatay Ay Nagbigay ng Lahat ng Ipon ng Pamilya Para sa Isang 24 Taong Gulang sa Thailand!”

Welcome back sa TIT Tales. Hindi ito kuwento tungkol sa isang lalaking tumakas papuntang Thailand para humanap ng paraiso. Ito ay kuwento tungkol sa anak na naiwan. Ako si Erik, labing-siyam na taong gulang, nag-aaral ng engineering sa Uppsala University, at kung bakit ko isinusulat ‘to? Kasi wala na talaga akong magawa sa sakit na iniwan ng lahat ng nangyari. Hindi ko na maibabalik ang pera. Hindi ko na maikokorek ang mga desisyon na ginawa ng tatay ko. Hindi ko na siya magigising sa panaginip na sinira niya mismo ang buhay namin. Pero baka, kung ikuwento ko kung paano siya nawala sa akin nang dahan-dahan, may isang tao diyan na marunong huminto bago mahulog sa bangin. Baka may isang anak na hindi kailangang panooring masunog ang hinaharap niya sa altar ng “pag-ibig” na binili sa kilometro ang layo.

Lumaki akong sanay sa katahimikan. Hindi ‘yung tahimik na mapayapa ha, kundi ‘yung uri ng katahimikan na parang may kulang, pero ayaw niyong mag-usap tungkol doon. Pitong taong gulang ako noong namatay ang nanay ko sa cancer. Lahat ng amoy sa ospital, lahat ng tunog ng makina, lahat ng bulong ng doktor—nakaukit pa rin sa isip ko. Naalala ko ‘yung huling beses na dinala siya ni Papa sa bahay, mas payat na siya, mas mahina, pero pinilit pa rin niyang ngumiti at sabihing, “Mag-aral kang mabuti, Erik.” Ilang linggo lang, wala na siya. Isang hapon, sinundo ako ni Papa sa school, mapulang-mapula ang mata, at kahit hindi pa niya sinasabi, alam ko na. Pag-uwi namin, wala na ‘yung bote ng gamot sa mesa. Wala na ‘yung tunog ng ubo mula sa kwarto nila. Ang naiwan lang, ‘yung katahimikan.

Nakatira kami sa isang apartment malapit sa Haga sa Gothenburg. Tatlong kwarto: isa sa kanya, isa sa akin, at ‘yung isa, naging parang maliit na museo ni Mama. Hindi namin ginalaw. Pareho pa rin ang ayos ng kama. Pareho pa rin ang sweater niya sa likod ng upuan. Mga libro niya sa nightstand, bookmark nakasingit sa pahinang hindi na niya natapos. Lahat ng iyon, naging altar ng isang buhay na natapos nang masyadong maaga. Si Papa, si Mikael, hindi umiyak sa harap ng mga tao. Swedish siya hanggang sa buto—maayos, tahimik, praktikal. Nagpatuloy siya sa trabaho bilang logistics manager sa Volvo. Gumigising pa rin ng maaga, nagtitimpla ng kape, naglalagay ng cereal sa mangkok ko, nag-aabot ng baon. Pero nawala ‘yung ingay niya. Nawala ‘yung tawa niya. Naging eksakto ang kilos niya, pero parang wala nang kulay.

Natuto rin akong tumahimik. Natuto akong basahin ang mga galaw niya, hindi ang mga salita. Pag mas mabagal siya maglakad papunta sa kusina, alam kong pagod siya. Pag mas matagal siya tumitig sa picture frame sa sala, alam kong iniisip niya si Mama. Hindi kami ‘yung mag-ama na nag-iiyakan sa harap ng isa’t isa. Hindi rin kami ‘yung sobrang lambing na parang sa pelikula. Pero may routine kami, at ‘yun ang nagligtas sa amin nang maraming beses. Linggo ng hapon, lagi kaming magkasama sa sofa, nanonood ng football, nag-aaway nang pa-joke kung kailan ulit magiging magaling ang IFK Göteborg. Bawat araw pagkagaling ko sa school, may isang baso ng juice sa mesa para sa akin, at kape para sa kanya. Lagi niyang tinatanong, “Kumusta araw mo?” at kahit simpleng kuwento lang sa klase, nakikinig siya na parang importante.

Sobrang maingat siya sa pera. Siguro kasi alam niya kung gaano kadaling mawala ang lahat. Nung walong taong gulang ako, binuksan niya ‘yung tinatawag niyang “future fund.” Joint savings account na para daw sa kinabukasan ko. Bawat buwan, may dinadagdag siya—minsan malaki pag may bonus, madalas maliit lang. Pero mahalaga sa kanya na lumalaki ‘yung number sa screen. Pinapakita niya sa akin ‘yun parang trophy. “Para sa unibersidad mo ‘to, Erik,” lagi niyang sinasabi. “Para hindi ka matakot sa pera kapag pinili mo ‘yung gusto mong kurso.” Sa isip ko, hindi lang ito account. Ito ‘yung konkretong ebidensya na team kami. Na pati pera, nilalaban namin nang magkasama.

Lumaki akong iniisip na si Papa ang pinakamatibay na tao sa mundo. Hindi siya umiiyak, hindi siya sumisigaw, hindi siya nawawala sa hulog. Pag may problema sa bahay—sira ang heater, tumutulo ang gripo—solusyon agad. Pag may problema ako sa school, nag-uusap kami, kahit minsan hindi ko gusto ang payo niya, alam kong sinusubukan niya. Sa Sweden, madalas sinasabi na ang mga tatay malamig, hindi expressive. Si Papa, oo tahimik, pero hindi kailanman wala. Lagi siyang present.

Nagbago ang lahat nang tumuntong ako ng kinse. Hindi biglaan. Walang isang araw na biglang boom, iba na siya. Parang kalawang—unti-unti, hindi mo mapapansin sa simula. Mas madalas ko siyang nakikitang nakatitig sa lumang litrato nila ni Mama sa sala. Mas mahaba na ang oras niya sa laptop, lalo na sa gabi. Pag umuuwi ako galing sa lakad kasama barkada, madalas nandiyan pa siya sa mesa, nakadilim ang kwarto, screen lang ng computer ang maliwanag. Minsan Facebook, minsan YouTube, minsan kung anu-anong forum. Pag dumarating ako, mabilis niyang isasara o lilipat ng tab, ngingiti at tatanungin ako kung kumain na ako. Alam kong may hinahanap siya. Hindi ko lang alam kung ano.

Sinubukan niyang mag-date. Ilang beses. Mga babaeng kaedad niya, minsan kaopisina, minsan kakilala ng kakilala. Umuuwi siya galing sa mga date na ‘yon na may pilit na ngiti. “Mabait naman siya,” lagi niyang sinasabi, pero ramdam mong wala sa tono. Pag tinatanong ko kung may kasunod pa, madalas sagot niya, “Hindi na siguro. Sobrang kumplikado na ng lahat.” Minsan magku-komento siya na “Iba na ‘yung mga tao ngayon, laging may dalang baggage, laging takot masaktan.” Hindi ko alam ang isasagot. Teenager ako. Crush pa lang nga problema ko, siya, fifty na halos, naglalakad sa mina ng mga dating app at awkward na kape.

Unti-unti, tumutunog na sa bibig niya ang salitang “Thailand.” Una, biro lang. May news article tungkol sa mga Swedish retirees na lumilipat sa Chiang Mai para sa murang cost of living. Natawa siya at sinabing, “Hindi masama ‘yan ah. Init, murang pagkain, walang yelo sa sidewalk.” Minsan nanonood siya ng YouTube video ng isang matandang Swedish na nagreretiro sa Phuket, nagba-vlog tungkol sa araw-araw niyang buhay. Tatawagin niya ako, “Tingnan mo ‘to, Erik. ‘Yung upa niya sa condo isang buwan, mas mura pa kaysa renta sa parking dito.” Titingin ako, ngingiti, mag-no-nod. Pero sa utak ko, ibang future ang iniisip ko—Uppsala, unibersidad, dorm, bagong buhay. Sa kanya, walang bagong buhay. Ako lang ang mababago. Siya, mananatili sa apartment, sa trabaho, sa katahimikan.

Tapos isang gabi ng Marso, sinabi niyang nag-book siya ng bakasyon: dalawang linggo sa Phuket. Unang totoong bakasyon niya mula nang mamatay si Mama. Tinulungan ko siyang mag-empake. Tinago ko ‘yung kaba ko sa likod ng “Happy for you, Papa.” Nagpanggap akong excited. Sa totoo lang, natatakot ako nang konti. Hindi ko alam kung sa lugar ba, sa posibilidad, o sa thought na, for the first time, iiwan niya ako mag-isa sa apartment nang ganoon katagal. Nakikita ko sa mga mata niya na kailangan niya ‘yun. Kailangan niyang huminga sa ibang hangin, sa init ng ibang araw.

Umalis siya isang Martes ng umaga. Pagkatapos niyang sumakay ng airport bus, tumayo lang ako sa bus stop, hawak ‘yung strap ng bag ko, at first time kong na-feel na ako na lang mag-isa sa mundo. Sa loob ng dalawang linggo, nabuhay ako na parang rehearsal sa pagiging estudyante: madaling noodles, late-night gaming, tambay sa kaibigan, hindi naglalaba hanggang maubusan ng medyas. Araw-araw, may message siya. Una, mga larawan ng dagat. Mabuhanging paa niya sa tabi ng asul na tubig. Mga plato ng street food. Mga temple na may gintong bubong. Mukhang masaya siya sa mga larawan na ‘yun. Tan, nakangiti, walang bigat sa balikat.

Makalipas ang ilang araw, may bago nang character sa mga litrato. “Her name is Fah,” sabi niya sa isang chat. “She works at a bar near Patong. Very kind girl.” Sinend niya ‘yung picture nila. Si Papa, naka-polo, medyo awkward ang ngiti, at sa tabi niya, si Fah. Bata, petite, naka-tank top at denim shorts, mata niyang sobrang liwanag, ngiti na kay-laki. Kung hindi ko tatay ang katabi niya, sasabihin kong bagay sila sa isang postcard na “Your Best Holiday Ever.” Pero tatay ko ang nakayakap sa kanya. At ako ang anak na nakatingin sa screen, nilulunok ang kaba.

Sa simula, tinatrato ko ‘yun na parang cute na kwento. “She’s very sweet,” sabi niya. “She teaches me some Thai.” Tinanong ko, “Ilang taon na siya?” Medyo na-late ang sagot niya: “Twenty-four.” Kinuwenta ng utak ko agad: siya, forty-seven. Halos doble. Mas malapit sa edad ko kaysa sa kanya. Hindi ko alam kung ano ang dapat maramdaman. Naiilang, oo. Naiinis, medyo. Pero sabay nun, may guilt. Kasi pag binabasa ko ‘yung mga message niya, ramdam kong buhay na buhay siya. “She makes me laugh,” sabi niya. “She makes me feel… lighter.” Sa isang voice message, sinabi pa niya, “For the first time in years, I feel like myself again.” At kahit kinakabahan ako, hindi ko kayang tanggalin sa kanya ‘yung ngiting ‘yun.

Pagbalik niya ng Sweden, kita agad ang pagbabago. Ibang klaseng liwanag dala niya. Parang may bitbit siyang araw mula Phuket pabalik sa snow ng Gothenburg. Niyakap niya ako sa airport nang mas mahigpit kaysa dati. Umuwi kami, nagbaba siya ng maleta, at literal na dalawang oras siyang nagkuwento nang tuloy-tuloy tungkol kay Fah. Parang batang galing field trip. Kung paano siya nito tinuruan mag-order ng pagkain, kung paano niya pinakita ang “real Thai food, hindi tourist food,” kung paano siya dinadala sa mga lugar na hindi raw nakikita ng ordinaryong turista. Nakaupo lang ako sa kusina, hawak ang tasa ng kape, pinapakinggan siyang parang may kwentong fairytale na siya lang ang bida.

Habang tumatagal, mas konti na ang “Thailand” sa mga pangungusap niya, mas dumadami ang “si Fah.” Si Fah likes this. Si Fah told me that. Si Fah said I’m different from other farang. Paulit-ulit. Hindi ko gustong maging kontrabida, kaya ang laging sagot ko, “I’m glad you had a good time. She seems nice.” Pero sa utak ko, may mahinang boses: “Bar girl. Age gap. Family back in Isan. Remittances. Classic pattern.” Lahat ng horror story tungkol sa Western men sa Thailand, naalala ko bigla. Pero sa harap ko, hindi kwento, hindi forum post, kundi tatay ko. ‘Yung taong nag-ipon ng taon-taon para may pambili ako ng kinabukasan.

Simula noon, naging sentro ng buhay niya ang countdown patungo sa susunod na flight. October trip. December trip. Paunti-unti, nawawala siya sa mundong magkasama kami. Bawat Linggo na dati ay para sa football at kape naming dalawa, naging araw para sa video call kay Fah. Maglalakad ako sa sala, madidinig ko ang boses niya sa kwarto, malambot, medyo nahihiyang English, at sa isang iglap, sasabihin niya, “Oh, Erik is home, I’ll talk to you later, my love.” Tapos tatahimik ang kwarto. Ako, anak. Siya, asawa sa future na sinisimulan na niya sa kabilang dulo ng mundo.

Nung unang umuwi siya mula sa second trip niya kay Fah, ibang-iba na ang itsura niya. Pumayat, nagpatina ng buhok, bumili ng mas batang style ng damit. Slim fit shirts, mas makitid na jeans. ‘Yung lalaking naglalakad sa hallway ng flat namin, parang hindi na ‘yung tatay kong sanay sa logistics at Excel sheets. Parang lalaking nagsisikap magmukhang edad trenta ulit. Tuwing tinatanong ko siya tungkol sa trabaho, mabilis niyang binabago ang usapan pabalik kay Fah. Minsan habang kumakain kami, bigla niya lang sasabihin, “I’m in love, Erik.” Simple, diretso. Tumingin siya sa akin, sabay, “First time since your mother.”

Parang may malamig na bagay na tumama sa dibdib ko. Alam ko dapat matuwa ako para sa kanya. Pero may kasamang takot, selos, at lungkot na hindi ko alam paano isa-isahin. Tinanong ko, maingat, “Has she ever asked you for money?” Biglang nag-iba ang expression niya. Uminit ang boses niya. “Why do you assume that?” Sabi ko, “I’m just asking. Naririnig ko lang sa mga kwento, Papa.” Umabot sa point na sinabi niya, “I’m not stupid, Erik. I know what I’m doing. I know what people say about Thai women, but they don’t know Fah. She’s not like that.”

Sa puntong ‘yun, natutunan kong may dalawang bersyon na siya ng realidad: ‘yung nakikita ng iba, at ‘yung pinipili niyang paniwalaan. At kahit mahal niya ako, mas pinipili niyang maniwala sa kanya kaysa sa akin. At nineteen, wala akong kapangyarihan laban sa pangakong “happiness” na na-late sa buhay niya ng walong taon mula nang mamatay si Mama.

Habang patapos ang unang taon ko sa unibersidad sa Uppsala, lalong bumibilis ang kwento. Isang araw habang nasa library ako, tumawag siya sa video. Nakangiti na parang nanalo ng jackpot. “Great news, Erik. We’re getting married.” Napa-angat ako ng tingin sa paligid, parang may makakarinig. “Married? As in kasal?” “Yes. In her village. Next month. I want you to come.” Tumingin ako sa schedule ko. Hindi exam ang tunay na hadlang. Pera. Kasi mas mahal pa ang tiket kaysa sa laman ng account ko. Pero mas totoo pa rin ‘yung ayaw ko makita nang harapan kung paano niya nilalagdaan ang kontrata ng sarili niyang pagkalugi.

Hindi ako pumunta sa kasal. Sinabi kong hindi pwede dahil sa exams, at kahit partly totoo ‘yun, mas totoo na hindi ready ang puso ko. Pero nakita ko everything through photos. Siya, naka-traditional Thai silk na kulay pula at ginto. Si Fah, parang reyna sa alahas at ginto. Pamilya niya, nakapaligid, nakangiti parang nanalo sa lotto. Dozens of relatives na hindi ko kilala, pero obvious kung sino ang naging sentro ng gravity: si Papa, ang walking retirement plan na inakay nila papunta sa altar nang nakangiti.

Pagkatapos ng kasal, biglang naging tunguhin ng buhay niya ang early retirement. Sabi niya, “What’s the point of waiting until 65? I’m 48. I want to enjoy life while I still can. Thailand is cheap. Our money goes further there.” Inilapag niya sa mesa ang ilang papeles: calculations ng pension, options ng early retirement, statements ng bank. Magaling pa rin siya sa numbers, pero hindi sa konteksto. Iginiit niyang “sapat” ang natira para sa akin, basta daw matututo akong maging practical. Na sinabi niyang parang hindi kami magkasamang nag-ipon ng future ko sa loob ng isang dekada.

Isang Disyembre, umuwi ako sa Gothenburg, expecting nakasanayang flat namin. Ang bumungad sa akin: kahon, plastic bag, naka-pack ang kalahati ng buhay namin. “I’m leaving in February,” sabi niya. Parang ordinaryong announcement lang. “Thailand na. Permanent.” Naupo lang ako, tahimik. Tumibok ang puso ko nang sobrang lakas, pero ang lumabas sa bibig ko ay isang tanong: “What about the savings? ‘Yung future fund?” Tumalikod siya, nag-ayos ng libro. “We need to talk about that.” Sa sandaling ‘yun, alam ko na. Pero pinilit ko pa rin magtanong, “How much is left?”

Ang sagot niya, hindi number. Depensa. “You’re not entitled to have everything paid for, Erik. I did what I could. I’ve taken care of you for twelve years alone. I deserve something for myself.” Na para bang ‘yung tanong ko ay pagiging spoiled, hindi pagtatangkang protektahan ang kinabukasan ko. Hindi ko tinigilan. “Papa, please. Sabihin mo na lang. Magkano na lang?” Huminga siya nang malalim, sabay sabing parang nahihiya pero naiinis, “I used about 350,000 kronor. Maybe more.” ‘Yung halagang tinititigan namin buwan-buwan sa statement, na parang maliit na bundok na unti-unting tumataas para maakyat ko ng maayos ang unibersidad. Wala na.

Ang mga sumunod na araw, puro banggaan. Sigawan na hindi namin ikinilala sa maraming taon. Guilt trips mula sa kanya, bitterness mula sa akin. Sinubukan niyang ipaliwanag: kasal, gastos sa pamilya ni Fah, bahay sa Isan na “investment,” medical bills ng ina niya, tuition ng kapatid, mga emergency na dumating daw sunod-sunod. Ako naman, paulit-ulit lang: “Nasa pangalan mo ba ‘yung bahay?” Sagot niya: “Bawal sa foreigner ang land, alam mo ‘yan. Nasa pangalan niya, pero we’re married. It’s our house.” Sa isip ko, “Hindi ‘yan marriage. ‘Yan negosyo at ikaw ang kapital.”

Umalis siya pa-Thailand noong Pebrero. Nag-text siya paglapag. “I’m here. Starting my new life. Love you. I hope one day you’ll understand.” Wala akong na-reply agad. Nag-type ako ng marami—galit, sermon, iyak—pero binura ko lahat. Ang natira lang: “I hope you find what you’re looking for.” ‘Yun ang pinadala ko. Para akong naglagay ng period sa buhay naming dalawa.

Mga susunod na buwan, tahimik. May surface-level messages, pero walang laman. Ako, lumulubog sa school at part-time job. Siya, nalulunod sa fantasy niya. Tapos dumating ‘yung tawag na hindi ko malilimutan. Alas-tres ng umaga sa Sweden, madilim pa ang bintana, malamig sa kwarto. Nag-vibrate ang phone. Pangalan niya. Kinuha ko lang dahil may kakaibang kaba sa dibdib ko. Pag sagot ko, hindi boses niya ang sumunod—hindi ‘yung laging steady na Mikael na kilala ko—kundi halong singhot at hikbi na parang mabubuwag na ang boses niya.

“Erik… she’s gone.”

Umupo agad ako sa kama. “Who? What happened?” Binalikan niya, basag-basag, “Fa. She left. She took everything. The house… the money… another farang… younger… She said I was just a stepping stone. I have almost nothing left. I’m in a guesthouse. I don’t know what to do. I need to come home.”

Walang biglang galit sa akin. Walang “I told you so” na sumigaw galing sa utak ko. Wala. Wala akong naramdaman sa unang segundo. Parang naputol ang connection ko sa emosyon ko. Parang nanonood lang ako ng isang pelikula na alam ko na ang ending. Isang taon ko na kasing pinapanood ang dahan-dahan niyang pagkalubog. Ito na lang ang splash sa dulo.

Pinakinggan ko siyang umiyak, humingi ng tawad, paulit-ulit, “I’m so stupid, Erik. I should have listened. I’m sorry. I’m sorry. I’m sorry.” Huminga ako nang malalim. Tiningnan ko ang balance sa online banking ko. Students’ loans, sweldo sa café, konting ipon para sana sa biyahe kasama tropa. Walong libo. Hindi sapat para sa dalawang ticket. Puwede lang para sa isa. Hindi ko siya kayang pabayaan doon, kahit galit ako. Kahit ninakawan niya ako, anak pa rin ako.

Binili ko ang one-way flight Bangkok – Gothenburg gamit halos lahat ng pera ko. Ipinadala ko sa kanya ang confirmation, kasama ng message: “You have a ticket home. We’ll talk when you’re here.” Ang reply niya, tatlong salita: “Thank you. Sorry.”

Pagdating niya, hindi ko siya agad nakilala. Sa arrivals, hanap ko ‘yung empleyadong sanay magdala ng clipboard at meeting, naka-ayos ang buhok, malinis ang polo. Ang lumabas, payat, parang lumiit ang katawan, nakayuko, may bitbit na isang lumang maleta. Para siyang tatay ng tatay ko. Paglapit niya, gusto niyang yumakap. Nagpa-hug ako, pero matigas ang balikat ko. Hindi ko siya tinulak, pero hindi ko rin naibalik. Dalawa kaming awkward na nakatayo sa gitna ng airport, nakadikit ang katawan pero hindi magkadikit ang loob.

Dinala ko siya sa maliit na inuupahan niyang flat sa isang mas mura at mas malungkot na area. Isang kwarto, luma ang furniture, may amoy na hindi kanya—amoy ng mga nagdaan nang renters na hindi na bumalik. Umupo kami sa sofa. Tahimik sa una. Tapos dahan-dahan niyang ikinuwento lahat. Walang filter. Walang pagtatakip. Paano naging mas malamig si Fah paglipat niya sa Isan, paano naging mas demanding ang pamilya, paano naging parang ATM ang tingin sa kanya. Paano siya paulit-ulit nahihiyang magtanong sa sarili kung tama ba ‘to, at paulit-ulit siyang tinakot ng sariling loneliness para tumigil sa pagdududa.

Ikinuwento niya kung paano niya nadiskubre si “James,” ‘yung mas batang British na kausap ni Fah sa phone. Paano siya kinutya nang sabihin niyang baka niloloko siya. Paano isang umaga, nagising siya at nakahanda na ang maleta ni Fah, at narinig niya mismo sa bibig nito: “You were kind. You were easy. It was business.” Walang dramatic music. Walang iyak. Matter-of-fact. Tapos pinaalis siya sa bahay na siya ang nagbayad. Tapos nalaman niyang walang cancer ang nanay, walang tunay na tuition ang kapatid, walang balik ang anumang “loan.” Lahat pala, investment—pero hindi sa buhay nila bilang mag-asawa, kundi sa kinabukasan ni Fah na wala siya.

Sa kabilang dulo ng kwento niya, ako lang, nakaupo, nakikinig, hawak ang tingin sa sahig para hindi niya makita kung gaano ako nadudurog at nanlalamig. Hindi ko siya niyakap. Hindi ko siya ginulo. Hindi ko siya sinabihan ng kahit anong ginhawa. Nang natapos siya, tumingin siya sa akin na parang batang nahuli sa pagnanakaw. “What do I do now?” tanong niya. At ‘yung sarili kong boses, na ilang taon niyang inalagaan, ang naging mas malamig sa kanya kaysa sa kahit sinong estranghero: “I don’t know. The same way I’m figuring out how to finish university without the money you spent on your fantasy.”

Alam kong malupit. Alam kong mapanakit. Pero sa sandaling ‘yon, hindi ko kayang maging therapist niya. Anak ako. Hindi ako shock absorber ng lahat ng pinagdaanan niya. Umuwi ako sa Uppsala, balik klase, balik café, balik pagod. Siya, naghanap ng trabaho kahit hindi na manager, kundi taga-buhat sa warehouse—ironic, logistics pa rin, pero hindi na siya ang nagpo-plan ng ruta. Siya na ang nasa dulo, nagbubuhat ng kahon.

Nagdaan ang mga buwan. Naubos ang pera ko dahil sa ticket niya, kaya napilitan akong kumuha ng maximum na utang bilang estudyante, dagdag shift sa café, dagdag puyat, dagdag pagod. Naiipon ang sama ng loob sa pagitan namin. Sa bawat estudyanteng nakikita kong chill lang, kaya mag-concentrate sa exam kasi hindi nag-aalala sa rent at pagkain, may kurot sa dibdib ko. Iniisip ko, “Dati, ganyan dapat ako.”

Pero ang galit, hindi pala pangmatagalang gasolina. Nakakapagod siya. Nakakapaso siya. Dumating ang point na napalitan siya ng ibang uri ng bigat—hindi na puro poot, kundi lungkot. Lungkot na anak na nakakita na kaya rin palang mabali ang haligi. Na ‘yung tatay na akala mo sandigan, tao rin palang nagkamali, nasaktan, nasira. Hindi ibig sabihin nito na excuse na lahat ng ginawa niya. Pero ibig sabihin lang, hindi siya kontrabida sa cartoon. Siya ‘yung taong nadurog, tumakbo sa mali, at hinatak ka sa bangin nang hindi niya namamalayan.

Isang Linggo ng Setyembre, tinawagan ko siya. Ilang ring lang, sinagot niya. “Erik?” Sobrang ingat ng boses niya, parang isang maling salita ko lang, mapuputol na ulit ang tulay. “I’m okay,” sabi ko. “You?” “I’m… managing,” sagot niya. May pause. “I miss you.” Hindi ko sinabing hindi ko siya nami-miss. Sabi ko lang, “I miss you, too, Papa.” Tapos nagtanong siya, malumanay, “Can I see you?” Nandun pa rin sa pagitan ng tanong niya ‘yung takot na baka “no” ang sagot. Huminga ako nang malalim at sa unang pagkakataon matapos ang lahat, pinili kong huwag takutin ang tatay ko. “Oo,” sagot ko. “Magkita tayo sa Linggo.”

Simula noon, balik ang Linggo sa amin, pero iba na ang format. Hindi na football sa malaking sofa. Maliit na hapag sa maliit na flat. Pasta minsan, frozen meatballs, minsan simpleng sopas. Siya, sharing tungkol sa warehouse, pagod sa katawan, pero mas grounded. Ako, tungkol sa exams, trabaho, bagong ka-bloc. Unang mga linggo, umiikot lang kami sa “kumusta” at “ingat sa trabaho.” Pero dahan-dahan, parang unti-unting natatakpan ‘yung butas, nagsimulang lumabas ang mas mabibigat na tanong. Siya ang unang nagbanggit ng therapist. “I’m seeing someone for my… grief,” sabi niya, nahihiya pa. “I thought I processed your mother’s death, pero hindi pala. I just froze.”

Sa unang beses na narinig ko siyang umamin na hindi niya kinaya ang pagkawala ni Mama, may parte sa akin na gustong sumigaw na, “Alam ko! Kita ko sa eyes mo every day!” Pero pinili kong makinig. Kinuwento niyang sinabi raw ng therapist na hindi siya nagluksa, hindi siya nagbigay ng oras sa sarili niyang pighati. Inilagay niya ang buong bigat sa pagiging ama mo, sa pagiging provider, at in-stretch niya ‘yun ng eight years. Hanggang sa dumating si Fah at bigla nalang may nag-alok ng shortcut sa kaligayahan. Isang batang babaeng laging nakangiti, laging tumatawag, laging nagsasabing “you’re so kind” sa lalaking nakakalimutan nang maramdaman ‘yon. Sa isip ko, hindi niya binili si Fah. Binili niya ‘yung paniniwalang pwede pa siyang mahalin sa edad at estado niya. At ‘yun ang binenta sa kanya.

Dahan-dahan ko ring ikinuwento sa kanya ‘yung side ko. Paano ako natakot. Paano ako nagalit. Paano ako nainis sa sarili ko na hindi ko siya napigilan. Paano ako nalungkot na ‘yung larawan niyang laging steady biglang naging larawan ng taong kaya palang ilagay sa panganib ang kinabukasan ko. Hindi siya nagsalita para mag-depensa. Humingi lang siya ng tawad, paulit-ulit. “I can’t change it, Erik. Pero kung kaya kong buuin ulit ang tiwala mo, kahit konti, gagawin ko. Kahit tumagal ng taon.” Hindi na siya nangakong mababawi niya lahat ng pera. Pangako na lang na bawat buwan, may maliit na hulog pabalik. Hindi para bayaran ako, kundi para ipakitang pinipili niyang ituwid ‘yung kaya pa niyang ituwid.

Ngayon, isang taon na mula nang bumalik siya. Ikatlong taon ko na sa unibersidad, marami pa ring utang sa student loan, marami pa ring shift sa café. Siya, nasa warehouse pa rin, kumikita nang mas maliit kaysa sa dati, pero mas aware kung saan napupunta ang bawat krona. Bawat buwan, may transfer siyang maliit—500, minsan 800—may nakalagay na note: “For your future fund (version 2).” Hindi na katulad ng dati, malaking number sa statement. Maliit na patak na lang. Pero sa akin, mas totoo iyon. Kasi ‘yung unang fund, ginawa niya bilang provider na hindi marunong mag-grieve. Ito, ginagawa niya bilang ama na umamin na nasaktan, nagkamali, at piniling magbago.

Hindi na namin binabanggit ang pangalan ni Fah. Hindi ako nag-stalk ng Facebook niya, hindi ako naghahanap kung masaya siya sa bagong foreigner. Hindi ko na kayang ubusin ang emosyon ko sa taong hindi man lang naisip ang isang batang matagal nang bahagi ng equation. Sa akin, sapat na ang alam ko: ginamit niya ang tatay ko, ginamit siya ng system ng kahirapan sa lugar niya, at pinayagan ng tatay ko na mangyari ‘yun kasi hindi niya alam paano harapin ang sariling kalungkutan. Sakto lang, nagtagpo ang dalawang desperasyon. Siya, desperado sa financial security. Si Papa, desperado sa emotional security. Pareho silang kumapit, pero ako ang nasapawan sa ilalim.

Kung sasabihin mo sa akin, “Kasalanan mo ba ‘to, Erik?” sasagot ako, hindi. Anak ako. Walang anak na dapat magbantay sa savings na ginawa ng magulang at patunayan araw-araw na worth it siya doon. Pero kung tatanungin mo ako, “Naiintindihan mo ba siya?” sasagot ako, oo—at ‘yun ang mas mabigat. Kasi kapag naintindihan mo kung bakit nagkamali ang isang tao, mas mahirap magalit. Mas nakikita mo silang tao, hindi halimaw. At kapag tao, hindi simpleng “cancel” ang solusyon. Kailangan mong magdesisyon kung kaya mo pang piliing mahalin sila, kahit kailanman hindi na babalik sa dati.

Marami pa rin kaming sugat na hindi maghihilom nang buo. Oo, nagdi-dinner kami tuwing Linggo. Oo, natatawa pa rin kami minsan pag sabay kaming napapatili sa football game. Pero sa pagitan ng mga biro, may alaala ng bank statement na halos zero, ng tawag sa kalagitnaan ng gabi mula sa isang guesthouse sa Phuket, ng larawang nasa altar ng Thailand wedding na wala ako. Hindi na mawawala ‘yun. Hindi rin mawawala ang aral.

Ang natutunan ko? Na ang loneliness pala, nakamamatay kahit hindi ka physically namamatay. Na kaya niyang gawing bulag ang pinaka-praktikal na taong kilala mo. Na hindi sapat na matalino ka sa spreadsheets, kung durog ka sa loob, sisirain mo rin ang formula mo. Na ang mga lalaking tumatakbo sa paraiso, kadalasan, hindi tumatakbo papunta sa isang lugar. Tumatakbo sila palayo sa sariling sakit. At ‘yung sakit na ‘yan, sasama sa flight. Hindi naiwan sa Sweden. Hindi naiiwan sa isang pangalang nilagay sa death certificate.

Mahal ko pa rin ang tatay ko. Hindi iyon nawala. Nabahiran, oo. Nabutas, oo. Pero kung may isang bagay na hindi na kayang kunin ng kahit sinong scammer, kahit sinong bar girl, kahit sinong maling desisyon, ‘yun ‘yung kuwento naming dalawa. Kasi ngayon, hindi na siya perfect sa mata ko. At dahil doon, mas totoo na siyang tao. Mas totoo rin na anak ako na puwedeng magsabing, “Masakit,” nang hindi ako natatakot na mabasag siya.

Kung ikaw, habang binabasa mo ‘to, nararamdaman mong may kahawig—tatay mo, nanay mo, kaibigan mo, o baka ikaw mismo ang nasa simula pa lang ng ganitong kwento—sana huminto ka sandali. Tanungin mo sarili mo: saan ka ba talaga tumatakbo? Sa init ng panahon? Sa murang beer? Sa ngiti ng mas batang taong laging online? O tumatakbo ka kasi ayaw mong maupo sa upuan kung saan ka iniwan ng sakit? Kasi kung ‘yun talaga, hindi Thailand ang problema. Hindi bar girls. Hindi age gap. ‘Yung hindi mo hinaharap sa loob mo—‘yun.

At kung ikaw naman ay katulad ko—anak, kapatid, taong nadamay lang sa desisyon ng iba—gusto kong sabihin: hindi mo kasalanan ‘to. May karapatan kang magalit. May karapatan kang masaktan. May karapatan ka ring pumili kung gusto mo pang magbukas ng pinto o hindi. Walang manual para sa pagiging anak ng magulang na winasak ang sariling buhay. Kung pinili mong lumayo, hindi ka masamang anak. Kung pinili mong bumalik at tumulong bumuo, hindi rin iyon obligasyon—desisyon iyon. At kahit alin ang piliin mo, hindi iyon nagde-define ng halaga mo bilang tao.

Ako, pinili kong manatili sa gitna. Hindi ko siya iniwan. Hindi ko rin siya pinatawad nang buo. Nandito lang ako, humahakbang, nag-aaral, nagbabayad ng utang na hindi ko ginawa, pero sabay nun, may tatay pa rin akong ka-dinner tuwing Linggo. Hindi siya hero. Hindi na rin siya purely victim. Tao siya. At anak niya ako.

Siguro balang araw, mas magaan na kapag ikinuwento ko ‘to. Siguro isang araw, magiging simple na lang itong “That time my dad almost threw away everything for a Thai bar girl” at tatawanan namin. Pero sa ngayon, hindi pa. Sa ngayon, sariwa pa ‘yung bigat. Pero kahit ganoon, patuloy kaming gumigising. Patuloy kaming nagtitimpla ng kape. Patuloy kaming nabubuhay sa mundo kung saan hindi kami nawasak nang tuluyan. At minsan, sapat na ‘yun.

Ito ang kuwento ko. Hindi tungkol sa Thailand lang. Hindi tungkol sa pera lang. Hindi tungkol kay Fah lang. Kuwento ‘to tungkol sa kung anong kayang gawin ng kalungkutan sa isang tao, at kung anong kailangan dalhin ng anak sa balikat kapag ang magulang ay napagod nang masyadong matagal. At kung may isang taong maiiwas sa ganitong bangin dahil narinig niya ‘to—siguro doon ko na lang hahayaang bumawi sa akin ang buhay.