“SINUKAT NILA ANG TAAS NIYA — HINDI NILA SINUKAT ANG PUSO: Ang Kuwento ng Isang Pilipinong Tinawanan, Tinalikuran, at Bumalik Para Baguhin ang Lahat”

Malupit ang lamig ng gym sa Las Vegas noong gabing iyon, hindi ang lamig na nagpapasigla o nagbibigay-ginhawa, kundi ang lamig na dahan-dahang pumapasok sa mga buto at nagpapaalala sa’yo kung nasaan ka, kung gaano ka kaliit sa mundong ito, at kung gaano kadaling husgahan ang isang pangarap sa loob lamang ng ilang segundo, at habang nakatayo si Miguel Santiago sa gitna ng court, pinagdudugtong ang mga palad para painitin ang nanginginig na mga daliri, alam niyang ang lamig na iyon ay hindi lang galing sa air-conditioning kundi sa mga matang nakatutok sa kanya na puno ng pagdududa, pagmamaliit, at tahimik na pangungutya.

Lumipad siya ng labing-apat na oras, natulog sa malamig na bangko ng paliparan, naglakad papunta sa training facility dahil wala siyang pera para sa taxi, at sa buong biyahe ay inulit-ulit niya sa isip ang eksenang ito—ang araw na makakatapak siya sa lugar na minsan ay pinangarap lang niya habang naglalaro sa baku-bakong court sa Quezon City—ngunit sa ilalim ng mapuputing ilaw ng gym, imbes na excitement ang una niyang maramdaman, katahimikan ang bumalot sa kanya, isang katahimikang mabigat, mapanuri, at halos may boses na nagsasabing “hindi ka bagay dito.”

Limang NBA scouts ang nakaupo sa likod ng mahabang metal na mesa, magkakrus ang mga braso, nakataas ang mga clipboard na parang mga kalasag, at hindi nila siya pinag-aaralan para kilalanin, kundi parang hinihimay para hanapin ang butas, ang dahilan kung bakit hindi siya karapat-dapat, ang ebidensiya na magpapatunay na sayang lang ang oras nila, at bawat hakbang ni Miguel, bawat paghinga, bawat tunog ng bola sa sahig ay parang sinusukat laban sa isang pamantayang matagal nang nakatakda—isang pamantayang bihirang pumanig sa mga tulad niya.

May isang scout na yumuko at bumulong sa katabi niya, at kahit mahina ang boses ay sapat para marinig ni Miguel ang bawat salita, sapat para maramdaman ang bigat ng stereotype na parang multong sumusunod sa kanya saan man siya magpunta: “Siya ba ‘yung Filipino kid na binanggit nila?” sagot ng isa, “Oo, ‘yung maliit.” May ngumiti. May umiling. May tumawa sa paraang akala nila’y inosente pero para kay Miguel ay matagal nang pamilyar, sapagkat hindi ito ang unang beses na tinawanan ang kanyang pangarap dahil lang sa sukat ng kanyang katawan.

Humigpit ang kapit niya sa bola, ngunit pinilit niyang huminga nang malalim, pinilit niyang ipaalala sa sarili na hindi siya naglakbay nang ganoon kalayo para lang magalit, at nang sa wakas ay nagsalita ang head scout, hindi man lang ito tumingala noong una, malamig at walang emosyon ang boses habang binibigkas ang salitang matagal nang kinatatakutan ni Miguel: “Height.” Napalunok siya. “Five-eight,” sagot niya, at sa sandaling iyon ay dahan-dahang itinaas ng scout ang mga mata, mula sa sapatos hanggang balikat, huminto nang sapat para maramdaman ng lahat ang kawalang-galang sa silid, bago niya sinabing, “Five-eight sa NBA? Kid, maging seryoso ka.”

May mga chuckle na gumulong sa mesa, may mga nagsulat sa clipboard na parang tapos na ang usapan, at may isang scout na mas prangka ang tinig, mas lantad ang pangmamaliit, “Tingnan mo, mabilis ang mga Filipino guards, alam namin ‘yan, pero hindi sapat ang bilis dito. Hindi ito street court sa Maynila. Ito ang liga.” Tumama ang mga salitang iyon kay Miguel na mas masakit pa sa kahit anong siko o screen na natanggap niya sa buong buhay niya, at bago pa siya makapagsalita ay may boses na sumingit, “Next drill. Ipasok ang maliit sa depensa. Tingnan natin kung ano ang kaya niya.”

Lumapit ang isang prospect na halos anim na talampakan at limang pulgada ang taas, malapad ang balikat, mahaba ang wingspan, at kitang-kita ang kumpiyansa ng isang inaasahang first-round pick, at nang tumingin ito pababa kay Miguel ay napangisi pa, “Sigurado ka? Ayokong mabasag ka,” at muling nagtawanan ang mga scout, may isa pang naglabas ng cellphone na parang nanonood ng komedya, ngunit si Miguel ay hindi ngumiti, hindi kumurap, hindi sumagot, bagkus ay bumaba siya sa defensive stance—sobrang baba na halos dumampi ang mga daliri niya sa sahig—ipinapakita na maaaring sukat lang ang tangkad, ngunit ang puso ay ibang laban.

Hindi pa man tumutunog ang pito ay ramdam na ang pagbabago sa hangin ng silid, at sa unang galaw ng mas matangkad na player ay sumabay agad si Miguel, mababa, kontrolado, eksakto, at nang magpalit ng direksiyon ang kalaban ay nandoon pa rin siya, parang anino na ayaw umalis, hanggang sa isang kisap-mata ay naagaw niya ang bola, tumakbo, naglay-up, swish, at biglang nanahimik ang gym—sobrang tahimik na maririnig niya ang sarili niyang yabag.

“Ulitin,” sabi ng head scout, mas seryoso na ang boses, at sa bawat rep ay nauulit ang parehong eksena—agaw, fast break, anticipation na parang nababasa niya ang isip ng kalaban, at sa ikaapat na ulit ay nawalan ng bola ang matangkad na prospect, sinampal ang sahig sa inis, habang ang mga scout ay umusog sa kanilang upuan, wala na ang mga ngiti, wala na ang pangmamaliit, at sa ikalimang ulit ay kitang-kita ang pagod at hiya sa mukha ng kalaban.

Ngunit nang tumunog ang huling pito, umiling lamang ang head scout at malamig na binigkas ang hatol: “May talento ka. Aaminin ko ‘yan. Pero ang laki ay laki. Hindi kami puwedeng bumuo sa isang lalaking mabablock kahit ng anino.” Parang pinto na biglang isinara, at sa loob ni Miguel ay may kumirot—hindi galit, hindi lungkot, kundi isang tahimik na sakit na matagal na niyang kilala—kaya’t tumango siya, nagpasalamat, kinuha ang bag, at naglakad palabas ng gym habang ang mga scout ay hindi na tumatawa, bagkus ay tahimik na pinagmamasdan ang pag-alis niya.

Tatlong linggo ang lumipas, at bumalik si Miguel sa Quezon City, sa parehong sirang court na kinalakihan niya—walang net, kupas ang linya, baluktot ang ring na parang ngiting pilit pa ring nakabit kahit dapat nang bumigay—ngunit ito ang tahanan niya, at gabi-gabi ay pinapanood siya ng mga batang kapitbahay habang nag-eensayo siyang parang sinasaniban, at nang tanungin siya ng pinsan niyang si Elena kung babalik pa ba siya sa Amerika, sagot niya habang patuloy na nagdri-dribble, “Hindi pa ako tapos.”

Sumunod ang pitong buwang obsesyon—gigising bago magbukang-liwayway, magbubuhat ng halos sobrang bigat para sa kanya, manghihiram ng footwork drills mula sa soccer at boxing, aaralin sina Muggsy Bogues at Avery Bradley hanggang maging natural ang galaw, manonood ng NBA film hanggang sumikat ang araw—at hindi lang siya nag-eensayo para gumaling, kundi para burahin ang bawat dudang ibinato sa kanya, hanggang sa mapansin siya ng mga tao, mag-viral sa TikTok, at isang gabi ay tumawag ang isang PBA coach, “Gusto kita sa training camp bukas.”

Dumating ang camp na parang digmaan—siya ang pinakamaliit, siya ang target, siya ang gustong ipahiya—ngunit sa bawat tulak ay mas tumalas siya, sa bawat mismatch ay mas bumilis, mas naging matalino, mas tumibay, hanggang sa huling araw ay ibinigay sa kanya ang jersey, at sa unang pagkakataon ay naramdaman niyang totoo na ang lahat.

At nang dumating ang araw na pumasok siya bilang rookie sa isang tunay na laro, nang masugatan ang starting guard at ituro siya ng coach, wala nang tumawa, walang pumalakpak—hanggang sa loob ng anim na minutong kaguluhan ay binago niya ang laro, ang score, at ang pananaw ng buong arena, at kinabukasan ay milyon ang views ng kanyang highlights, at hindi na siya tanong—siya na ang problema.

Tatlong araw pagkatapos, tumawag ang NBA G-League, at makalipas ang isang linggo ay bumalik siya sa parehong gym sa Las Vegas, sa harap ng parehong mga scout, at nang tanungin ulit ang kanyang tangkad at marinig ang “five-eight”, tumigil ang panulat ng head scout, at sa katahimikan ay sinabi ni Miguel, “Yes sir, I’m back.”

At sa pagkakataong iyon, hindi siya naglaro bilang batang tinatawanan, kundi bilang bagyong kontrolado, at nang matapos ang drills ay pinalakpakan siya—hindi dahil sa awa, kundi dahil sa respeto—at nang umamin ang scout na nagkamali siya, iniabot ni Miguel ang kamay, piniling bumalik nang may dangal.

Anim na buwan pagkatapos, tumapak siya sa NBA court, at nang tanungin ng mga batang Pilipino kung paano niya nagawa, iisa lang ang sagot niya: “Sinukat nila ang taas ko. Hindi nila sinukat ang puso ko.”

At sa sandaling iyon na unang tumapak si Miguel Santiago sa hardwood ng isang NBA arena bilang opisyal na bahagi ng roster, hindi agad nag-ingay ang mundo, walang fireworks, walang engrandeng anunsiyo, sapagkat ang karamihan ay hindi pa rin naniniwala na ang isang limang talampakang walong pulgadang Pilipino ay may puwang sa liga ng mga higante, ngunit sa loob ni Miguel ay may katahimikang mas malakas pa sa palakpakan—ang katahimikan ng taong alam na hindi na niya kailangang patunayan ang sarili sa kahit kanino, dahil ang mismong pag-iral niya sa lugar na iyon ay ebidensiya na sapat na.

Sa unang mga laro, hindi siya agad binigyan ng malaking minuto, kadalasan ay nasa dulo lang siya ng bench, pinapanood ang laro na parang estudyanteng muling nag-aaral ng alpabeto ng bilis, lakas, at estratehiya sa pinakamataas na antas, at sa bawat timeout ay tahimik siyang nakikinig, hindi nagrereklamo, hindi nagmamadali, sapagkat sanay na siyang maghintay—naghintay siya ng buong buhay para sa sandaling ito, at ilang minuto pa ba ang ibig sabihin noon kumpara sa mga taong kinailangan niyang lunukin ang pangmamaliit at pagdududa.

Ngunit dumating ang gabing hindi inaasahan ng lahat, isang laro na tila ordinaryo lamang sa kalendaryo, kung saan maagang napilay ang starting guard at nagkatinginan ang coaching staff na parang naghahanap ng sagot sa gitna ng kaguluhan, at sa huli ay itinuro ng head coach si Miguel, walang drama, walang speech, tanging isang simpleng utos: “Ikaw na.” Sa paghubad niya ng warm-up at pagpasok sa court, ramdam niya ang bigat ng libo-libong matang nakatutok, ang bulong ng mga komentator na nagdadalawang-isip, at ang mabilis na tibok ng kanyang puso na parang bumabalik sa bawat court na nilaro niya mula pagkabata.

Sa unang defensive possession pa lamang, sinalubong siya ng isang beteranong guard na mas matangkad, mas malapad, at mas kilala, at sa halip na umatras ay bumaba si Miguel sa stance na paulit-ulit niyang inensayo sa mga sirang court ng Quezon City, mababa, balanse, alerto, at nang mag-cross-over ang kalaban ay naroon pa rin siya, hanggang sa isang iglap ay napilitang magbitaw ng pilit na tira ang beterano—mintis—at sa rebound na iyon ay nagsimulang magbago ang ihip ng hangin sa arena.

Hindi umiskor si Miguel agad, ngunit sa bawat possession ay may nangyayari: isang deflection, isang steal, isang mabilis na pasa na nagiging three-point shot ng kakampi, at unti-unting napapansin ng crowd na may kakaiba sa maliit na guard na iyon—hindi siya basta mabilis, matalino siyang gumalaw, parang nauuna ang isip kaysa sa katawan ng mga kalaban, at sa kalagitnaan ng ikatlong quarter ay may isang steal na nauwi sa fast-break layup na nagpaangat sa buong bench sa gulat at saya.

Kinabukasan, hindi ang kanyang puntos ang pinag-usapan, kundi ang epekto—ang plus-minus na hindi inaasahan, ang defensive rating na biglang bumaba, ang energy na parang nahawa ang buong team, at sa mga sports show ay unang beses binanggit ang pangalan niya nang walang kasunod na biro, walang “for his size”, kundi simpleng “effective.” Isang salitang matagal niyang hinintay marinig.

Habang unti-unting nadaragdagan ang kanyang playing time, kasabay nito ang pagdating ng mga mensahe mula sa Pilipinas—mga batang naglalaro sa kalsada, mga magulang na nagkukuwento ng anak na muling naniwala sa sarili, mga coach na dati’y nag-alinlangan ngunit ngayo’y nagpapasalamat—at sa bawat mensahe ay ramdam ni Miguel ang bigat ng responsibilidad, hindi bilang idolo, kundi bilang patunay na may puwang ang mga hindi akma sa hulma ng mundo.

Isang gabi matapos ang panalo laban sa isang powerhouse team, tahimik siyang nakaupo sa locker room habang nagsisiuwian na ang karamihan, at doon bumalik sa alaala niya ang gym sa Las Vegas, ang mga tawa, ang mga salitang “maging seryoso ka,” at sa halip na galit ay pasasalamat ang kanyang naramdaman, sapagkat kung hindi dahil sa mga salitang iyon ay baka hindi niya narating ang puntong ito ng kalinawan—ang puntong hindi na niya kailangang magalit sa mga nagduda, dahil ang pagdududa nila ang nagtulak sa kanya na maging mas buo.

Sa mga sumunod na season, hindi naging madali ang lahat—may injuries, may games na halos hindi siya pumasok, may gabing tila bumabalik ang lahat ng tanong—ngunit sa bawat pagsubok ay may pundasyong hindi na kayang gibain: ang kaalaman na ang halaga niya ay hindi nasusukat sa pulgada, at sa tuwing may bagong rookie na mas maliit, mas tahimik, mas minamaliit, madalas siyang lapitan ni Miguel at sabihing, “Makinig ka sa laro, hindi sa ingay,” isang payong hindi galing sa libro kundi sa buhay.

At sa huli, kahit hindi man siya naging superstar na laman ng billboard, naging isa siyang manlalaro na iginagalang ng mga kakampi at kalaban, isang presensiyang ramdam kahit wala sa statsheet, at sa bawat pagkakataong tinatanong siya ng media kung ano ang sikreto niya, iisa lang ang sagot niya, payak at walang dekorasyon: “Sinukat nila ang taas ko, pero ako ang pumili kung gaano kataas ang lalakarin ko.”

At sa sagot na iyon, patuloy na nabubuhay ang kwento—hindi bilang alamat ng isang maliit na guard, kundi bilang paalala na ang mundo ay madalas magkamali sa mga sukatan nito, at ang mga taong hindi pumasa sa unang tingin ay madalas ang may pinakamahabang lalakbayin.

At habang unti-unting nagiging pamilyar ang pangalan ni Miguel Santiago sa mga arena, locker room, at scouting reports, may isang bagay na hindi nagbago sa loob niya: ang pakiramdam na siya ay panauhin pa rin sa mundong ito, isang panauhing araw-araw kailangang patunayan na hindi aksidente ang kanyang presensya, at sa bawat laro ay ramdam niya na ang respeto ay hindi ibinibigay nang minsanan kundi inuukit nang paulit-ulit, pawis kada pawis, tama kada tama, pagkatalo kada pagkatalo.

May mga gabi na matapos ang laro, kahit panalo ang team, umuupo siya mag-isa sa bus, nakasuot pa rin ng game shoes, nakatitig sa sahig, at sa katahimikan ay bumabalik sa kanya ang mga tunog ng sirang court sa Quezon City—ang sigaw ng mga batang nag-aaway kung sino ang next, ang kalansing ng bakal na ring, ang amoy ng alikabok at pawis—at sa bawat alaala ay pinapaalalahanan niya ang sarili na ang lalaking iyon sa probinsyang court at ang lalaking ito sa NBA ay iisa lang, magkaiba lang ang entablado.

Hindi rin nagtagal ay dumating ang mas mabigat na pagsubok, isang serye ng mga laro kung saan tila hindi pumapasok ang mga tira, kung saan bawat pagkakamali ay mas napapansin kaysa sa sampung tamang desisyon, at sa isang timeout ay narinig niya ang bulong ng isang assistant coach, hindi sinasadyang malakas: “Baka bumabalik na sa totoo ang laki niya.” Hindi niya ito pinansin sa labas, pero sa loob ay may kumurot—isang sugat na akala niya’y magaling na—at sa gabing iyon ay halos hindi siya nakatulog, pinanood ang replay ng sarili niyang mali, hindi para sisihin ang sarili kundi para hanapin kung saan siya maaaring maging mas matalino, mas maagap, mas handa, dahil alam niyang ang mundo ay hindi maghihintay sa isang maliit na guard na maghilom ng ego.

Kinabukasan, dumating siya sa training facility nang mas maaga kaysa sa lahat, nag-shoot hanggang mangalay ang balikat, nag-aral ng film hanggang mangitim ang ilalim ng mata, at nang dumating ang mga kakampi ay tahimik lamang siyang tumabi, hindi naghahanap ng simpatiya, hindi humihingi ng assurance, sapagkat ang tanging kasiguruhan na meron siya ay ang sarili niyang dedikasyon, at iyon ang sandatang hindi kailanman kinuha sa kanya ng kahit sinong scout o coach.

Dumating ang susunod na laro, at sa pagkakataong ito ay hindi siya nagpilit magpasikat—hindi siya humabol ng puntos, hindi siya naghanap ng highlight—bagkus ay naging eksakto: tamang pasa sa tamang segundo, tamang tulong sa depensa bago pa humingi ng tulong ang kakampi, tamang foul para pigilan ang fast break, at sa dulo ng laro ay hindi man siya ang leading scorer, siya ang may pinakamalaking epekto, at sa scoreboard ay lumitaw ang isang bagay na mas mahalaga sa kanya kaysa sa puntos: nanalo ang team habang siya ay nasa loob ng court.

Pagkatapos ng larong iyon, unang beses siyang tinapik ng team captain sa balikat at sinabing, “Good game, man. We need you.” Walang palakpakan, walang media quote, ngunit para kay Miguel ay mas mabigat iyon kaysa sa anumang headline, dahil iyon ang unang pagkakataong naramdaman niyang hindi na siya project, hindi na eksperimento, kundi bahagi ng laban.

Sa paglipas ng mga taon, naging bahagi siya ng mga kwentong ibinubulong ng mga commentator—ang guard na hindi malaki pero laging tama ang posisyon, ang player na parang coach sa loob ng court, ang taong kayang baguhin ang takbo ng laro nang hindi sumisigaw—at sa bawat ganitong paglalarawan ay alam ni Miguel na hindi na mahalaga kung kailan siya napansin, kundi kung paano siya nanatili.

Isang off-season, umuwi siya sa Pilipinas, at sa unang pagkakataon matapos ang mahabang panahon ay naglaro muli siya sa parehong sirang court na kanyang kinalakihan, kasama ang mga batang minsang nanood sa kanya mula sa gilid, at habang tinuturuan niya silang mag-footwork, magbasa ng depensa, at higit sa lahat magtiwala sa sarili, napansin niya na hindi na siya ang bida ng kwento—ang mga batang iyon na ang nagsisimula ng sarili nilang laban—at sa sandaling iyon ay naramdaman niya ang isang uri ng tagumpay na hindi kayang ibigay ng kahit anong kontrata.

Sa huli, ang kwento ni Miguel Santiago ay hindi naging alamat ng isang maliit na Pilipinong sumikat sa NBA, kundi isang mahabang salaysay ng pananatili, ng araw-araw na pagpiling bumangon kahit walang kasiguruhan, at ng tahimik na paniniwala na ang mundo ay maaaring mali sa mga sukatan nito, ngunit may kapangyarihan pa rin ang tao na pumili kung paano siya lalakad sa kabila ng mga ito.

At habang patuloy siyang naglalaro, patuloy ring humahaba ang kwento—hindi dahil sa dami ng tropeo, kundi dahil sa bawat batang Pilipinong tumitingin sa sariling mga kamay, sa sariling taas, at sa sariling pangarap, at sa halip na sumuko ay bumubulong sa sarili: “Kung nagawa niya, baka kaya ko rin.”

At sa pagdaan pa ng mga season, unti-unting napagtanto ni Miguel Santiago na ang pinakamahirap na bahagi ng kanyang paglalakbay ay hindi pala ang pagpasok sa liga, kundi ang pananatili sa sarili habang nananatili sa tuktok ng kompetisyon, sapagkat habang tumatagal ay mas nagiging pamilyar ang mga kalaban sa kanyang istilo, mas handa ang mga coach na i-target ang kanyang kahinaan, at mas mabilis magbago ang liga kaysa sa sinumang indibidwal, kaya’t sa bawat training camp ay kailangan niyang baguhin hindi lamang ang galaw ng kanyang katawan kundi ang paraan ng kanyang pag-iisip, tinatanggap na ang adaptasyon ay hindi senyales ng kahinaan kundi ng katalinuhan, at na ang survival sa antas na iyon ay para sa mga handang matutong muli kahit akala ng lahat ay “nagawa na nila.”

May isang laro laban sa dating powerhouse team kung saan buong gabi siyang binantayan ng mas matangkad at mas bata, at sa unang kalahati ay halos wala siyang nagawa, paulit-ulit na napuputol ang kanyang passing lane at nababasa ang kanyang pick-and-roll, at habang papasok sila sa locker room ay narinig niyang may nagsabing “na-solve na nila siya,” isang pangungusap na tumama nang masakit dahil matagal na niyang alam na sa mundong ito, ang pagiging “solved” ay katumbas ng pagiging palitan, ngunit sa halip na mag-panic ay umupo siya sa sulok, huminga nang malalim, at sinimulang suriin ang laro hindi bilang biktima kundi bilang estudyante, hinanap ang maliliit na puwang na hindi napapansin, ang kalahating segundong delay sa help defense, ang isang hakbang na puwedeng gawing advantage kung tama ang timing.

Pagbalik sa court sa ikatlong quarter, hindi na siya humawak ng bola nang matagal, bagkus ay gumalaw siya nang walang bola, nag-set ng mga screen na hindi inaasahan mula sa isang guard, at sa bawat maliit na adjustment ay dahan-dahang bumubukas ang laro, hanggang sa hindi namamalayan ng mga kalaban ay napapagod na silang habulin ang taong akala nila’y kontrolado na nila, at sa huling dalawang minuto ng laro ay siya ang gumawa ng dalawang sunod na defensive stops na tuluyang nagpabago ng momentum, at sa buzzer ay nanalo ang team hindi dahil sa laki o lakas, kundi dahil sa pasensya at talino na pinanday ng mga taon ng pagmamaliit.

Pagkatapos ng larong iyon, may batang reporter na nagtanong sa kanya kung ano ang pakiramdam ng “maging inspirasyon,” at saglit siyang natahimik bago sumagot, hindi dahil wala siyang sasabihin kundi dahil matagal na niyang iniwasan ang salitang iyon, sapagkat alam niyang ang inspirasyon ay madalas ginagawang dekorasyon ng kwento, samantalang ang tunay na buhay ay puno ng pagod at pagdududa, kaya’t sa huli ay sinabi niya, “Kung may inspirasyon man dito, sana ‘yung ideya na puwede kang magbago araw-araw at hindi mo kailangang manatiling pareho para patunayan na may halaga ka.”

Sa labas ng court, mas naging maingat si Miguel sa mga desisyong ginagawa niya, tinanggihan ang ilang endorsement na gustong gawing novelty ang kanyang taas, at pinili ang mga proyektong nagbibigay-diin sa pagsasanay at edukasyon ng kabataan, hindi dahil gusto niyang maging huwaran, kundi dahil ayaw niyang maulit ang sarili niyang pakiramdam na walang gabay sa gitna ng pangarap, at sa mga basketball clinic na kanyang pinuntahan ay mas madalas siyang magturo ng footwork at pagbabasa ng laro kaysa sa pag-dunk o flashy moves, sinasabing ang laro ay mas malawak kaysa sa kung ano ang nakikita sa highlight reels.

Isang gabi, matapos ang isang mahirap na panalo, muling bumalik sa kanya ang imahe ng gym sa Las Vegas—ang mesa ng mga scout, ang mga chuckle, ang salitang “maging seryoso ka”—at sa pagkakataong iyon ay hindi na iyon masakit, bagkus ay parang lumang larawan na tinitingnan mo nang may pag-unawa, dahil alam niyang kung hindi dahil sa gabing iyon ay baka hindi siya natutong magtiwala sa sarili nang lubos, at sa pag-unawang iyon ay tuluyan niyang binitawan ang huling bakas ng galit na hindi niya namamalayang dala pa niya.

Habang papalapit ang dulo ng kanyang kontrata, may mga usap-usapan tungkol sa susunod na hakbang—kung maglalaro pa ba siya, lilipat ng liga, o magtutuon na sa pagtuturo—at sa bawat tanong ay pareho ang sagot niya: “Hangga’t kaya ko pang mag-ambag, mananatili ako,” dahil para sa kanya ang halaga ng isang manlalaro ay hindi nasusukat sa haba ng karera kundi sa lalim ng epekto, at kung dumating man ang araw na hindi na siya kailangan sa loob ng court, handa siyang lumabas nang tahimik, dala ang kaalamang hindi nasayang ang bawat hakbang.

At sa patuloy na pag-ikot ng mundo ng basketball, ang kwento ni Miguel Santiago ay nananatiling bukas—hindi bilang fairy tale na may perpektong wakas, kundi bilang patunay na ang mga taong patuloy na minamaliit ay may kakayahang humaba ang lakbayin, at na sa bawat batang Pilipinong hahawak ng bola at magtataas ng tingin sa ring, may puwang ang paniniwala na ang puso, kapag pinanday ng tiyaga at katalinuhan, ay kayang lumampas sa anumang sukatan na itinakda ng iba.

At sa pagdaan pa ng mga season, unti-unting napagtanto ni Miguel Santiago na ang pinakamahirap na bahagi ng kanyang paglalakbay ay hindi pala ang pagpasok sa liga, kundi ang pananatili sa sarili habang nananatili sa tuktok ng kompetisyon, sapagkat habang tumatagal ay mas nagiging pamilyar ang mga kalaban sa kanyang istilo, mas handa ang mga coach na i-target ang kanyang kahinaan, at mas mabilis magbago ang liga kaysa sa sinumang indibidwal, kaya’t sa bawat training camp ay kailangan niyang baguhin hindi lamang ang galaw ng kanyang katawan kundi ang paraan ng kanyang pag-iisip, tinatanggap na ang adaptasyon ay hindi senyales ng kahinaan kundi ng katalinuhan, at na ang survival sa antas na iyon ay para sa mga handang matutong muli kahit akala ng lahat ay “nagawa na nila.”

May isang laro laban sa dating powerhouse team kung saan buong gabi siyang binantayan ng mas matangkad at mas bata, at sa unang kalahati ay halos wala siyang nagawa, paulit-ulit na napuputol ang kanyang passing lane at nababasa ang kanyang pick-and-roll, at habang papasok sila sa locker room ay narinig niyang may nagsabing “na-solve na nila siya,” isang pangungusap na tumama nang masakit dahil matagal na niyang alam na sa mundong ito, ang pagiging “solved” ay katumbas ng pagiging palitan, ngunit sa halip na mag-panic ay umupo siya sa sulok, huminga nang malalim, at sinimulang suriin ang laro hindi bilang biktima kundi bilang estudyante, hinanap ang maliliit na puwang na hindi napapansin, ang kalahating segundong delay sa help defense, ang isang hakbang na puwedeng gawing advantage kung tama ang timing.

Pagbalik sa court sa ikatlong quarter, hindi na siya humawak ng bola nang matagal, bagkus ay gumalaw siya nang walang bola, nag-set ng mga screen na hindi inaasahan mula sa isang guard, at sa bawat maliit na adjustment ay dahan-dahang bumubukas ang laro, hanggang sa hindi namamalayan ng mga kalaban ay napapagod na silang habulin ang taong akala nila’y kontrolado na nila, at sa huling dalawang minuto ng laro ay siya ang gumawa ng dalawang sunod na defensive stops na tuluyang nagpabago ng momentum, at sa buzzer ay nanalo ang team hindi dahil sa laki o lakas, kundi dahil sa pasensya at talino na pinanday ng mga taon ng pagmamaliit.

Pagkatapos ng larong iyon, may batang reporter na nagtanong sa kanya kung ano ang pakiramdam ng “maging inspirasyon,” at saglit siyang natahimik bago sumagot, hindi dahil wala siyang sasabihin kundi dahil matagal na niyang iniwasan ang salitang iyon, sapagkat alam niyang ang inspirasyon ay madalas ginagawang dekorasyon ng kwento, samantalang ang tunay na buhay ay puno ng pagod at pagdududa, kaya’t sa huli ay sinabi niya, “Kung may inspirasyon man dito, sana ‘yung ideya na puwede kang magbago araw-araw at hindi mo kailangang manatiling pareho para patunayan na may halaga ka.”

Sa labas ng court, mas naging maingat si Miguel sa mga desisyong ginagawa niya, tinanggihan ang ilang endorsement na gustong gawing novelty ang kanyang taas, at pinili ang mga proyektong nagbibigay-diin sa pagsasanay at edukasyon ng kabataan, hindi dahil gusto niyang maging huwaran, kundi dahil ayaw niyang maulit ang sarili niyang pakiramdam na walang gabay sa gitna ng pangarap, at sa mga basketball clinic na kanyang pinuntahan ay mas madalas siyang magturo ng footwork at pagbabasa ng laro kaysa sa pag-dunk o flashy moves, sinasabing ang laro ay mas malawak kaysa sa kung ano ang nakikita sa highlight reels.

Isang gabi, matapos ang isang mahirap na panalo, muling bumalik sa kanya ang imahe ng gym sa Las Vegas—ang mesa ng mga scout, ang mga chuckle, ang salitang “maging seryoso ka”—at sa pagkakataong iyon ay hindi na iyon masakit, bagkus ay parang lumang larawan na tinitingnan mo nang may pag-unawa, dahil alam niyang kung hindi dahil sa gabing iyon ay baka hindi siya natutong magtiwala sa sarili nang lubos, at sa pag-unawang iyon ay tuluyan niyang binitawan ang huling bakas ng galit na hindi niya namamalayang dala pa niya.

Habang papalapit ang dulo ng kanyang kontrata, may mga usap-usapan tungkol sa susunod na hakbang—kung maglalaro pa ba siya, lilipat ng liga, o magtutuon na sa pagtuturo—at sa bawat tanong ay pareho ang sagot niya: “Hangga’t kaya ko pang mag-ambag, mananatili ako,” dahil para sa kanya ang halaga ng isang manlalaro ay hindi nasusukat sa haba ng karera kundi sa lalim ng epekto, at kung dumating man ang araw na hindi na siya kailangan sa loob ng court, handa siyang lumabas nang tahimik, dala ang kaalamang hindi nasayang ang bawat hakbang.

At sa patuloy na pag-ikot ng mundo ng basketball, ang kwento ni Miguel Santiago ay nananatiling bukas—hindi bilang fairy tale na may perpektong wakas, kundi bilang patunay na ang mga taong patuloy na minamaliit ay may kakayahang humaba ang lakbayin, at na sa bawat batang Pilipinong hahawak ng bola at magtataas ng tingin sa ring, may puwang ang paniniwala na ang puso, kapag pinanday ng tiyaga at katalinuhan, ay kayang lumampas sa anumang sukatan na itinakda ng iba.

At sa pagdaan pa ng mga season, unti-unting napagtanto ni Miguel Santiago na ang pinakamahirap na bahagi ng kanyang paglalakbay ay hindi pala ang pagpasok sa liga, kundi ang pananatili sa sarili habang nananatili sa tuktok ng kompetisyon, sapagkat habang tumatagal ay mas nagiging pamilyar ang mga kalaban sa kanyang istilo, mas handa ang mga coach na i-target ang kanyang kahinaan, at mas mabilis magbago ang liga kaysa sa sinumang indibidwal, kaya’t sa bawat training camp ay kailangan niyang baguhin hindi lamang ang galaw ng kanyang katawan kundi ang paraan ng kanyang pag-iisip, tinatanggap na ang adaptasyon ay hindi senyales ng kahinaan kundi ng katalinuhan, at na ang survival sa antas na iyon ay para sa mga handang matutong muli kahit akala ng lahat ay “nagawa na nila.”

May isang laro laban sa dating powerhouse team kung saan buong gabi siyang binantayan ng mas matangkad at mas bata, at sa unang kalahati ay halos wala siyang nagawa, paulit-ulit na napuputol ang kanyang passing lane at nababasa ang kanyang pick-and-roll, at habang papasok sila sa locker room ay narinig niyang may nagsabing “na-solve na nila siya,” isang pangungusap na tumama nang masakit dahil matagal na niyang alam na sa mundong ito, ang pagiging “solved” ay katumbas ng pagiging palitan, ngunit sa halip na mag-panic ay umupo siya sa sulok, huminga nang malalim, at sinimulang suriin ang laro hindi bilang biktima kundi bilang estudyante, hinanap ang maliliit na puwang na hindi napapansin, ang kalahating segundong delay sa help defense, ang isang hakbang na puwedeng gawing advantage kung tama ang timing.

Pagbalik sa court sa ikatlong quarter, hindi na siya humawak ng bola nang matagal, bagkus ay gumalaw siya nang walang bola, nag-set ng mga screen na hindi inaasahan mula sa isang guard, at sa bawat maliit na adjustment ay dahan-dahang bumubukas ang laro, hanggang sa hindi namamalayan ng mga kalaban ay napapagod na silang habulin ang taong akala nila’y kontrolado na nila, at sa huling dalawang minuto ng laro ay siya ang gumawa ng dalawang sunod na defensive stops na tuluyang nagpabago ng momentum, at sa buzzer ay nanalo ang team hindi dahil sa laki o lakas, kundi dahil sa pasensya at talino na pinanday ng mga taon ng pagmamaliit.

Pagkatapos ng larong iyon, may batang reporter na nagtanong sa kanya kung ano ang pakiramdam ng “maging inspirasyon,” at saglit siyang natahimik bago sumagot, hindi dahil wala siyang sasabihin kundi dahil matagal na niyang iniwasan ang salitang iyon, sapagkat alam niyang ang inspirasyon ay madalas ginagawang dekorasyon ng kwento, samantalang ang tunay na buhay ay puno ng pagod at pagdududa, kaya’t sa huli ay sinabi niya, “Kung may inspirasyon man dito, sana ‘yung ideya na puwede kang magbago araw-araw at hindi mo kailangang manatiling pareho para patunayan na may halaga ka.”

Sa labas ng court, mas naging maingat si Miguel sa mga desisyong ginagawa niya, tinanggihan ang ilang endorsement na gustong gawing novelty ang kanyang taas, at pinili ang mga proyektong nagbibigay-diin sa pagsasanay at edukasyon ng kabataan, hindi dahil gusto niyang maging huwaran, kundi dahil ayaw niyang maulit ang sarili niyang pakiramdam na walang gabay sa gitna ng pangarap, at sa mga basketball clinic na kanyang pinuntahan ay mas madalas siyang magturo ng footwork at pagbabasa ng laro kaysa sa pag-dunk o flashy moves, sinasabing ang laro ay mas malawak kaysa sa kung ano ang nakikita sa highlight reels.

Isang gabi, matapos ang isang mahirap na panalo, muling bumalik sa kanya ang imahe ng gym sa Las Vegas—ang mesa ng mga scout, ang mga chuckle, ang salitang “maging seryoso ka”—at sa pagkakataong iyon ay hindi na iyon masakit, bagkus ay parang lumang larawan na tinitingnan mo nang may pag-unawa, dahil alam niyang kung hindi dahil sa gabing iyon ay baka hindi siya natutong magtiwala sa sarili nang lubos, at sa pag-unawang iyon ay tuluyan niyang binitawan ang huling bakas ng galit na hindi niya namamalayang dala pa niya.

Habang papalapit ang dulo ng kanyang kontrata, may mga usap-usapan tungkol sa susunod na hakbang—kung maglalaro pa ba siya, lilipat ng liga, o magtutuon na sa pagtuturo—at sa bawat tanong ay pareho ang sagot niya: “Hangga’t kaya ko pang mag-ambag, mananatili ako,” dahil para sa kanya ang halaga ng isang manlalaro ay hindi nasusukat sa haba ng karera kundi sa lalim ng epekto, at kung dumating man ang araw na hindi na siya kailangan sa loob ng court, handa siyang lumabas nang tahimik, dala ang kaalamang hindi nasayang ang bawat hakbang.

At sa patuloy na pag-ikot ng mundo ng basketball, ang kwento ni Miguel Santiago ay nananatiling bukas—hindi bilang fairy tale na may perpektong wakas, kundi bilang patunay na ang mga taong patuloy na minamaliit ay may kakayahang humaba ang lakbayin, at na sa bawat batang Pilipinong hahawak ng bola at magtataas ng tingin sa ring, may puwang ang paniniwala na ang puso, kapag pinanday ng tiyaga at katalinuhan, ay kayang lumampas sa anumang sukatan na itinakda ng iba.