Ang Lalaki sa Barong na Yumanig sa Mundo: Ang Talumpati ni Dquila Romero sa UN

Kabanata 1 – Ang Liyab sa Likod ng Salamin

Kumikinang sa ilalim ng araw ng New York ang mga salaming tore ng gusali ng United Nations—mataas, malamig, parang dambanang itinayo hindi para sa Diyos kundi para sa kapangyarihan, diplomasiya at magagandang pangakong bihirang tuparin. Sa loob, sa Security Council chamber, umuugong ang pamilyar na ritmo ng tinatawag nilang “diplomatic theater”: mga translator na pabulong na nagsasalita sa mikropono mula sa kanilang salaming booth, mga delegado na panay salin ng papel, pahid ng ballpen, hantad ng iPad, tawid ng tingin; may ilan na nag-aayos ng kurbata na parang mas mahalaga pa iyon sa anumang desisyong pipirmahan nila. Ang amoy ng lumang kahoy at makapal na carpet ay halo sa amoy ng kapangyarihan, at sa amoy ng maingat na salitang sanay nang pakawalan nang walang kasunod na aksyon.

Nasa agenda ng umagang iyon: climate finance. Isang paksang ilang taon nang pinapaikot sa iba’t ibang salita, pero iisang katotohanan ang laman—may mga bansang nalulunod, may mga bansang nagbibilang, at may mga bansang nagbubulag-bulagan. Ang mga malalaking manlalaro ang naunang magsalita: mga bansang may malalalim na bulsa, mas malalim pang impluwensya. Nagbanggit sila ng bilyon-bilyong dolyar, net-zero targets, carbon trading, market mechanisms, climate-adaptation frameworks, loss-and-damage facilities—mga salitang mas kumikinang sa PowerPoint slides kaysa sa baybayin na unti-unting naglalaho sa totoong mundo. Sa mga isla at coastal town, ang ibig sabihin lang ng lahat ng iyon ay isa: “May darating ba talagang tulong, o kwento lang na maganda sa press release?”

Nang banggitin ng chair ang: “The representative of the Republic of the Philippines now has the floor,” may mumunting alon ng halos hindi maitago na pagkayamot at pagkawalang-interes na dumaan sa silid. Nakasanayan na nilang marinig ang Pilipinas sa mga ganitong debate—laging may kuwentong emosyonal, laging may larawan ng baha, bagyo, pagbaha ng luha; laging humihingi, laging nananawagan, pero sa tingin ng mga “malalaking bansa,” bihira raw magdala ng “konkretong solusyon” na may saysay sa kanila. Isang Amerikanong delegado ang hindi man lang nag-angat ng tingin mula sa kaniyang telepono, busy sa kung anong email na marahil mas mahalaga para sa kaniya kaysa isang bansang nalulunod. Ang isang French representative, bahagyang nagtakip ng bibig habang pinipigil ang paghikab, sabay abot sa baso ng tubig na parang automatic reflex na lang.

Pero may kakaiba ngayong araw.

Ang lalaking lumapit sa mikropono ay hindi nakasuot ng maitim na suit at kurbata; barong Tagalog ang kaniyang suot—puting-puti, may maselang burda sa harap, nakatindig na parang paalala na galing siya sa isang lugar na may sariling dignidad bago pa man dumating ang mga watawat ng iba’t ibang bansa sa kwartong iyon. Wala siyang dalang makapal na folder ng talking points, wala ring makintab na tablet. Ang lakad niya ay mahinahon, hindi nagmamadali, para bang hindi siya natitinag sa takbo ng oras. Para bang siya ang nagdala ng sariling oras, sariling bagyo, sariling katotohanan na hindi kayang kontrolin ng aircon at protocol.

Pagdating niya sa podium, hindi siya agad nagsalita. Ipinatong niya ang dalawang palad sa magkabilang gilid ng mikropono, huminga nang malalim, at dahan-dahang iniikot ang tingin sa buong silid, kaliwa’t kanan, parang hinahanap ang mukha ng bawat bansang nagbanggit noon ng “commitment” na natunaw na tulad ng yelo sa mainit na dagat. Medyo napalingon ang ilan, nabawasan ang bulungan, humina ang kaluskos ng mga papel. Hindi sanay ang kwartong ito sa katahimikang gano’n—katahimikang hindi bakante, kundi punô ng tanong.

At saka siya nagsalita.

Kabanata 2 – “Ako si Dquila Romero…”

“My name is Dquila Romero,” mababa pero malinaw niyang sabi, bawat pantig ay may bigat na parang hampas ng alon sa bangkang kahoy. “Hindi ako career diplomat. Hindi ako politiko na pinanganak sa kapangyarihan. Isa akong dating mangingisda mula sa isang baybaying bayan na hindi niyo man lang maririnig sa balita. Sa isang probinsyang hindi niyo maipipronunsya, mula sa isang bansang naaalala niyo lang kapag nakatutok na ang camera sa sakuna namin.”

Parang may kumalabit sa konsensya ng ilan. Ang Amerikanong delegado, napatingala mula sa kaniyang telepono. Ang French representative, natigilan habang inaabot dapat ang baso ng tubig. Sa ikalawang hilera, dahan-dahang ibinaba ng isang German delegate ang kaniyang ballpen. Hindi sanay ang silid na ito na tawagin sa pangalan ang kanilang pagkukulang.

“Anim na buwan na ang nakakalipas,” dugtong ni Dquila, ang mga mata nakatutok hindi sa papel, kundi sa mga taong kaharap niya, “nang mawala ang bayan namin.”

Hindi niya agad ipinaliwanag. Hinayaan niyang gumapang ang katahimikan sa gitna ng mga bandila, headphones, database at policy papers. Katahimikan na parang usok mula sa nasunog na bahay—hindi mo man nakikita agad, pero ramdam mo sa ilong, sa lalamunan, sa dibdib.

“Hindi unti-unti. Hindi pa-konti-konti. Isang gabing iyon lang.”
Sumingit ang isang translator, isinasalin ang bawat salita niya, pero ang damdamin ay hindi na kailangang isalin—ramdam iyon ng kahit sinong tao na marunong magmahal.

“Super Typhoon Marites,” pagpapatuloy niya. “Isang pangalang hindi niyo makikita sa inyong mga international report, dahil sa mga modelo niyo ng ‘acceptable risk,’ nakalagay na kaming mga nandoon bilang ‘expected casualties.’ Data points. Collateral. Mga numerong kaya niyong ipagpalit kapalit ng ilang porsyentong GDP o ilang taon pang delay sa tunay na pagbabago.”

Hindi tumataas ang boses niya, pero bawat salita ay parang maso na tumatama sa pader ng kumpiyansa ng mga bansang sanay magdikta. “312 ang nakatira sa bayan namin. Mga mangingisda na mas kilala ang dagat kaysa sariling bakuran. Mga ina na kaya amuyin ang bagyo sa simoy ng hangin bago pa maglabas ang kahit anong satellite image. Mga batang natutong lumangoy bago matutong maglakad. May palengke kami na nakatayo na nang mahigit isang daang taon. May mga buhay kaming hindi niyo isinama sa bilang, dahil hindi sila buhay na mahalaga sa global economy.”

Tumigil siya sandali. Ang ilang delegado, napatingin sa monitor sa harap nila na tila may hinahanap na numero, pero ang numero na iyon ay hindi kailanman isinama sa kanilang risk models—mga pangalan ng taong hindi nila kailanman nakilala, pero tinawag na nilang “acceptable loss.”

“Ngayon,” sabi ni Dquila, bahagyang nanginginig ang kamay na nakahawak sa podium, “wala na kaming bayan. Wala na kaming palengke. Wala na kaming mga bangka. Wala na kaming sementeryong babalikan. Wala na kaming bahay. Wala na kaming anak… na maiuuwian.”

Kabanata 3 – Ang Bayan Bago ang Bagyo

Bago dumating si Dquila sa kwartong iyon sa New York, bago niya sinuot ang barong na pinahiram sa kaniya ng isang kaanak sa Maynila, isa lang siyang lalaki sa isang maliit na bayang nakadikit sa dagat, sa isang probinsya na mas kilala sa bagyo kaysa sa turismo. Ang umaga niya ay laging nagsisimula bago pa magising ang araw: amoy asin sa hangin, kaluskos ng mga lambat, tiktilaok ng manok, huni ng kuliglig na unti-unting napapalitan ng alon. Ang balat niya ay kayumanggi, sunog sa araw. Ang palad niya, makapal ang kalyo—hindi mula sa paghawak ng ballpen, kundi sa pag-igting ng lubid ng lambat na minsan parang humihila sa kanya pabalik kahit tapos na ang pangingisda.

Lumaki siya sa parehong bayang iyon. Bata pa lang siya, sumasama na siya sa ama niya sa bangka—una bilang tagakuha ng tubig, tagaabot ng timba, tagapunas ng pawis. Habang ang ibang bata sa siyudad ay natutong magbasa ng signage ng mall, siya natutong magbasa ng kulay ng langit, galaw ng ulap, pagbabago ng amoy ng hangin. Para sa kaniya, ang salita ng tatay niya ang unang “science” na narinig niya sa buhay—hindi naka-PowerPoint, pero naka-ukit sa pulso at bituka.

Noong nagkaroon siya ng pamilya, inakala niyang gano’n na lang talaga ang buhay hanggang sa pagtanda: bangka, lambat, mercado, simpleng handaan tuwing Pasko, ilang kilo ng isda na maibebenta, sapat na kakainin. Hindi madali, pero malinaw. May sikat ng araw, may ulan, may bagyo, pero laging may susunod na araw. Ganun naman daw talaga sa Pilipinas—lagi kang inaantay ng bagong umaga kahit ilang ulit kang pinadapa ng gabi.

Pero napansin niya, taon-taon, paunti-unting nagbabago ang ihip ng hangin. Dati, ang bagyo, malinaw ang panahon: may tatlong araw kang paghahanda, may isang araw kang nanginginig, at may isang araw kang naglilinis. Ngayon, bigla na lang sumusulpot, parang magnanakaw sa dilim. Dati, ang alon, sumusunod sa buwan. Ngayon, parang sumusunod na sa mundong umiinit, sa yelong natutunaw sa lugar na hindi niya man lang kayang ilagay sa mapa.

Noong ipinanganak ang anak niyang si Joel, para bang nagkaroon ng sentro ang mundo niya. Sa bawat paghila niya ng lambat, hindi lang kilo ng isda ang naiisip niya—pambayad iyon sa gatas, sa notebook, sa sapatos. Sa bawat paggising niya nang madaling-araw, ang una niyang iniisip ay: “Anong klaseng mundo ba ang iiwan ko sa batang ito?” Minsan, habang nakaupo sila sa baybayin, pinapanood ang paglubog ng araw, tinanong siya ni Joel, “Papa, totoo po ba na lulubog daw ang mga isla kapag tumaas ang dagat?” Natawa siya noon, pilit na pinapagaan ang usapan. “Maraming pwede mangyari, anak. Pero andito si Papa. Hindi kita pababayaan.”

Hindi niya alam na darating ang gabing iyon na kahit anong yakap niya, may susubok kumuha sa anak niya.

Kabanata 4 – Ang Gabi ng Super Typhoon Marites

Noong inanunsyo sa radyo ang pagdating ng Super Typhoon Marites, hindi iyon unang beses na nakarinig sila ng salitang “super typhoon.” Ilang taon na rin silang sinanay ng mga babala: Signal No. 1, 2, 3, 4. Nakasanayan na ang paghahanda: paglalagay ng plywood sa bintana, pag-angat ng gamit, pagbitbit ng mga bata papunta sa mas mataas na lugar. Pero may kung anong kakaiba sa tinig ng announcer nang gabing iyon—may panginginig, may pagmamadali, may salitang “record-breaking” at “unlikely trajectory” na hindi na niya gaanong naintindihan.

“Dquila, sa barangay hall na kayo matulog,” sabi ng kapitan nang araw na iyon. “Delikado ’to. Sabi ng PAGASA, grabe daw ’to.” Tinignan niya ang langit—medyo maitim, pero hindi bago. Sa lahi nila ng mangingisda, hindi sila madaling sindakin ng ulap. Pero nang maalala niya ang anak niyang si Joel, na siyam na taong gulang, mahilig gumuhit ng mga bangka at pader, nagdesisyon siyang mag-ingat nang higit pa kaysa dati.

“Pa,” sabi ni Joel habang nag-iimpake sila ng konting damit sa lumang backpack, “paglaki ko, gusto kong maging engineer. Gagawa ako ng pader na hindi kaya gibain ng kahit anong bagyo. Para ’di na natatakot si Mama. Para ’di na kayo nanginginig kapag may bagyo.”

Ngumiti si Dquila, kahit may mabigat sa dibdib niya. “Magiging magaling kang engineer, anak. Mas magaling pa sa lahat ng makikita sa TV.”

Habang papalapit ang gabi, unang dumating ang hangin—mahaba, humahaginit, parang ingay ng eroplano na hindi umaalis. Sumunod ang ulan, buhos, walang tingil, parang ibinubuhos lahat ng tubig ng lupa sa iisang bayan. Sa barangay hall, nagsiksikan ang mga tao. Ang ilan nagdadasal ng rosaryo, ang iba tinatakpan ng kumot ang mga bata, ang ilan tahimik lang, nakikinig sa kaluskos ng hangin na parang paalala na maliit lang talaga ang tao sa harap ng kalikasan.

Pero nang sumapit ang hatinggabi, nag-iba ang tunog. Hindi na lang basta ulan at hangin—may kalabog, may yapak, may sigaw. May sumisigaw na, “Tubig! Tubig! Umaakyat na ang tubig!” Mabilis na naglakad si Dquila papunta sa may pinto, sumilip sa labas, at doon niya nakita ang hindi pa niya kailanman nasaksihan sa buong buhay niya: ang dagat, parang inangat at itinapon sa lupa. Ang tubig, mas mabilis pa kaysa sa takbo ng tao. Ang mga bangka, nagsisiksikan sa kalsada, binabangga ang mga poste, pinupunit ang mga pader.

“Dquila! Ang bangka mo!” sigaw ng isang kaibigan niya, pero hindi na iyon ang una niyang inisip. Nalingon siya kay Joel, nakayakap sa ina nito. Sa sobrang bilis ng mga pangyayari, parang nagiging slow motion ang lahat, pero ang totoo, wala pang limang minuto ang pagitan ng pagsilip niya sa pinto at ng pag-apaw ng tubig sa loob.

Sinubukan ng ilan na lumabas para iligtas ang mga natitirang gamit. Ang iba, pinilit pang itali ang kanilang mga bangka. Si Dquila, bumaba sa hagdan, lumusong sa tubig hanggang tuhod, hanggang bewang, hanggang dibdib. Naririnig niya ang sigaw ng tatay niya sa isip niya, taon na ang nakakalipas: “Anak, may mga pagkakataong mas mahalaga ang buhay kaysa sa bangka. Kapag pumili ka, buhay ang piliin mo.” Pero noong gabing iyon, nasa gitna siya ng dalawang mundo: ang bangkang tanging kabuhayan nila, at ang anak niyang nangangailangan ng ‘pader’ laban sa bagyo.

Sa isang iglap, isang dambuhalang alon ang sumalpok. Hindi na niya matandaan kung paano siya naitulak, paano siya lumangoy, paano siya nakabalik sa barangay hall. Ang naaalala lang niya nang malinaw: si Joel, nakasuot ng life jacket, nakayakap sa kaniya nang mahigpit. “Pa, ’wag niyo akong bitawan,” nanginginig na sabi ng bata. “Hindi kita bibitawan,” sagot niya, kahit alam niyang sa loob-loob niya, may mga bagay sa mundong ito na hindi kayang pigilan ng kahit sinong ama.

Kinabukasan, hindi na bayan ang bumungad sa kanila. Dagat na lang at mga guho.

Kabanata 5 – Ang Bangkay na Nakita sa Dalampasigan

Dalawang araw matapos ang pinakamalakas na hampas ng bagyo, unti-unti nang humupa ang tubig. Ang mga natirang buhay, lumabas sa kani-kanilang pinagtaguan. Parang zombie silang naglalakad sa mga kalsadang puno ng putik, yero, kahoy, tire-tirang pader. Ang iba, may hawak na sako ng gamit. Ang iba, wala ni anumang naisalba—tanging katawan at kaluluwa.

Si Dquila, kasama ang ilang lalaking natira, ay naglakad papunta sa dating pampang, sa lugar kung saan dati ay nakahilera ang mga bangka, kung saan naglalaro si Joel at ang mga kaibigan niya. Ngayon, wala nang hulma ng dati. Ang mga bangka, bali-bali. Ang palengke, gumuho. Ang sementeryo, hindi na mahanap. Nasa hangin ang amoy ng putik, gasolina, at kamatayan—amoy na hindi niya kailanman malilimutan.

“Doon may katawan!” sigaw ng isang lalaki. Tumakbo sila. May batang inanod, nakadapa, nakasabit sa mga damong-dagat at yero. Nang lapitan ni Dquila, parang huminto ang mundo. Ang kulay ng life jacket ang unang tumama sa mata niya—kumikinang na kahel sa gitna ng kulay-kape ng putik.

Kilala niya ang life jacket na iyon. Siya mismo ang nagsuot kay Joel.

Lumuhod siya. Nanginig ang kaniyang mga kamay habang pinapalingon ang katawan. At nang magtama ang kaniyang mga mata sa mukha ng bata, hindi na niya kailangang marinig ang kahit anong kumpirmasyon. Kahit sarado ang mga mata ng anak niya, alam niyang iyon si Joel—ang batang may pangarap na maging engineer, na gustong gumawa ng pader na hindi kayang gibain ng kahit anong bagyo.

Sumigaw si Dquila, hindi salita, hindi pangungusap—sigaw ng pusong biniyak. May humawak sa balikat niya, may nagpilit na hilain siya palayo, pero ayaw niyang bumitaw. Hindi siya agad umiyak; ang lumabas muna ay isang katahimikang mas malakas pa sa lahat ng bagyo. Parang tinapon ang kaluluwa niya sa dagat at iniwang doon.

Sa sumunod na mga araw, binilang nila ang patay. Una’y pito. Pagkatapos, dalawampu. Sa huli, animnapu’t tatlong katawan ang kanilang inilibing sa isang malawak na hukay dahil hindi na kayang tanggapin ng maliit na punerarya ang dami ng namatay. Ang ilan, nakilala. Ang ilan, hindi na. Ngunit lahat, tao. Lahat, buhay. Lahat, may pangarap.

At sa gitna ng hukay na iyon, sa isang sulok, naroon si Joel—nakahimlay sa isang mundong hindi niya ginusto, sa kabila ng pangarap na protektahan ang bayan laban sa bagyo. At sa tabi ng hukay, nakatayo si Dquila, hawak ang litrato ng anak niya na basa pa sa tubig-alat, at sa kauna-unahang pagkakataon, may poot na sumibol sa puso niya—hindi sa Diyos, hindi sa dagat, kundi sa mga hindi niya kilalang taong nagdesisyong ang buhay ng anak niya ay “acceptable loss.”

Kabanata 6 – Mula sa Baybayin Patungong New York

Pagkalipas ng ilang linggo, dumating ang mga NGO, kasama ang ilang opisyal ng gobyerno at mga kinatawan ng international organizations. Nagdala sila ng relief goods, trapal, ilang panibagong lambat, at higit sa lahat—mga camera. Maraming beses na-interview si Dquila. Naging viral pa raw sa social media sa ibang bansa ang isang video niya, nagkukuwento tungkol sa anak niya. Maraming “sad” at “angry” reaction, maraming nag-share, maraming nag-comment na “praying for the Philippines.” Pero nang matapos ang trending, walang dumaong na barkong may dalang sea wall. Walang dumating na engineer na kaalyado niya sa pangarap ni Joel. May konting donasyon, oo. Pero hindi iyon pader. Hindi iyon maagang babala. Hindi iyon katarungan.

Isang araw, may lumapit sa kaniya mula sa isang international climate network. “Ginoong Romero,” sabi ng babae, “nai-recommend kayo ng lokal na organisasyon na maging community representative sa isang pulong sa Maynila tungkol sa climate justice. Kami po ang sasagot sa pamasahe, tutulungan namin kayong mag-apply ng passport kung papalarin. Kailangan namin ng boses na tulad niyo.”

Hindi agad sumagot si Dquila. Ano pang boses ang natitira sa kaniya? Pero nang maalala niya ang sinabi ni Joel, ang batang gustong gumawa ng pader, may kung anong nagsabi sa loob niya: “Kung hindi ngayon, kailan? Kung hindi ikaw, sino?”

Sa Maynila, unang beses niyang nakita ang sarili niya sa malaking screen sa gitna ng conference room—video niya habang hinihila ang katawan ng anak niya mula sa dalampasigan. Maraming umiiyak. Maraming pumapalakpak. Maraming nagsasabing “this is unacceptable.” Pero pagkatapos, balik ulit sa mga graph at table, sa mga presentasyon tungkol sa climate finance, sa mga interest rate, sa “grant versus loan structure,” sa “conditionalities” at “market access.”

Isang kinatawan mula sa isang international NGO ang lumapit sa kaniya pagkatapos. “Dquila,” sabi nito, “may paparating na sesyon sa United Nations tungkol sa climate finance at loss and damage. Nagahanap kami ng magsasalita mula sa frontline communities. Hindi ka diplomat, oo. Pero baka iyon ang kailangan nila marinig—hindi script, kundi buhay.”

Hindi niya alam kung paano siya napunta sa proseso ng passport, visa, ticket. Parang domino lang ang lahat: may pumirma, may nag-sponsor, may nag-confirm ng flight. Nang sumakay siya sa eroplano pa-New York, unang beses niyang iniwan ang bansa. Habang lumalayo ang eroplano, tinitigan niya ang dagat sa ibaba—ang parehong dagat na nagpakain sa kaniya, nagpalaki sa kaniya, at kumitil sa anak niya. Hindi niya alam kung kaibigan ba o kaaway ang dagat. Ang alam lang niya: kaya niyang kilalanin kung alon lang ang may sala, o may ibang kamay na nagtulak dito.

Sa New York, namangha siya sa taas ng mga gusali, sa bilis ng mga tao, sa kilig ng lamig na humahampas sa mukha niya. Pero sa gitna ng lahat ng iyon, hindi niya maiwasang isipin: ganito rin kayaman ang mga bansang nakikinabang sa fossil fuel, sa industriyang nagpipinsala sa klima. At habang kumportable sila sa lamig, may mga batang basa at nilalamig sa Pilipinas—hindi sa aircon, kundi sa baha.

At ngayon, heto na siya sa Security Council chamber, suot ang barong na parang baluti, dala ang litrato ni Joel sa bulsa sa kanyang dibdib.

Kabanata 7 – Ang Talumpati na Naging Hatol

Bumalik tayo sa podium, sa gitna ng salaming tore at malamig na hangin ng aircon. Hawak ni Dquila ang mikropono, at ang boses niya, bagama’t sanay lamang magsigaw sa dagat, ay ngayon sumasalpok sa pader ng internasyonal na pulitika.

“Bago niyo ialok ang mga nakasanayan niyong pakikiramay,” ani niya, dahan-dahan, “bago kayo magb drafted ng panibagong resolusyon na hindi niyo naman ipatutupad, kailangan niyong maintindihan ito: lahat ng nangyari sa amin… ay maiiwasan sana.”

Parang granadang binalot sa sutla ang mga salitang iyon. Tahimik ang lahat, pero ramdam ang pag-igting ng hangin sa silid.

“Ang mga bansa niyo—oo, kayong lahat na nandito—nangako ng 100 bilyong dolyar taun-taon para sa climate finance pagsapit ng 2020. Ngayon ay 2025 na. Nasaan na? Nasaan na ang mga sea wall na ipinangako niyo? Nasaan ang maagang warning systems na sinabi ninyong ilalagay sa mga baybayin namin? Nasaan ang loss and damage fund na pinaglaban namin ng ilang dekada habang patuloy kaming naglalamay sa patay tuwing may bagyo?”

Humigpit ang kapit niya sa podium. Ramdam niya ang litrato ni Joel sa bulsa sa kaniyang dibdib, parang tumitibok iyong hiwalay sa puso niya.

“Habang nagdedebate kayo sa kwartong ito na may aircon,” patuloy niya, “tungkol sa ‘climate reparations’ kumpara sa ‘climate finance’, habang pinagdedebatehan ninyo kung grants o loans ang dapat matanggap ng mga bansang tulad namin—LOANS, utang, para protektahan ang sarili namin mula sa krisis na hindi naman kami ang lumikha—habang ginagawa niyo lahat ng iyon, nalulunod ang tatay ko sa dagat, pilit inililigtas ang bangkang tanging kabuhayan namin. Habang nirerebisa ninyo ang draft resolutions ninyo, mga batang kapitbahay ko, marunong magbasa ng alon, marunong maghagis ng lambat, ay tinatangay ng tubig na mas mabilis pang umakyat kaysa kahit anong pondong ipinangako niyo. Habang pumapalakpak kayo sa isa’t isa dahil may net-zero targets na kayo para sa 2050, naglibing kami ng animnapu’t tatlong katawan sa isang mass grave, dahil hindi na kayang tanggapin ng morgue ang bangkay.”

Halos may marinig silang suminghot na malalim mula sa isang sulok. Hindi niya pinansin. Hindi siya narito para magpaawa.

“Pero hindi ako nandito para magmakaawa,” aniya. “Hindi ako nandito para humingi ng awa, o mag-akit ng guilt na ilang araw niyo lang mararamdaman bago kayo bumalik sa normal niyong buhay. Nandito ako para sabihin sa inyo ang katotohanan na ayaw niyong tingnan.”

Umayos siya ng tindig, tumingin sa bawat mukha na kaya niyang abutin ng kaniyang mga mata.

“Ang Pilipinas ang kanaryo niyo sa minahan,” aniya. “Kung ano ang nangyayari sa amin, mangyayari sa inyo. Siguro hindi ngayon. Siguro hindi sa loob ng sampung taon. Pero darating. Ang mga coastal city niyo—New York, Shanghai, Mumbai, Amsterdam—lulubog din. Ang mga bukirin niyo, matutuyo. Ang mga refugees niyo, hindi na dadating sa libo, kundi sa milyon. At kapag kumakatok na sila sa mga border niyo, kapag sarili niyong mga anak ang namamatay, saka niyo maaalala ang sandaling ito—ang sandaling may isang mangingisdang Pilipino na tumayo rito at sinabi sa inyo ang totoo, at pinili niyong hindi makinig dahil komportable pa kayo.”

Nakayuko ang ilang delegado, may iba na parang nanigas na estatwa. Walang kumurap sa loob ng ilang segundo.

“Bansa kaming binubuo ng pitong libong isla,” dagdag niya, “na taon-taon, dinaraanan ng dalawampung bagyo sa average. Nasa Pacific Ring of Fire kami. Ilang ulit na kaming nasakop, naabuso, tinrato bilang murang lakas-paggawa, bilang merkado, bilang tambakan ng inyong ideya at produkto. At sa kabila noon, nananatili kami. Bumabangon kami. Nguminingiti kami sa sakit na kayang bumasag sa bansang sampung beses ang yaman kaysa sa amin.”

Humina ang boses niya, pero mas lalo siyang nakapagdala.

“Alam niyo ba,” tanong niya, “kung ano ang sinabi sa akin ng anak ko isang umaga bago dumating ang bagyo? Siyam na taong gulang siya. Sabi niya, ‘Papa, paglaki ko, gusto kong maging engineer at gumawa ng mga pader na sobrang tibay, hindi kayang gibain ng kahit anong bagyo.’ Isang batang siyam na taong gulang, nag-iisip kung paanong aayusin ang problemang nilikha ng mga desisyon ng matatandang nakaupo sa kwartong tulad nito.”

Sandaling katahimikan. May ilang pumikit, may ilang nagpunas ng mata. Hindi na niya alam kung luha iyon o pagod, at hindi na rin niya inintindi.

“H indi na siya lumaki,” tahimik niyang sabi. “Dalawang araw matapos ang pinakamalakas na hampas ng alon, natagpuan ang katawan niya sa dalampasigan, suot pa ang life jacket na isinuot ko sa kaniya. Life jacket na akala ko sapat na para iligtas siya.”

Nabiyak ang katahimikan. Hindi dahil may nagsalita, kundi dahil ramdam ng lahat na may pumutok sa loob ng kwarto—isang ilusyon, isang depensa, isang nakatagong kawalan ng pakialam.

Kabanata 8 – Hindi Kawanggawa ang Hinihingi Namin

Huminga nang malalim si Dquila at muling sinapo ang buong chamber ng tingin bago nagsalita ulit.

“Kaya malinaw ang sasabihin ko sa inyo ngayon,” aniya. “Ang Pilipinas ay HINDI humihingi ng kawanggawa. Hindi kami nangangapitbahay para mamalimos sa mayayaman. Ang hinihingi namin ay hustisya.”

“Humihingi kami,” dugtong niya, “na tuparin ninyo ang mga pangakong kayo ang gumawa. Hinihingi namin na itigil ninyo ang pagtrato sa pagkamatay ng mga kababayan namin bilang ‘inevitable’—na para bang ganun na lang talaga, wala kayong magagawa—at simulang ituring ito sa tunay nitong pangalan: pagpatay. Sapagkat iyon ang nangyayari—mabagal, puno ng papel, puno ng paimbestiga, pero pagpatay pa rin. ‘Slow, bureaucratic, well-documented murder.’”

Napatingin ang ilan bigla, para bang sinampal sila ng salitang “murder.” Hindi iyon lengguwaheng ginagamit sa UN; mas sanay silang gumamit ng “regrettable,” “tragic,” “deep concern.” Pero si Dquila, hindi diplomat. Wala siyang oras para sa malalambot na salita.

“Tinitingnan kayo ng mundo,” sabi niya, “bilang mga kinatawan ng pinakamakapangyarihang bansa sa planeta. May kayamanan kayong hindi namin kayang isipin. May teknolohiya kayong hindi namin kayang bilhin. May impluwensyang hindi kailanman mapupunta sa amin. Pero may isang bagay kayong kulang na meron kami nang sobra-sobra.”

Tumigil siya. Hinayaan niyang umikot ang tanong sa isipan nila.

“Wala kayong tapang,” sabi niya. “Kulang kayo sa tapang harapin ang katotohanan. Kulang kayo sa tapang isakripisyo ang konting ginhawa para sa kaligtasan ng buong mundo. Kulang kayo sa tapang sabihin sa sarili ninyong mga mamamayan na ang nakasanayan nilang pamumuhay ay pumapatay ng iba. At malapit na ring pumatay sa kanila.”

Sa isang sulok, tinakpan ng isang British delegate ang mukha niya ng kaniyang dalawang kamay. Ang kinatawan ng India, nakatitig sa mesa, unti-unting tinutuluan ng luha ang papel niya. Ang isang Scandinavian delegate, tahimik na isinara ang folder at hindi na kunwaring may sinusulat pa.

“Tatlong dekada akong nasa dagat,” patuloy ni Dquila. “Natuto akong magbasa ng panahon. Natuto akong malaman kung kailan puwedeng pumalaot at kailan dapat manatili sa pampang. Natutunan ko na ang dagat ay nagbibigay, at ang dagat ay kumukuha rin. Pero itong nangyari sa bayan namin… hindi ito gawa ng dagat. Gawa ninyo ito—ng sistemang kinikilingan ang tubo kaysa sa buhay, ng industriyang pinalaki niyo kahit alam niyong nilulunod nito ang mga katulad namin.”

Tahimik pa rin ang buong silid. Wala ni isang pumalakpak. Wala ring nangahas magsabing “time’s up.” Kahit ang gwardya sa pinto, parang napako sa kinatatayuan niya.

“Hindi ako komplikadong tao,” sabi ni Dquila, medyo bumagal ang boses. “Wala akong degree mula sa mga unibersidad niyo. Hindi ako marunong magsalita ng lima o sampung lengguwahe. Hindi ko naiintindihan ang mga financial instrument na binabanggit niyo. Pero may naiintindihan ako na mas simple: Kapag may nakikita kang taong nalulunod, magtatapon ka ng lubid. Hindi ka magfo-form ng committee para pag-aralan kung ano ang pinakamainam na paraan ng pagtatapon ng lubid. Hindi mo muna ididiskusyon kung ‘deserving’ ba siyang mailigtas. Itatapon mo na lang ang lubid. Ngayon na.”

Kabanata 9 – Ang Katahimikan at ang Pagtindig

Matapos ang huling salita ni Dquila, walang agad na kumilos. Hindi tumunog ang nakasanayang palakpak na laging sinusundan ng “We thank the representative of…” Wala ring nagmamadaling bumalik sa laptop para mag-type. Ang chamber ay nanatiling nakababad sa katahimikang hindi komportable, katahimikang walang lusot.

At saka—mula sa pinakalikod ng silid—may tumindig. Isa itong delegado mula sa Tuvalu, isang maliit ring bansang unti-unting kinakain ng pagtaas ng dagat. Hindi siya pumalakpak. Tumayo lang siya, tahimik, nakatingin kay Dquila. Sumunod, isang representative mula sa Bangladesh—bansang kabisado ang baha. Tumayo rin ang kinatawan ng Maldives. Isa-isa, parang alon ng dahan-dahang tumataas, tumindig ang mga kinatawan ng mga bansang pinakaapektado ng krisis na halos hindi nila nilikha.

Hindi ito standing ovation na may kasamang ngiti. Ito ay tahimik na pagkilala, isang uri ng pagsasabing: “Hindi ka nag-iisa.” Ang iba, hindi man tumayo, hindi na muling bumalik sa dating luwag ng dibdib noon. May natamaan na sa loob na hindi maibabalik sa dati.

Si Dquila, hindi ngumiti. Hindi siya yumuko para magpasalamat. Hindi niya itinaas ang kaniyang kamay na parang politiko. Dahan-dahan niyang inangat ang kanang kamay niya at ipinatong sa dibdib, sa mismong bulsa kung saan nakalagay ang litrato ni Joel. Bahagya siyang tumango—isang tango na parang sinasabing, “Para sa iyo ’to, anak. Para sa bayan natin. Para sa lahat ng bayan na hindi ninyo nakikita sa mapa pero nararamdaman ang bawat bagyo.”

Pagkatapos, tumalikod siya at naglakad palabas ng chamber. Hindi siya sinabayan ng staff na karaniwang nag-aakay sa mga VIP. Hindi niya kailangan. Bitbit niya ang dignidad ng isang amang wala nang dapat patunayan, dahil sinabi na niya ang lahat ng kailangang sabihin—sa mundong ayaw makinig, pero mapipilitang tandaan ang mga salitang iyon pagdating ng araw.

Kabanata 10 – Ang Bayan na Hindi Nawala sa Kaniyang Puso

Sa hotel room na tinutuluyan niya, simple lang ang kwarto—isang kama, isang desk, bintanang tanaw ang ilaw ng lungsod. Pero para kay Dquila, parang ibang planeta ang New York. Nakatitig siya sa mga ilaw na hindi natutulog, sa mga sasakyang walang pakialam kung baha man sa kabilang bahagi ng mundo. Sa mesa, nakapatong ang remote ng TV; kung bubuksan niya iyon, malamang, may news alert tungkol sa talumpati niya. May mga komentaryo, may mga expert, may magsasabing “strong words,” may magsasabing “inflammatory,” may magsasabing “necessary wake-up call.” Pero ngayon, wala siyang gana manood. Hindi niya kailangan marinig ang opinyon nila. Ang kailangan niyang marinig ay boses ng mga naiwan niya sa Pilipinas.

Tumunog ang cellphone na ipinaabot sa kaniya ng NGO. Isang mensahe mula sa isang numerong galing sa kaniyang probinsya. “Kuya Dquila,” sabi sa text, “napanood ka namin sa livestream. Tahimik lahat sa evacuation center. May ilang umiiyak. Pero proud kami. Parang narinig ng mundo ang sigaw natin.”

Napaupo siya. May luhang hindi niya napigilan. Hindi na ito luha ng purong poot—halo na ito ng ginhawa, kirot, at kakaibang uri ng pag-asa. Hindi siya sigurado kung may mababago—kung bukas ba, bigla na lang dadating ang pera, ang pader, ang maagang babala, ang hustisya. Pero alam niyang may isang bagay nang tiyak: hindi na sila puwedeng sabihing “hindi namin alam.”

Kinuha niya mula sa bulsa ang litrato ni Joel. Sa litrato, nakangiti ang batang lalaki, hawak ang maliit na drawing ng sementong pader sa gilid ng dagat, may nakasulat na maliliit na letra: “Para safe si Papa at si Mama.” Hinalikan ni Dquila ang larawan. “Anak,” bulong niya, “nakatayo ang tatay mo sa harap ng buong mundo, pero ang iniisip ko lang, ikaw pa rin.”

Sa labas, umuugong pa rin ang lungsod. Sa malayo, marahil, may bagong pulong na naman tungkol sa parehong paksa. Marahil, may mga bansang uuwi at mag-aadjust ng kaunti sa kanilang mga target. Marahil, may iba na magpapatuloy sa dati. Hindi niya kontrolado ang lahat ng iyon. Ang alam lang niya: may boses nang narinig, at hindi na ito mabubura sa mga rekord o minuto ng pulong. Hindi na ito request. Hindi na ito pakiusap. Isang pahayag na ito ng pananagutan.

At sa mga darating na taon, kapag mas madalas nang bumaha sa mga lungsod na dati ay hindi nasasakuna, kapag ang mga bundok ng niyebe ay natunaw, kapag ang mga taong hindi kailanman naisip na sila’y magiging climate refugee ay kumakatok sa border ng iba, may maaalala silang eksena: isang lalaking naka-barong, dating mangingisda, na tumayo sa gitna ng salaming tore at nagsabing, “Hindi ito gawa ng dagat. Gawa ninyo ito. At kayang baguhin niyo ito—kung gugustuhin niyo.”

Sa bayang iniwan niya, may mga batang natutong lumangoy, tumakbo, maglaro muli sa gilid ng nasirang palengke. May mga magulang na natutong magtanim ng panibagong halaman sa lupaing minsan nang nilamon ng tubig. At sa bawat kwento nila tungkol sa bagyong Marites, may isang pangalan laging babanggitin: ang batang si Joel, at ang tatay niyang si Dquila na dinala ang kuwento nila sa dulo ng mundo.

At balang araw, kung sakaling dumating ang panahong may totoong pader na nakatayo sa baybayin nila—pader na hindi kayang gibain ng kahit anong bagyo—alam ni Dquila na hindi iyon dahil sa awa. Hindi dahil sa kawanggawa. Kundi dahil may mga taong, sa wakas, nagsimulang makita ang buhay bilang higit sa numero, higit sa data point, higit sa “acceptable loss.”

Sa araw na iyon, kung darating man, makikita ng mundo ang isa pang larawan: hindi na batang may hawak na drawing, kundi mga batang tumatakbo sa tabi ng pader, malayang-malaya, hindi natatakot sa ulap. At sa mata ng isang lalaking minsang tumayo sa UN, iyon ang tunay na hustisya—hindi ang palakpakan, hindi ang headline, kundi ang simpleng umagang hindi na kailangang katakutan.

Hanggang sa araw na iyon, mananatili sa hangin, sa dagat, sa mga tala ng pinaka-makapangyarihang institusyon sa mundo, ang tinig ng isang Pilipinong mangingisda na nagsuot ng barong at sinabing:

“Kapag may nalulunod, hindi ka nagme-meeting.
Nagtatapon ka ng lubid. Ngayon na.”