FIRST LADY LIZA MARCOS, ISINASANGKOT SA ISYU NG SMUGGLING NG SIBUYAS, BIGAS AT ISDA — ANO ANG TUNAY NA KWENTO?

Sa loob ng mahabang panahon, hindi karaniwan ang pagbanggit sa First Lady sa mga usapin ng smuggling o agricultural controversy. Ngunit nitong mga nakaraang linggo, kumalat ang maiinit na balita at public discourse na nag-uugnay sa pangalan ni First Lady Liza Araneta-Marcos sa mga alegasyon kaugnay ng smuggling ng sibuyas, bigas, at isda—tatlong produktong naging sentro ng krisis sa presyo at supply sa bansa. Kahit walang opisyal na pahayag na direktang nag-uugnay sa kanya bilang sangkot sa anumang ilegal na operasyon, hindi maitatangging sumabog ang usapin sa social media, news commentaries, at political circles. Kaya’t mahalagang talakayin kung paano nagsimula ang isyu, ano ang mga alegasyon, ano ang mga dokumentadong pangyayari, at ano lamang ang haka-haka ng publiko.

Ang pinakamahalagang linya ng blog na ito ay malinaw: ang lahat ng usapin ay nasa antas ng alegasyon at panawagan sa imbestigasyon, hindi pagdedeklarang may sala. Sa legal at ethical reporting, kailangang bigyang-diin na ang sinumang pangalan, lalo na ang isang First Lady, ay hindi dapat hatulan nang walang malinaw, legal, at beripikadong ebidensya. Gayunpaman, hindi rin maaaring balewalain ang lawak ng public interest at epekto nito sa takbo ng politika at ekonomiya ng bansa.

Nagsimula ang pagputok ng isyu nang muling sumiklab ang krisis sa presyo ng sibuyas noong nakaraang taon. Ang dating karaniwang sangkap sa kusina ay umabot sa halos luxury item: presyo na parang imported steak, patong-patong na middlemen, at biglaang kakulangan ng supply. Habang sinusuri ng publiko kung bakit nagkakaroon ng ganitong kalaking inflation para sa simpleng sibuyas, lumutang ang alegasyong may malalaking players na kumokontrol sa supply sa pamamagitan ng pagpasok ng smuggled onions. Sa mga talakayan, ilang political analysts at commentators ang nagsabing kailangan suriin ang lahat ng koneksiyon sa dating karera, network, at law practice ng First Lady. Hindi ito direktang akusasyon, kundi mungkahi ng transparency review dahil sa mataas na antas ng kapangyarihan ng posisyon niya.

Lumawak pa ang usapan nang tumaas naman ang presyo ng bigas. Kahit may pangakong magiging mas mura ang bigas, nanatiling mataas ang presyo at ilang buwan ang nakakaraan ay umabot pa sa record highs sa ilang lugar. Tulad ng sibuyas, lumutang din ang alegasyon na may smugglers na kumikita sa pagpasok ng bigas mula sa ibang bansa nang hindi tama ang deklarasyon o walang sapat na clearance. Ang mga kritiko ng administrasyon ay nagsimulang magtanong kung bakit hindi mapigilan ang smuggling networks at kung may mas mataas bang kapangyarihan na pumoprotekta dito.

Sa kasagsagan ng diskusyon, may ilang independent vloggers, opinion writers, at opposition lawmakers na nagpanukala na isa sa dapat suriin ay ang mga taong malalapit sa Malacañang, kabilang ang First Lady. Hindi bilang direktang akusado, kundi bilang bahagi ng due diligence: kung sino ang maaaring nagkaroon ng influence, connection, o indirect benefit sa agricultural importation deals. Ang tono ng mga pahayag na ito ay hindi “siya ang may kasalanan,” kundi “baka may dapat imbestigahan.”

Kahit ang isda—lalo na ang galunggong at bangus—ay naging bahagi ng kontrobersiya. Nagtaka ang publiko kung bakit ang isdang karaniwang abot-kaya noon ay biglang naging mahal. Sa gitna ng isyung ito, binanggit ng ilang sektor ang posibilidad na ang smuggling ng frozen fish ay lumala at nakikipag-kompetensiya sa local fishermen. Dahil dito, lumakas ang panawagang magsagawa ng mas malawak na imbestigasyon sa lahat ng government-backed importation programs at sa mga negosyanteng may koneksiyon sa malalaking personalidad.

Sa gitna ng lumalakas na ingay, nananatiling malinaw na hindi naglabas ng pormal na statement ang gobyerno na nag-uugnay kay First Lady Liza Marcos sa anumang smuggling activity. Walang opisyal na dokumento, walang affidavit, at walang resolusyon mula sa alinmang korte o komite na nagsasabing siya ay sangkot. Ang lahat ng pag-uugnay sa kanya ay mula sa political discourse at hindi validated evidence. Ito ang dahilan kung bakit maraming legal analysts ang nagbabala na dapat maging maingat sa kung anong pinaniniwalaan at pinapakalat, dahil madaling makasira ng reputasyon ang mga alegasyong hindi pa nasusuri.

Gayunpaman, hindi nito napigilan ang mas malakas pang panawagan mula sa publiko at civic groups: They want transparency. Hindi nila sinasabing may sala ang First Lady; ang sinasabi nila ay dahil napakalaki ng epekto ng smuggling sa ekonomiya ng bawat Pilipino, dapat suriin ang lahat, mataas man o mababa. Isa itong natural na proseso sa isang demokrasya: ang pag-uusisa sa mga nasa kapangyarihan.

Maraming ekonomista ang nagpaliwanag na ang agricultural smuggling ay hindi lang maliit na isyu. Ito ay isang multi-billion peso industry na paulit-ulit na nakikitang may “protection” mula sa matataas o malalalim na network ng mga negosyante, opisyal, at syndicates. Kaya ang tanong ng publiko ay hindi “sino ang may kasalanan?” kundi “kung may nagtatanggol sa smugglers, sino sila?” Sa ganitong diskurso natural na sumasama sa usapan ang pangalan ng sinumang public figure na may impluwensiya sa policy decisions ng pamahalaan—kasama na rito ang First Lady.

May ilang opposition senators na nagpahayag ng intensiyon na magpatawag ng hearing upang alamin ang lahat ng koneksiyon, kung meron man. Hindi nila tahasang inakusahan ang First Lady, ngunit sinabi nilang kailangan ang masusing imbestigasyon. Ito ang nagpasiklab lalo sa usapan, at nagpanganak sa mga “headline-style narratives” na nagmistulang direktang paratang kahit hindi naman sinabi sa aktwal.

Kung teknikal na titingnan, ang First Lady ay hindi government official na may formal authority sa pag-iisyu ng importation permit, tariff policies, o customs operations. Kaya maraming neutral political analysts ang nagsasabing kailangan maging malinaw sa publiko ang role distinctions. Ngunit may isang punto ang mga kritiko: Ang impluwensiya ay hindi laging nasa pormal na posisyon. Ang impluwensiya ay maaaring nanggagaling sa access, social network, o political influence. Ito ang dahilan kung bakit ang transparency ay mahalaga—para walang duda, walang haka-haka, at walang katanungan na maaaring magdulot ng hidwaan sa lipunan.

Sa usaping ito, lumalabas ang tunay na ugat: matagal nang problema ang smuggling. Hindi ito nagsimula ngayong administrasyon. Hindi rin ito basta tapos ng simpleng raid. Matagal nang may mga sindikatong nagmamando ng importation manipulation, tax misdeclaration, product undervaluation, at illegal entry sa daungan. Ang ginagawang pag-uugnay ng ilan sa First Lady ay bahagi lamang ng mas malaking narrative na matagal nang umiikot sa bansa.

Habang tumatakbo ang diskusyon, may mga supporters naman ng administrasyon ang nagsasabing ginagawang political weapon lamang ang isyu. Para sa kanila, unfair na iniipit ang pangalan ng First Lady dahil walang anumang direktang ebidensya. Sinasabi nilang nagiging convenient target lang siya dahil sa mataas na visibility at kapangyarihan niya sa public perception. Ayon sa kanila, kung may tunay na ebidensya, dapat ilabas ito; kung wala, dapat tigilan ang pag-atake.

Sa ganitong tensyon umiikot ang buong diskurso: May nagsasabing dapat imbestigahan para luminaw ang lahat. May nagsasabing dapat huwag basta maniwala sa alegasyon. At may nagsasabing dapat bantayan ang tunay na problema—ang agricultural collapse at smuggling network—imbes na tunguhin ang personal na pangalan ng isang tao nang hindi pa nalilinawan ang facts.

Sa huli, isang bagay ang malinaw: ang isyu ay hindi pa tapos. Patuloy ang panawagan para sa parliamentary inquiries, Senate hearings, at independent fact-finding. Patuloy din ang pahayag ng ilang sektor na hindi nila kinukondena ang First Lady; ang hinihingi nila ay accountability at openness mula sa lahat ng taong may impluwensiya sa sistema. Ang tanong ng publiko ay simple: Kung walang kinalaman ang sinuman, dapat madaling patunayan at ipakita sa transparent na paraan.

Kaya ang tunay na drama ng istoryang ito ay hindi kung sino ang may kasalanan, kundi kung paano haharapin ng bansa ang lumalalang agricultural crisis na tila mula noon hanggang ngayon ay hindi masugpo dahil may mga taong nakikinabang. Kung mapapatunayan sa hinaharap na walang kaugnayan si First Lady Liza Marcos sa anumang smuggling operation, mabibigyan ito ng pagkakataong maging case example na dapat ay ibagsak ang mga tunay na may kasalanan. At kung may lumabas namang ebidensya na may ibang sangkot na malaki ang posisyon, dapat silang managot. Ito ang inaasahan ng isang bansang naghahangad ng hustisya.

Sa ngayon, nananatiling alegasyon ang lahat. At sa batas, ang alegasyon ay hindi katumbas ng katotohanan. Ngunit isa itong paalala na ang tiwala ng publiko ay isang bagay na napakahalaga, lalo na sa panahong kaliwa’t kanang krisis ang kinakaharap ng bansa. Ang transparency, good governance, at malinaw na paliwanag mula sa mga nasa poder ay ang tanging paraan para maibalik ang katahimikan at tiwala.