KASAYSAYAN SA BADYET NG BAYAN: Unang Bukas na Bicameral Conference sa 2026 National Budget, Natapos—Ano ang Nangyari, Ano ang Ibig Sabihin, at Bakit Ito Mahalaga sa Bawat Pilipino

Isang mahalagang kabanata sa kasaysayan ng pamamahala sa Pilipinas ang naisulat matapos pormal na magtapos ang kauna-unahang open bicameral conference committee para sa 2026 national budget. Sa unang pagkakataon, ang prosesong dati’y kadalasang ginagawa sa likod ng saradong pinto ay isinagawa nang bukas sa publiko, may media coverage, at may mas malinaw na pagtalakay sa mga probisyon na direktang makaaapekto sa buhay ng milyun-milyong Pilipino.

Para sa marami, ang salitang bicam ay matagal nang may kasamang misteryo. Ito ang yugto kung saan pinagkakasundo ng House of Representatives at Senate ang kani-kanilang bersyon ng panukalang pambansang badyet. Sa mga nagdaang taon, madalas itong iniuugnay sa mga alegasyon ng insertions, realignments, at tinatawag na “last-minute changes” na hindi laging malinaw sa publiko. Kaya naman ang desisyong gawing open bicam ang proseso ay agad na tinanggap bilang isang makasaysayang hakbang tungo sa transparency at accountability.

Sa pagtatapos ng open bicam para sa 2026 national budget, lumitaw ang mas malinaw na larawan kung paano binuo, tinimbang, at pinagdebatehan ang bilyun-bilyong pisong pondo ng bayan. Hindi ito naging perpektong proseso—may mga mainit na argumento, hindi pagkakasundo, at tensyon—ngunit para sa maraming tagamasid, ito ang eksaktong punto ng demokrasya: ang hayagang pagtatalo para sa kapakanan ng publiko.

Mula sa unang araw ng open bicam, kapansin-pansin ang pagbabago sa tono ng diskusyon. Dahil bukas ang sesyon, mas maingat ang mga mambabatas sa kanilang mga pahayag. Ang bawat tanong, bawat panukala, at bawat pagtutol ay kailangang ipaliwanag—hindi lamang sa kapwa mambabatas, kundi sa sambayanang Pilipino na nanonood at nakikinig. Sa ganitong paraan, ang badyet ay hindi na lamang dokumentong teknikal, kundi isang kwento ng mga prayoridad ng bansa.

Isa sa mga pinaka-binantayang aspeto ng open bicam ay ang pagtalakay sa pondo para sa edukasyon, kalusugan, imprastraktura, at social services. Sa harap ng patuloy na hamon ng inflation, climate risks, at pangangailangan sa trabaho, naging malinaw na ang bawat pisong ilalaan ay may katumbas na desisyon: sino ang uunahin, alin ang ipagpapaliban, at ano ang hindi maaaring isantabi.

Sa mga talakayan ukol sa edukasyon, iginiit ng ilang mambabatas na dapat manatiling pangunahing prayoridad ang sektor—mula sa classroom construction hanggang sa suporta sa mga guro at estudyante. Sa open bicam, narinig ng publiko ang mga detalye ng pagtatalo: magkano ang dagdag, saan ito ilalaan, at paano masisiguro na ang pondo ay direktang mapupunta sa pagpapabuti ng kalidad ng edukasyon.

Hindi rin naging tahimik ang usapin sa kalusugan. Matapos ang mga karanasan ng bansa sa mga nagdaang krisis pangkalusugan, maraming sektor ang nanawagan ng mas matibay na healthcare system. Sa bicam, tinalakay ang pondo para sa mga ospital, health workers, at preventive care. Dahil bukas ang sesyon, mas madaling makita kung aling mga panukala ang sinuportahan at alin ang hindi—isang mahalagang detalye para sa publikong nais malaman kung paano pinahahalagahan ng gobyerno ang kalusugan ng mamamayan.

Ang imprastraktura naman ay isa sa mga pinaka-mainit na paksa. Malalaking proyekto, regional allocations, at timelines ang isa-isang sinuri. Sa open bicam, mas naging malinaw kung bakit may mga proyektong nabigyan ng mas malaking pondo at kung alin ang kailangang baguhin o bawasan. Para sa mga rehiyon, ito ay mahalaga dahil dito makikita kung paano hinahati ang pondo ng bayan sa iba’t ibang bahagi ng bansa.

Isa ring sentrong usapin ang social protection programs—mga programang direktang tumutulong sa mahihirap at vulnerable sectors. Sa harap ng patuloy na pagtaas ng presyo ng bilihin, binigyang-diin ng ilang mambabatas ang pangangailangan ng sapat na safety nets. Ang open bicam ay nagbigay-daan upang masusing talakayin kung sapat ba ang alokasyon at paano ito ipatutupad nang mas epektibo.

Habang umaandar ang bicam, hindi maiiwasan ang tensyon. May mga pagkakataong nagtataas ng boses, may mga kompromisong mahirap lunukin, at may mga panukalang hindi lahat ay nasiyahan. Ngunit sa mata ng maraming tagamasid, ito mismo ang halaga ng pagiging bukas ng proseso. Ang hindi pagkakasundo ay hindi tinatago; ito ay nakikita, naririnig, at nauunawaan ng publiko.

Sa pagtatapos ng open bicam, maraming mambabatas ang nagpahayag na ang karanasang ito ay isang learning process—hindi lamang para sa kanila, kundi para sa buong institusyon. May mga nagsabing mas mahirap ang bukas na talakayan, ngunit mas makabuluhan. Mayroon ding umaming mas nagiging responsable ang bawat kilos kapag alam mong may mata ng publiko na nakatutok.

Para sa media at civil society, ang unang open bicam ay isang malaking hakbang pasulong. Mas madali nilang nasubaybayan ang mga pagbabago sa badyet, mas malinaw ang daloy ng desisyon, at mas may batayan ang pagsusuri at kritisismo. Sa ganitong paraan, mas nagiging informed ang mamamayan, at mas lumalakas ang papel ng publiko sa usaping pampamahalaan.

Ngunit may mga tanong ding naiwan. Gagawin bang pamantayan ang open bicam sa mga susunod na taon? Paano mas mapapahusay ang proseso upang mas maging accessible at mas maintindihan ng karaniwang Pilipino? At higit sa lahat, ang transparency ba sa deliberasyon ay magbubunga ng mas maayos na implementasyon sa aktwal na paggastos ng pondo?

Sa huli, ang pagtatapos ng kauna-unahang open bicameral conference sa 2026 national budget ay hindi lamang simpleng balita. Ito ay isang simbolo ng posibilidad—na ang pamahalaan ay maaaring maging mas bukas, mas malinaw, at mas handang ipaliwanag ang mga desisyong may direktang epekto sa buhay ng mamamayan. Ang hamon ngayon ay kung paano mapananatili at mapapalalim ang ganitong antas ng transparency, hindi lamang sa badyet, kundi sa lahat ng aspeto ng pamamahala.

Para sa bawat Pilipino, ang badyet ay hindi lamang numero sa papel. Ito ay salamin ng kung anong klaseng bansa ang nais nating buuin. At sa kauna-unahang open bicam na ito, isang mensahe ang malinaw na lumutang: kapag bukas ang proseso, mas may saysay ang demokrasya.