“Ang Awit ng Pilipino na Pumatak ng Luha sa Isang Sundalong Ruso at Nagbuklod sa Dalawang Bansa sa Pamamagitan ng Musika!”

Welcome back sa TIT Tales. Habang karamihan sa mundo noong gabi ng March 19, 2024, nakahiga sa kama, walang kamalay-malay, naga-scroll ng TikTok at YouTube bago matulog, may isang lalaking nakaupo sa malamig na kama sa isang lumang barracks sa Murmansk, 200 kilometro sa itaas ng Arctic Circle, hawak din ang telepono niya—pero hindi para maaliw.

Hawak ni Dmitri Vulov ang phone niya na parang baril na hindi niya alam paano ibababa. Twenty-eight years old, anim na taon sa Russian military, special operations—‘yung klase ng serbisyo na hindi mo pwedeng ikuwento kahit sa nanay mo. Ang laki ng katawan niya, punong-puno ng muscle at peklat, pero that night, 11:34 p.m., mas maliit pa siya sa tunog ng sarili niyang paghinga. At sa harap ng screen na ‘yun, unang beses sa mahabang panahon, hindi niya napigilan ang luha niya.

Hindi dahil may masamang balitang galing sa bahay. Hindi dahil namatay ang kasama niya sa operasyon. Hindi dahil may utos na deployment kinabukasan. Umiyak siya dahil sa isang kantang hindi niya maintindihan, sa wikang hindi niya alam na umiiral, mula sa bansang halos hindi niya kilala—isang kantang tumama sa gitna ng dibdib niya na parang granada na hindi pumutok sa labas, kundi sa loob.

“Russian soldiers don’t cry.”

‘Yan ang una niyang natutunan, mas maaga pa kaysa sa tamang paraan ng paglinis ng AK-74. Bata pa lang si Dmitri, naririnig niya na sa mga lasing na lalaking nag-iinuman sa maliit na kusina ng apartment nila sa Murmansk. “Real men don’t break.” “Real men endure.” “Ang luha ng lalaki, para lang sa libing ng nanay niya.” At nang mamatay ang tatay niya sa aksidente sa pabrika noong 15 siya, wala siyang iniyak sa harap ng kahit sino. Umupo lang siya sa tabi ng kabaong, tumitig sa mukha ng tatay niya, at tinandaan ang itsura ng taong hindi nakauwi mula sa trabaho.

Sa Russia, normal ang pagkakaroon ng quiet men. Pero si Dmitri, naging tahimik na parang pader.

Pagkatapos ng high school, pumasok siya sa military. Wala namang ibang sobrang option. Murang lungsod, kakaunti ang trabaho, malamig ang mundo. Sa military, may pagkain, may kama, may suweldo, may purpose. At sa anim na taon na sumunod, natutunan niya ang lahat ng kailangang malaman para mabuhay sa lugar na hindi kumikilala sa kahinaan. Paano mag-march nang walang malasakit sa tuhod. Paano mag-karga ng kasamahan na duguan nang hindi ka nanginginig. Paano tumitig sa sahig ng barracks sa dilim, pinakikinggan ang paghilik ng iba, habang ang utak mo, gising na gising, pumipili kung aling alaala ang guguluhin ka ngayong gabi.

Pagkatapos ng unang deployment niya, sinabi ng nanay niya, “Iba ka na, Mitya.”

Umuwi siya noon, naka-leave ng dalawang linggo. Parehong kusina, parehong mesa, parehong mga tabakong amoy sa kurtina. Pero iba na ang tingin niya sa lahat ng ito. Para bang nilagyan ng filter ang mundo—medyo mas maputla ang kulay, mas mababa ang volume ng saya.

“Kamusta ka?” tanong ng nanay niya.

“Normal lang, Mama.”

“May mga kaibigan ka pa ba diyan?”

“Oo.”

“May nangyaring masama?”

“Walang kailangan ikuwento.”

Nakatayo din sa may pinto ang nakababatang kapatid niyang si Anna, labing-apat noon. Pinagmasdan niya si Kuya habang tahimik na inuubos ang sopas, dahan-dahan, parang hindi sigurado kung nagugutom pa ba siya o kumakain lang dahil dapat.

Kinagabihan, habang naghuhugas ng plato ang nanay nila, lumapit si Anna.

“Ma,” mahinang bulong, “parang namatay si Dmitri tapos may ibang taong may mukha niya ‘yung umuwi.”

Hindi sumagot ang nanay. Pinagpatuloy lang ang pagbanlaw, pero mas mahigpit ang hawak sa plato.

Irony ng buhay: habang mas tumatagal si Dmitri sa military, mas gumagaling ang katawan niya, pero mas nagiging sirang-sira ang loob niya. Pero sa kultura nila, walang manual kung paano ayusin ‘yun. Ang meron lang: “Drink. Sleep. Don’t talk.”

Mabilis ang paglipas ng taon. Deployment, training, exercises, pagbabalik sa barracks, kaunting tawag sa pamilya, maikling leave, balik ulit. Parang umiikot sa maliit pero mabigat na orbit ng mundong militar.

Sa phone niya, maliit ang mundo. Pareho-pareho ang laman: meme videos, Russian music, ilang Western rock, ilang news. Walang Philippines. Walang Tagalog. Walang Freddie Aguilar o Anak sa vocabulary niya.

Hanggang sa gabing 31 na oras na siyang gising.

Hindi ito dahil sa mission. Wala silang operasyon. Rehistro iyon ng katawan na matagal nang walang sapat na tulog. Bawat pagdikit ng likod niya sa kutson, parang bumubukas ang projector sa utak niya: mukha ng batang umiiyak sa gilid ng kalsada, kalye na punong-puno ng usok, kasama niyang duguan, pagtatakbong hindi niya alam kung palayo ba o papunta sa mas malalang gulo.

Gusto niyang matulog. Pero sa tuwing ipipikit ang mata, mas lumalakas ang mga tanong na pilit niyang iniiwasan. Kaya tulad ng milyon-milyong insomniac sa mundo, binuksan niya ang YouTube.

Scroll. Scroll. Scroll.

Mga suggested videos: “Top 10 Military Fails,” “Russian Soldier Surprise Homecoming,” “Dog Welcomes Soldier Back From Deployment.” Puro familiar, puro safe sa surface. Hanggang sa may sumulpot na isang thumbnail na hindi niya maalalang pinanood niya dati.

“Filipino soldier returns home. Emotional reunion. 8M views.”

Na-curious siya sa salitang “Filipino.” Vaguely alam niya lang na may bansang Philippines, malayo, mainit, maraming isla. Hindi niya alam kung anong wika doon. Hindi niya alam kung bakit may uniform na kamukha ng sa kanila sa thumbnail—pero mas maliwanag ang mga ngiti.

Kinlick niya.

Sa video, may isang lalaki naka-uniform, bitbit ang small backpack, lumalabas sa airport arrival gate. Sa likod niya, makikita ‘yung sliding glass doors ng NAIA, amoy pagod at jet fuel kahit sa loob lang ng screen. Sa harap, may isang pamilya: nanay, tatay, mga kapatid, may bitbit pang karton na may nakasulat na “Welcome Home, Kuya.”

Pagkakita ng nanay sa anak, napaluhod ito sa sahig, iyak na parang binuksan ang dam ng sampung taon na pinigilang luha. Ang tatay, tahimik sa simula, pero nang marinig ang boses ng anak na nagsabing “Ma, Pa,” bigla ring napasigaw, napayakap, napaiyak.

Hindi na bago kay Dmitri ang mga ganitong video. Nakakita na siya ng mga American homecoming, European reunions, kung saan may bata na tatakbong naka-costume sa field. Pero may kakaiba dito. Parang mas… raw. Walang polish. Walang cinematic na lighting. Dumi ng sahig, pawis sa noo, siksikan sa airport—lahat kita.

Pero hindi ‘yun ang agad na tumama sa kanya.

Ang tumama, ‘yung kantang tumutugtog sa background.

Simpleng tunog ng gitara. Boses ng lalaking hindi perfect ang pitch, may gaspang na parang galing sa long night ng pag-iisip. Mga salitang hindi Russian, hindi English. Malalambot na pantig na paulit-ulit pero hindi niya ma-decipher.

Tumigil ang kamay ni Dmitri sa pag-scroll. Parang may kumurot sa gitna ng dibdib niya. Hindi niya maintindihan kung bakit. Sinubukan niyang mag-focus sa subtitles, pero walang English subs. Comments na lang ang binuksan niya.

“What’s the song?”

“Iyak ako nang iyak sa kantang ‘to, promise.”

“Classic! Anak by Freddie Aguilar.”

“About a son who strayed, but the parent never stopped loving him.”

“‘Yung lyrics, sakit pero yakap.”

Nakita niya ang pangalang ‘yun: “Anak by Freddie Aguilar.” Kinopya niya sa search bar. Pindot. Lumabas ang official upload: ilang dekada na ang tanda, pero nasa 100+ million views.

    Halos dalawang beses pa ang tanda ng kanta kaysa sa kanya.

Pinindot niya.

Minsan hindi mo kailangan maintindihan ang salita para maintindihan ang nararamdaman. Pag tumama ang tono sa sugat, naiintindihan ng sugat kahit hindi ng utak.

Sa unang sampung segundo, simple lang lahat. Intro ng gitara. Kaunting hinga bago kumanta si Freddie. Matapos ang ilang note, naramdaman ni Dmitri na parang may maliit na bitak na nabuo sa dingding na pinatayo niya sa loob niya nitong anim na taong nakalipas.

Hindi niya alam na Tagalog ang tawag sa wikang ‘yun. Basta alam niya lang: hindi ito Russian, hindi English, hindi kahit isa sa mga wikang narinig niya sa mga misyong nadaanan niya. Pero may paraan ang boses na ‘yun ng pag-bitaw sa bawat salita na parang humihingi ng tawad at nag-aalok ng yakap sabay.

Sa unang berso, parang may malamig na daliri na humawak sa mga alaala niya—tatay niyang namatay, nanay niyang nag-iisa sa kusina, si Anna na tumitingin sa kanya na parang hindi na siya kilala.

Sa chorus, hindi pa man niya alam ang translation ng “Anak,” nanikip na ang lalamunan niya. Biglang bumigat ang dibdib niya na parang may nakaupo sa ibabaw nito. Para siyang bata ulit, nakaupo sa gilid ng kama, pinapakinggan ang nanay niyang naglalakad sa kusina, pero hindi niya maapakan ang sahig para puntahan ito.

Pag dating sa ikalawang chorus, wala nang dignidad na natira. Umiyak si Dmitri. Hindi ‘yung tahimik na pagpatak ng luha na pwede mong itago sa pag-inom ng kape. Kundi ‘yung iyak na nanggagaling sa tiyan, nanginginig ang balikat, sumasakit ang ulo, humihigop ng hangin na parang hindi sapat ang oxygen sa buong Russia.

Naiwan siya sa kama, phone sa palad, nakayuko, pinapakinggan ang kantang hindi niya maintindihan—pero parang kinukuwento ang buong buhay niya.

“Sino ba ‘to?” tanong ng utak niya.

“Ano bang sinasabi niya?” tanong ng bahagi ng isip na sanay sa logic.

Pero ang puso niya, may sarili nang sagot: “Ito ‘yung lahat ng hindi mo nasabi sa nanay mo, sa tatay mo, sa kapatid mo. Lahat ng sorry na hindi mo mabigkas. Lahat ng ‘hindi ako okay’ na tinatakpan mo ng ‘normal lang.’”

Pinaulit niya ang kanta. Pangalawang beses. Pangatlo. Bawat ulit, may panibagong layer ng sakit na natatanggal, parang balat na sobrang sikip na ngayon lang hinubad.

Pumasok sa barracks si Pavel, kasamahan niyang halos kaedad, may dalang sigarilyo sa isang kamay at basang buhok galing shower. Nakita niya si Dmitri na nakaupo sa bunk, nakatungo, nanginginig ang balikat.

“Mitya? Ano nangyari? May balita ba?” Napahinto siya sa may pinto, hindi sanay na makita ang kaibigan na ganito.

Hindi makapagsalita si Dmitri. Inabot lang niya ang phone kay Pavel, nakapause sa gitna ng kanta, naka-display “Anak – Freddie Aguilar (Official).”

Pinindot ni Pavel ang play. Sandali lang, nakakunot na noo niya. After ilang segundo, napalalim ang hinga niya. Pagdating sa chorus, napaupo siya sa kama sa kabila. Tahimik sa simula. Pagkatapos, napayuko rin. Hindi niya rin alam ang lyrics. Pero may tama rin sa kanya.

Dalawang sundalo, magkaibang kama, iisang maliit na barracks, naka-camouflage pa ang pantalon, may dog tags pa sa leeg, parehas umiiyak sa kantang galing sa bansang hindi pa nila napupuntahan.

Sa sandaling ‘yun, hindi sila special forces. Hindi sila trained killers. Hindi sila extension ng state. Dalawang anak lang sila. Dalawang batang lalaki na minadaling tumanda.

Pagkatapos ng ilang ulit, naubos na ang iyak ni Dmitri. Hindi dahil wala nang sakit, kundi dahil pagod na pagod na ang katawan niya. Pero may isang bagay siyang hindi pa nagagawa sa buong buhay niya: ang amining hindi siya okay sa harap ng ibang tao.

Hinila niya ang maliit na mesa palapit sa kama. Ipinasandal ang cellphone sa mug, sinet sa front camera. Pinindot ang record.

Wala siyang speech na hinanda. Hindi nga niya alam bakit niya ginagawa ‘to. Pero may boses sa loob niya na nagsasabing, “Ipakita mo. Kung may ibang katulad mo, baka kailangan din nila ‘to.”

Pindot play sa kanta. Nakaupo siya sa bunk, balik sa umpisa ang “Anak.” Hindi niya pinunasan ang mata. Hayaan na lang. Kung pangit siyang tingnan, bahala na. Habang tumatagal ang kanta, dahan-dahan ulit napuno ang mata niya. Narinig niya si Pavel sa kabilang kama, hindi na kita sa frame, pero humuhikbi.

Sa dulo ng kanta, huminga siya nang malalim, tumingin sa lens. Mamula-mula ang mga mata, basa ang pisngi. Boses niya paos nang magsalita sa Russian, na may kahalong galit at pagod:

“Hindi ko alam kung ano ang sinasabi ng kantang ‘to. Hindi ako marunong ng Filipino. Pero naiintindihan ko siya. Buo. Kung nagsilbi ka rin, kung may mga gabing kahit nasa bahay ka na parang hindi ka makauwi, pakinggan mo ‘to. Salamat kung sino man ang gumawa ng kantang ito. Hindi ko alam na kailangan ko siya—hanggang ngayon.”

Pinindot niya ang stop. Tinitigan ang sarili sa preview. Hindi siya sanay makita ang mukha niyang ganoon—hindi stoic, hindi controlled, hindi ready. Totoo.

Nagbukas siya ng account sa VK at sa isang Russian video app kung saan kadalasan meme ang nakikita niya. In-upload niya ang video. Nilagyan ng simpleng caption: “Russian soldier reacts to Filipino song ‘Anak’. I don’t know the words, but my heart does.”

1:23 a.m. nang pinost niya ‘yun.

Para pakiramdam niyang hindi niya gagawin ang step na ‘yun nang ulit, agad siyang nahiga. At sa unang pagkakataon sa tatlong araw, inantok siya. Walang pill. Walang alak. Kanta lang, luha, pagod.

Nakatulog siya.

Kinabukasan, 8:02 a.m., nagising siya hindi sa sigaw ng sergeant, hindi sa kaluskos ng boots sa corridor—kundi sa tunog ng cellphone niya na parang nagwawala.

Ping. Ping. Ping. Ping.

Hinablot niya ang phone, pasalampak pang napaupo. 2,147 notifications. Nauna niyang nabasa: “Your video has been shared 127,000 times.” Pag-open niya ng app, nanlaki ang mata niya.

Views: 4.2M. Refresh. 4.8M. Refresh. 5.1M.

Para siyang binuhusan ng malamig na tubig. Naka-hoodie pa siya, gusot ang uniform pants. Binuksan niya agad ang comment section.

“I’m a veteran. I haven’t cried in 12 years. I just sobbed for 20 minutes because of this song. Thank you, brother.”

“My son is in the army. He never talks to me anymore. I sent him this. He called me 10 minutes later.”

“I served in Chechnya in ‘99. This song made me realize I’ve been lying to myself for 25 years. I thought I moved on. I didn’t. I just froze.”

May mga comment din na puro “What’s the title? Where can I find it?” Pero mas marami, ‘yung mga lalaking hindi niya kilala, iba-ibang edad, may profile pic na naka-uniform, may iba naka-civilian na, lahat open na bigla sa isang bagay na bawal pag-usapan sa barracks: “I cry, too.”

Sa isang sulok ng mundo, may nag-type ng comment sa Filipino: “Grabe, umabot ang ‘Anak’ sa Russia? Hindi ko in-expect pero naiintindihan ko bakit kayo naiyak. Yakap mga kuya.”

May nag-reply sa Russian: “We don’t understand your words, but we feel your hearts. Thank you, Philippines.”

Umupo si Dmitri sa gilid ng kama, phone sa kamay, trying to process everything.

“Bro,” sabi ni Pavel mula sa kabila, hawak ang sarili ring phone. “You’re viral.”

Ngumiti siya nang kaunti, pero hindi light, hindi kitty TikTok-level na ngiti. Ngiting may halong takot. Kasi sa unang beses, hindi nag-viral dahil may kinalat siyang katatawanan, kundi dahil pinakita niya ang pinakaayaw niyang ipinapakita: kahinaan.

Habang tumatakbo ang araw, hindi tumigil ang mga notification. May nag-message sa kanya privately: old veterans, mga asawa ng sundalo, mga anak ng mga lalaking hindi na umuwi. May nag-send ng mga voice message na humihikbi, nagsasabing, “Thank you for letting us see that we’re not alone.”

Ang isang bagay na inakala niyang ikakahiya niya, biglang naging tulay.

Isang military journalist mula sa Russian state media ang nag-message: gusto raw siyang i-interview.

Normal na noong mga panahon na iyon na gamitin ang mga sundalo sa propaganda. Pero iba ang tono ng mensahe: walang anti-ganitong bansa, walang heroics, walang politics. Isang tanong lang:

“Why do you think this song resonates with Russian soldiers?”

Umupo siya sa maliit na opisina ng base, may camera sa harap niya, may maliit na mic sa kwelyo. Pinapakinggan uli sa kanya ang clip ng video niya. Kita niya ang sarili niyang umiiyak sa screen sa gilid. Hindi pa rin sanay tingnan, pero this time, hindi na lang siya nahihiya. Parang may hiya pa rin, oo, pero may kasama nang pride.

“Siguro,” sabi niya, dahan-dahan dahil hindi siya sanay magsalita ng mahaba sa harap ng camera, “kasi lumaki kami sa idea na ang emosyon ay kahinaan. Na pag lalaki ka, sundalo ka, bawal mag-break. Bawal umamin na takot ka, na nalulungkot ka. Dito, tinuruan kaming tumanggap ng pain sa katawan, pero hindi ng pain sa puso.”

Huminga siya nang malalim bago nagpatuloy.

“Pero ‘yung kantang ‘yon… binigyan kami ng permiso. Permiso na aminin na hindi kami okay. At dahil foreign siya, Filipino, hindi Russian, hindi connected sa mga trauma ng bansa natin, puwede naming maramdaman nang hindi dumadaan sa politika. Puro feeling lang. At para sa mga kagaya namin… minsan, sapat na ‘yun. Para maalala mong tao ka pa rin.”

Na-upload ang interview. Hindi man ito big-time primetime segment, umikot pa rin ito online. At sa bawat share, dumadami ang mga lalaking tumitigil sa loob ng kotse, nagsu-swipe sa phone, nakikinig sa kantang ‘yon, napapaluha.

May mga kumanta nang hindi tama ang lyrics, pero sinubukan pa rin. May mga nag-Google translate ng translation ng Tagalog sa Russian. Nag-umpisa rin ang mga meme, oo, pero iba ang tono. Hindi panlalait. Kundi “Ito ‘yung kantang pipindutin mo kapag gusto mong ma-warningan ang sarili mong umiiyak ka na sa opisina.”

Kung saan may sugat, madalas may Pilipino. Nurse, singer, kasambahay, engineer.

Sa Russia, marami nang Filipino na nagtatrabaho sa ospital bilang nurse. Noon pa man, sanay na sila sa mga pasyenteng hindi masyadong nakikipag-usap. Mga lalaking naka-uniform, may peklat sa balat, may mga tingin sa malayo. Naasan na ng ilan sa kanila na hindi babatiin o kakausapin nang lampas sa “Where is the toilet?” ang Filipino nurse sa ward.

Pero ilang linggo matapos sumabog ang video ni Dmitri, may nagbago.

“Excuse me,” sabi ng isang sundalong pasyente kay Maribel, isang Filipina nurse sa Moscow. “Filipino ka?”

Nagulat siya. “Opo… ah, yes,” sagot niya sa Ingles.

Inilabas ng sundalo ang phone niya. Doon, naka-open ang YouTube, naka-pause sa kalagitnaan ng “Anak.”

“This… Tagalog?” tanong nito, mali-mali pero halatang pinilit.

Napangiti si Maribel. “Opo, Tagalog po. Philippines song.”

Huminga nang malalim ang sundalo, nakatingin sa screen. “Very… strong,” sabi niya, patungo sa puso, habang tinuturo ang sarili. “I cry. I don’t cry before. Now, I cry.”

Pinatugtog niya uli ang kantang ‘yon. Sa loob ng maliit na cubicle ng ospital, isang Russian soldier at isang Filipina nurse ang nakinig sa lumang kantang isinulat noong panahon pa ng diktadura sa Pilipinas—pero ngayon, naging background music ng hindi inaasahang klase ng therapy.

“Anong ibig sabihin?” tanong ng sundalo.

Pinag-isipan ni Maribel kung paano ipapaliwanag sa simpleng English.

“About a child,” sabi niya. “He is good. Parents love him. Then he changes, makes mistakes, hurts them, goes far. But the parent… still waits. Still loves. It’s like saying, ‘Kahit anong mali mo, anak, may uuwian ka.’”

Tahimik ang sundalo pagkatapos no’n. Tumango lang. Tinakpan ang mata. Huminga nang malalim.

“You Filipinos,” mahina niyang sabi, “you know… something we forgot.”

Sa Pilipinas naman, may ibang klase ng explosion.

Ginising ng notifications ang isang 74-year-old na lalaki sa Quezon City isang umaga ng Abril. Si Freddie Aguilar mismo, sanay na sa mga panahong may sumisikat na memes tungkol sa “Anak,” sanay na na naririnig ang kanta niya bilang videoke favorite, pang-senti sa inuman, pambackground sa drama. Pero may nakita siyang email na iba ang subject.

“Message from Russian soldiers.”

At sa susunod pang mga araw, parang baha ang dumating sa inbox niya. Mga translated messages, screenshot ng comments, link ng video ng isang Russian soldier na umiiyak habang pinapakinggan ang kantang sinulat niya noong 1982, tungkol sa sariling guilt niya bilang anak.

May nag-email: “Dear Mr. Aguilar, I don’t know your language. But your song touched my soul. I am a soldier. I have hurt people. I have hurt myself. When I hear your song, I feel my mother’s hands again. Thank you.”

May video galing sa isang Russian veteran na nag-i-English sa pilit: “I am from Vladivostok. I fight many years ago. I never say sorry to my mother before she die. Your song… made me cry like baby for first time in many years. I think maybe she hear.”

Iba-ibang dulo ng mundo, iisang tunog ng gitara.

Isang Filipino army veteran ang nag-record ng video, naka-uniform na medyo luma na, may patches ng mga taon sa serbisyo.

“To our Russian brothers in uniform,” sinabi niya sa Ingles, halatang sanay makipag-usap sa mga foreigner dahil sa mga joint training, “this song is about a son who strayed, who hurt people who loved him, left home, made bad choices. But it is also about forgiveness. We Filipinos… we wear our hearts outside our bodies. We cry in public. We sing our pain. If this song reached you, please know: you’re not weak. You’re human. Hindi kayo nag-iisa.”

Na-upload ang video sa YouTube at Russian platforms, may translation captions. Sumabog din. May comments mula sa Russia: “Thank you, kapatid.” “Respect to Filipino soldiers.” “Your tears gave us permission for ours.”

Dahil walang mauubusan ng paraan ang bureaucracy para sumakay sa ginhawang may potential, may nangyaring hindi inaasahan: May petsa sa kalendaryo na biglang nagkaroon ng label—Meeting: Russian Ministry of Defense x Philippine Department of National Defense (Proposed joint veterans mental health initiative).

Sa gitna ng mga mahahabang table, flag sa gitna, official seal, at PowerPoint slides, may isang linya ng text: “HEALING THROUGH SONG: A Russia-Philippines Veterans Initiative.”

Walang usapang alliance. Walang usapang digmaan. Walang usapang armas. Isang pangunahing punto lang: “We have young men on both sides who are breaking inside. They respond to music. Can we use this?”

May mga psychologist na nag-present ng data: pagbaba ng reported nightmares matapos ang group listening sessions. Mga Filipino music therapist na nag-explain kung paano ginagamit ang kanta sa counselling: ipapagamit sa pasyente para ipaliwanag ang nararamdaman na hindi nila mahanap ang salita. May mga Russian psychiatrist na napilitang amining kulang ang sistema nila.

In just three weeks—record time para sa ganitong tipo ng inter-governmental program—naaprubahan ang pilot project: monthly online music circles, joint workshops sa Manila at Moscow, translation ng mga selected Filipino songs to Russian at vice versa. Pangalan ng programa: Songs Without Borders.

At isang pangalan ang hindi maalis sa proposal: Dmitri Vulov.

Noong July 2024, umandar ang email notification sa phone niya habang nasa shooting range siya.

“Subject: Invitation to Manila – Meeting with Mr. Freddie Aguilar.”

Sa una, akala niya spam. Pero may attached letter, naka-letterhead ng Russian Ministry. May pirma. May tatak. May CC ang Philippine Embassy in Moscow.

“Dear Mr. Vulov,

Your video opened a door that no official policy could. We are organizing a small delegation to Manila to formally launch the Songs Without Borders initiative together with our Filipino counterparts. We would like you to attend as a representative of Russian veterans and active soldiers.

You will also have the opportunity to meet Mr. Freddie Aguilar, composer of ‘Anak’.

Please confirm your availability.”

Hindi siya agad sumagot. Umupo lang siya sa bench sa gilid ng range, hawak ang telepono, nakatitig sa email.

“Pupunta ka?” tanong ni Pavel, nakasilip sa balikat niya.

Hindi sumagot si Dmitri. Pumikit sandali. Pinigilan ang biglang kabog ng dibdib niya. Sa anim na taong career niya, napunta na siya sa maraming lugar na hindi niya inisip mapupuntahan: forests, snowfields, border zones. Pero Manila? Philippines? Hindi man lang niya naisip na makikita niya ‘tong lugar na ‘to sa labas ng screen.

Nag-reply siya sa email ng isang salita: “Yes.”

Paglapag ng eroplano sa Manila, unang tumama sa kanya: init.

Hindi simpleng mainit. ‘Yung init na parang may nakapatong na kumot na basa sa buong lungsod. Pagbukas ng pinto ng plane, sumalubong sa kanya ang amoy ng jet fuel na hinahaluan ng usok ng city at kaunting pagkain—fried something, sweet, unfamiliar.

Sa Murmansk, sanay siya sa hangin na naglalaman ng yelo at metal. Dito, parang nilubog ang buo niyang katawan sa mainit na sabaw.

Paglabas niya sa airport, may hawak na maliit na karatula ang isang staff: “RUSSIA – PH DELEGATION.” May ngumiti sa kanya na babae, mid-30s, naka-ID, nagsalita sa Ingles, “Welcome to Manila, sir.” Sinubukan niyang ngumiti pabalik.

Ang trapik sa EDSA, parang ibang klaseng battlefield: jeepneys, buses, kotse, motorsiklo, lahat sabay-sabay, pero somehow, hindi nagbabanggaan. Tinitignan niya ang mga billboard na puno ng mukha ng artista, produkto, politicians. Ang mga gusali, halinhinan ang bagong high-rise at lumang apartment na may sampay.

Hindi siya sanay sa kaguluhan. Pero may kakaibang energy sa chaos na ‘to. Hindi nakakatakot. Parang magulong piyesta.

Dinala siya sa isang modest na bahay sa Quezon City, may maliit na gate, may tanim na halaman sa gilid, tahimik ang street sa labas. Sa loob, may ilang camera crew, interpreter, at isang lalaking payat, mahaba ang buhok, may gitara sa kandungan.

“Mr. Dmitri,” sabi ng interpreter, “this is Mr. Freddie Aguilar.”

Tumayo si Freddie, naka-smile, halatang hindi sanay sa formal formal, pero sanay sa mga taong lumalapit dala ang puso nila.

Hindi inasahan ni Dmitri ang susunod na nangyari.

“Zdravstvuy, moy drug,” sabi ni Freddie, medyo nabubulol sa Russian, halatang practice, pero malinaw ang ibig sabihin: “Welcome, my friend.”

Para bang may pumutok na kung anong pinipigil pa niyang emosyon mula pa Murmansk. Hindi niya maintindihan. Kaharap niya lang naman isang matandang Pilipinong may gitara. Pero sa isipan niya, ito ‘yung taong boses na narinig niya noong gabi na akala niya totally nag-iisa na siya. ‘Yung gabing hindi niya alam kung nabubuhay pa ba siya o gumagalaw na lang dahil sa inertia.

Parang biglang binalik ng katawan niya ang lahat ng luha na pinigil niya sa anim na taon. Napaiyak siya. Hindi niya kayang pigilan.

Lumapit siya, inabot ang kamay ni Freddie, pero ang ginawa niya, biglang niyakap ito, mahigpit. Ang 28-anyos na sundalo, umiiyak sa balikat ng 74-anyos na musikero.

Tahimik ang kwarto. Naririnig lang ang paghikbi ni Dmitri, ang marahang tapik ni Freddie sa likod niya. Walang nag-utos. Walang nagsabing, “Cut, ulitin natin.” Hinayaan lang.

Sa pamamagitan ng interpreter, nag-usap sila.

“Sinulat ko ang ‘Anak’,” sabi ni Freddie, “noong galit ako sa sarili ko. Hindi sa gobyerno, hindi sa ibang tao. Sa sarili ko bilang anak. Hindi ko in-imagine na darating ito sa mga sundalo sa Russia. Pero ganyan talaga ang kanta. Hindi humihingi ng visa ang musika para tumawid sa mga hangganan.”

Pinakiramdaman ni Dmitri ang bawat salita at translation. “Your song saved my life,” sagot niya, nanginginig pa ang boses. “I was disappearing. I was a body with no… soul. Then I heard you sing, and I remembered… I was someone’s son once. I’m still someone’s son.”

Nagbago ang tingin ni Freddie. May luha na rin sa mata niya. “Kung ganoon, nagawa ng kanta ang pinangarap ko—na ipaalala sa isang taong naliligaw na may uuwian pa rin siya. Kahit hindi bahay, kahit hindi bansa. Kahit sarili lang.”

Kinuha ni Freddie ang gitara. “Kakanta tayo,” sabi niya. “Alam mo na ba ang Tagalog lyrics?”

Naglabas si Dmitri ng maliit na papel, gusot na, punong-puno ng sulat-kamay na Tagalog na may maliliit na Russian notes sa gilid. Sa mga buwan pagkatapos ng viral video, pinag-aralan niya ang lyrics, pinakinggan ang kanta gabi-gabi. Hindi niya perfect, pero may effort.

Nagsimula si Freddie tumugtog. Pamilyar na intro. Sa hanay ng mga chord na ginagamit na niya sa loob ng higit apat na dekada, may isa pang anak na nakahanap ng pabalik sa sarili.

Sumabay si Dmitri. Mabigat ang accent, medyo sablay ang ibang syllables, pero tapat. “Nang isilang ka sa mundong ito…” nilabanan niya ang kahihiyan, inilahad ang boses niya sa wikang hindi kanya, para sa mga sugat na matagal na niyang tinatakpan.

Sa kabilang panig ng planeta, sa isang maliit na bahay sa Murmansk, pinapanood ng nanay niyang si Elena ang live feed mula sa kamay ng kapitbahay na marunong mag-setup. Kita niya ang anak niyang nakatayo sa tabi ng matandang Pilipino, kumakanta sa wika na hindi niya alam. Pero agad niyang naintindihan ang mukha: hindi na ‘yun ang mukha ng estranghero sa kusina nila. ‘Yun ang mukha ng batang lumapit sa kanya noon na may gasgas sa tuhod, umiiyak at sabay hahawakan ang palda niya.

“She got her son back,” bulong ng kapitbahay niya.

“Maybe,” sagot ni Elena, pinupunasan ang mata.

September 2024, Cultural Center of the Philippines. Main theater. Ilaw, sound system, malaking LED screen sa likod ng stage. Sa labas, mahabang pila ng tao—veterans, pamilya nila, mga batang gusto lang makita ang viral Russian soldier, mga tita na fan ni Freddie Aguilar mula pa noong dekada ‘80.

Pangalan ng event: “Songs Without Borders: A Russia-Philippines Veterans Concert.”

Sa loob, may reserved seats sa unang hilera para sa 100 Filipino veterans at 100 Russian veterans na lumipad pa mula Moscow, Vladivostok, Murmansk, at iba pang base. Hindi lahat bata. May iba naka-wheelchair, may iba naka-cane. May iba, halata sa gait at tingin na marami nang nakita.

Sa backstage, naglalakad si Dmitri suot ang dress uniform niya. Kinakabahan. Hindi siya singer. Sundalo siya. Ang huling beses na humarap siya sa ganitong dami ng tao, drill at parade ang context, hindi kantahan.

“Okay ka lang?” tanong ng interpreter.

Umiling siya, sabay ngumiti nang pilit. “No,” sagot niya, “but… it’s okay. They were not okay for years. Tonight… we give them something.”

Tinawag ang pangalan niya.

Paglabas niya sa stage, natigil ang murmur ng crowd. Maliit lang siya sa laki ng stage. Pero ramdam niyang mabigat ang bawat hakbang. Kita niya sa madilim na audience ang mga mukha—iba-ibang kulay, iba-ibang edad, pero iisang tingin: curious, sabik, may halong respeto.

Lumapit siya sa mic. May papel siyang hawak, pero hindi niya binuklat.

Sa Tagalog na pinraktis niya sa loob ng ilang buwan, nagsalita siya, dahan-dahan.

“Magandang gabi po,” bungad niya. Medyo sablay ang accent, pero nag-react agad ang crowd. May palakpak, may tawa. “Pasensya na… konti lang Tagalog ko.” Nagpalakpakan ulit.

“Galing po ako sa Russia,” patuloy niya, “soldier. Anim na taon. No cry.” Tinuro niya ang mata niya, sabay umiling. “Bawal. Sabi nila, lalaki hindi umiiyak. Sundalo, lalo na.”

Huminga siya nang malalim. Tumama ang ilaw sa mukha niya, kita ang kinain ng pagod, pero may bagong softness sa gilid ng mata.

“Pero isang gabi, sa Murmansk, malamig, walang tulog… nakarinig ako ng kanta. Galing sa inyo. ‘Anak.’ Hindi ko naintindihan ang salita. Pero—” tinuro niya ang dibdib niya, “—naintindihan ng puso ko. Tapos… umiyak ako. Matagal. Parang lahat ng anim na taon, sa isang gabi.”

Tinapos niya sa linyang pinag-aralan niya nang paulit-ulit sa Tagalog: “Maraming salamat sa musika. Sa pagmamahal. Sa pagpapaalala na okay lang umiyak. Okay lang maging tao.”

Sumabog ang palakpakan. Hindi polite clap. ‘Yung palakpak na may kasamang sigaw, “Woo!” at “We love you, Dmitri!” at “Mabuhay!” Maraming Pilipinong tumayo, nag-standing ovation agad. May ilang Russian veteran na nasa gitna, pinunasan ang mata.

Umupo siya sa stool, kinuha ang gitara, tumango kay Freddie sa gilid ng stage. Ang unang chord ng “Anak” ay tumunog sa theater. Tahimik lahat sa unang segundo. Pagpasok ng unang linya, nagsimulang kumanta si Dmitri.

“Nang isilang ka sa mundong ito…”

Pumiyok ng konti. Hindi perfect. Pero totoo.

At bago pa man siya makarating sa chorus, hindi na siya nag-iisa. Mula sa audience, may boses na sumabay, mahina sa simula, tapos lumakas, parami nang parami. Ilang segundo lang, 5,000 Filipino voices na ang sabay sa kanya. Ang mga sundalo sa Russia, naka-stream sa online, may caption sa Russian. May mga veterans sa barracks na bumubulong sa sarili nilang wika habang tumutugtog ang kanta.

Sa chorus, huminto si Dmitri sa pag-awit saglit at pinakinggan ang audience.

“Anak, may tatlong b’yang sa’yo…”

Buong teatro, sabay-sabay, parang iisang puso na matagal nang gusto maglabas ng lungkot at saya at lahat ng bagay sa pagitan.

Sa Murmansk, sa isang maliit na barracks, nakatingin sa maliit na screen ang nanay niyang si Elena, si Anna, at ilang kabarkada niya. Hindi nila maintindihan ang Tagalog, pero pinanood nila si Dmitri na kumakanta kasama ang mga taong hindi niya kilala pero mahal na rin siya.

“We healed him,” biro ni Anna, pinapakinggan ang Tagalog chorus na may halong Russian accent ng kuya niya.

“Hindi,” sagot ng nanay niya, nakangiti sa gitna ng luha. “Pinahintulutan lang natin siyang mahanap ‘yung gumaling sa kanya.”

Pagbalik ni Dmitri sa Murmansk, hindi na siya ‘yung lalaking umalis.

Hindi rin siya naging magic healed soldier na wala nang nightmares. Hindi gano’n kadali ang trauma. Pero may nabago. May routine siyang bago bukod sa usual drills at duties.

Once a month, binibigyan sila ng oras ng command para sa tinatawag na “music circle.” Una, parang joke ang dating sa iba. “Music therapy? Ano ‘yan, kindergarten?” Pero nang unang gabi, nag-setup sila ng small speakers sa loob ng recreation room. May limang upuan sa gitna. Hindi required, pero bukas sa lahat.

Ang in-expect niya, wala masyadong pupunta. Pero pagdating niya, halos puno ang chairs. May iba nakasandal sa dingding, kunyari nagti-TikTok lang, pero nakikinig.

Dmitri, medyo kabado, nagsalita, “We’re not here to be weak. We’re here to stop pretending we’re made of stone. Stones break, too.”

Pinatugtog niya ang “Anak.” Pagkatapos, ilang Russian songs about mothers, about home. Pagkatapos, may isang sundalo na naglabas ng phone at nagpatugtog ng kanta ng tatay niyang pinapakinggan nito dati. May isa pang nag-share ng Ukrainian lullaby na nakalimutan na niya pero bumalik bigla sa isip.

Pagkatapos ng bawat kanta, may silence. Tapos may boses na magpapasimula: “Na-miss ko ‘tong song na ‘to. Last time I heard this… bago ako pumasok sa military.” Tapos may susunod: “Ako, naalala ko tatay ko dito.” Unti-unti, nag-open up ang mga kwentong dati, tinatabunan ng vodka at biro: “Hindi ako okay, pero buhay pa ako.” “Natatakot akong umuwi kasi hindi ko alam paano magpaka-ordinaryo ulit.”

Hindi therapy session sa textbook sense. Pero para sa kanila, isang uri ng debriefing na hindi naturo sa kanila sa training.

Tumawag ang nanay niya ngayon, hindi na lang once a month. Dalawang beses isang linggo. Minsan, random Tuesday afternoon. “Kamusta ka?” tanong ni Elena.

At sa kauna-unahang pagkakataon, sumagot si Dmitri nang hindi default.

“Pagod, Ma. Masama tulog ko nitong mga nakaraang gabi. Pero may tinutugtog kaming kanta. Nakatulong.” Hindi pa rin siya sobrang expressive, pero sa mundo nila, malaking bagay na ang aminin na hindi siya “fine.”

Sa Philippines naman, tuloy ang mga sulat kay Freddie. May isang Russian soldier na nagsulat sa translation app, halatang barok pero taos-puso:

“Dear Sir Freddie,

I never met my father. He also soldier. He die before I born. I think being strong means being silent, never cry. Then I listen to ‘Anak.’ I cry so much. I now think… maybe real strong is sing when everything in your head tells you be quiet. You teach me this. Spasiba. Salamat.”

Isang NGO sa Moscow ang nag-sponsor ng maliit na plaque sa Gorky Park. Sa ilalim ng puno, may nakaukit sa metal:

“ANAK – A BRIDGE BETWEEN SOLDIERS AND HUMANITY.”

Sa ibaba, isang linyang quote from Dmitri: “Music doesn’t care about uniforms. It only cares about hearts.”

Sa dulo, hindi ito kuwento tungkol sa viral video. Oo, fifteen million views, shared all across Russian social media. Oo, nagkaroon ng cross-cultural program, concert, news feature. Pero kung tatanggalin mo ang lahat ng yun, ang matitira, simple lang:

Isang gabi, isang sundalo na sanay magpanggap na bato, nakarinig ng tatlong minutong kanta sa wikang hindi niya alam. At sa tatlong minuto at apatnapu’t-dalawang segundo na ‘yon, binigyan siya ng pahintulot na maging tao ulit.

Isang ina sa Murmansk, na nawala ang asawa at halos nawala ang anak, narinig ang anak niyang kantahin ang salitang “Anak” sa ibang wika, pero alam niyang siya ang tinutukoy nito.

Isang musician sa Pilipinas, na sinulat ang kanta niya bilang pagsampal sa sarili niyang pagiging problem child, nakita kung paano ginamit ng mundo ang kanta niya para sabihing, “Pwede kang magkamali, pwede kang lumayo, pwede kang magalit—pero may balik.”

Isang grupo ng mga lalaki sa dalawang bansa na tinuruan ng mundo na “real men don’t cry,” natutunang pakinggan ang mga kantang nagsasabing, “Real men feel. Real men break. Real men heal.”

Kung nababasa mo ‘to, at hindi ka man sundalo, pero may mga gabi na hindi ka makatulog dahil sa bigat ng mga hindi mo sinasabi—baka kailangan mo lang din ng isang kantang random sa algorithm. Baka hindi “Anak.” Baka ibang kanta. Baka hindi Tagalog, baka hindi Russian. Pero pareho ang prinsipyo: hindi mo kailangang maintindihan ang lahat ng salita para maintindihan mong hindi ka nag-iisa.

At kung sundalo ka man, o anak ng sundalo, o mahal mo ang isang tao na piniling tumigas ang puso para mabuhay—sana maalala mo ‘to: hindi sukatan ng tapang ang kung gaano kahusay mong itago ang sakit. Minsan, ang pinakamatapang na bagay na puwede mong gawin, ‘yung umupo, makinig, at hayaan ang sarili mong umiyak habang may kantang tumutugtog sa background.

Para kina Dmitri, Freddie, Elena, Anna, Pavel, at lahat ng mga lalaking pinigilan umiiyak sa loob ng maraming taon, isang simpleng lumang kanta ang nagsabing, “Pwede na. Ligtas ka na. Puwede ka nang umamin na pagod ka.”

At kung minsan, sapat na ang tatlong minuto at apatnapu’t-dalawang segundo para simulan ang healing na hindi kaya tapusin ng anim na taong pagpapanggap na bato.