Si Jessa ay lumaki sa isang maliit na barong-barong sa tabing riles sa Maynila, sanay sa ingay ng tren, sigaw ng mga nag-aaway na magkapitbahay, at iyak ng mga batang hindi sigurado kung may makakain kinabukasan. Pero sa lahat ng ingay na iyon, may isa siyang tanong na hindi kailanman natahimik sa loob niya

Lumaki siyang walang ama. Ang alam lang niya, ayon kay Aling Nena na matagal nang tsismosa sa kanto, “anak ka ng kabit.” Wala siyang apelyidong ipinagmamalaki. Wala siyang litrato ng ama. Ang meron lang siya ay isang nanay na laging umiiyak tuwing gabi, nagtatago sa banyo para hindi marinig ng anak.

Isang gabing malakas ang ulan, mga sampung taong gulang si Jessa noon, ay naabutan niya ang nanay niya sa may lababo, hawak ang isang lumang litrato na halatang ilang beses nang binasa ng luha.

“Ma?” mahina niyang tawag. “Bakit ka umiiyak?”

Nagulat ang nanay niyang si Lorna, dali-daling tinago ang litrato sa likod niya.

“Wala ‘to, anak,” pilit nitong ngiti. “Nadulas lang ako sa CR, masakit ‘yung paa ko.”

Alam ni Jessa na nagsisinungaling ito, pero hindi siya umimik. Lumapit siya, yumakap sa bewang ng ina.

“Kung mahirap lang tayo, ok lang po,” bulong niya. “Basta kasama kita, Ma. Kahit wala akong Papa, basta may Mama ako.”

Doon tuluyang bumigay si Lorna. Niyakap niya nang mahigpit ang anak, parang takot siyang may kumuha rito anumang oras.

“Anak…” hikbi ni Lorna, “balang araw, malalaman mo rin ang totoo. Pero sana… sana ‘pag dumating ‘yung araw na ‘yon, piliin mong mahalin ang sarili mo, hindi ang apelyido ng kahit sinong lalaki.”

Hindi naintindihan ni Jessa ang lahat ng iyon noon. Ang alam lang niya: may malaking sikreto sa buhay nila na ayaw sabihin ni Mama.

At ang sikreto na iyon, gaya ng lahat ng sikreto, ay hindi nananatiling nakatago habambuhay.

Lumipas ang mga taon. Nagtrabaho si Jessa bilang waitress sa isang maliit na café sa Quezon City, sa pagitan ng pag-aaral sa ALS (Alternative Learning System). Hindi siya nakatapos ng high school sa tamang panahon, pero hindi ibig sabihin no’n, sumuko na siya sa pangarap.

Maganda si Jessa, pero hindi ‘yung glamor na nakikita sa TV. Maganda siya sa paraang totoo: morena, malinaw ang mga mata, may lakas sa paraan ng pagtayo niya, at may lambing sa bawat “Good morning po, Ma’am/Sir.”

Isang araw, maaga pa lang, may pumasok na lalaking naka-barong, halatang may katungkulan, may kasamang dalawang bodyguard. Umupo ito sa sulok, sa pinaka-discreet na table.

“Ako na po, Ma’am,” sabi ni Jessa sa kasamahan niya. “Ako na ang kukuha ng order nila.”

May kung anong hatak sa kanya na hindi niya maipaliwanag.

Lumapit siya, dala ang maliit na notepad.

“Good morning po, Sir. Ano pong order niyo?” magalang niyang tanong.

Hindi agad sumagot ang lalaki. Tinitigan muna siya—hindi sa paraang bastos, kundi sa paraang parang may hinahanap sa mukha niya.

“Latte, one sugar. At isang banana bread,” sagot nito.

“Okay po, Sir,” tugon niya, takot na baka may mali sa hitsura niya.

Bago siya tuluyang lumayo, narinig niyang sinabi nito sa bodyguard:

“Parang… may kamukha siya.”

Kinilabutan siya. Hindi niya alam kung bakit.

Nang dala na niya ang order at inilapag sa mesa, bigla siyang nagtanong—isang tanong na ni siya mismo nagulat na bibitawan niya.

“Sir… napunta na po ba kayo dati sa Tondo?”

Napakunot ang noo ng lalaki.

“Ha? Hindi ako madalas doon,” sagot nito. “Bakit mo natanong?”

Umiling si Jessa, ngumiting pilit. “Wala po. Kamukha niyo lang ‘yung… nakikita ko dati.”

“Anong pangalan mo?” biglang tanong ng lalaki.

“Jessa po.”

Tahimik itong tumango, pero hindi na nag-usisa. Sa isip ni Jessa, tapos na sana roon ang encounter. Isang customer lang, wala nang iba.

Pero kinagabihan, pag-uwi niya sa barong-barong, nakita niyang tulala si Lorna sa harap ng maliit na TV, hawak ang remote pero hindi naman naka-on ang telebisyon.

“Ma? Okay ka lang?” tanong ni Jessa, nag-aalala.

“Anak…” mahinang sagot ni Lorna. “May nakita akong tao kanina. Sa balita. Sa TV ng kapitbahay.”

“Hmm?” Nagbukas si Jessa ng instant noodles, naghahanda ng hapunan.

“Senador. Ngayon lang ako kinilabutan ng ganun,” bulong ni Lorna. “Para bang… bumalik lahat ng kahapon.”

“Anong pangalan?” tanong ni Jessa, medyo wala sa loob.

“Senador Armand Villareal,” sagot ni Lorna, may nanginginig na boses.

Nahulog sa kamay ni Jessa ang pakete ng noodles.

Pakiramdam niya, may malamig na dumampot sa puso niya.
Senador Armand… Villareal.

Iyon ang pangalang nakita niya kanina sa resibong iniabot ng lalaki sa cashier. Iyon ang pangalang nakaimprenta sa maliit na plakang nakalagay sa breast pocket ng barong nito.

Biglang sumikip ang apartment. Parang hindi na siya makakuha ng hangin.

“Ma…” dahan-dahan niyang tanong, “kilala mo ba si Senador Armand Villareal?”

Tumingin si Lorna sa kanya. Sa mga mata nito may halong takot, awa, at pagod na hindi na niya tinago.

“Anak…” nanginginig nitong sagot, “siya ang tatay mo.”

Hindi alam ni Jessa kung ilang minuto siyang nakatulala, hawak ang baso ng tubig na hindi niya naiinom. Ang tanging naririnig niya lang ay ang kaba ng puso niyang parang drum na sunod-sunod ang palo.

Si Senador Armand Villareal. Ang nakikita niya sa balita. Ang laging binabati sa social media. Ang sinasabing “ama ng mahihirap” daw dahil sa mga proyekto nito sa mga urban poor. Siya raw ang tatay niya?

“Ma…” halos hindi lumalabas ang boses ni Jessa. “Paano…? Kailan…?”

Huminga nang malalim si Lorna. Parang ang bigat ng mga taon ay bumagsak lahat sa balikat niya ngayong oras na iyon.

“Noong dalaga pa ako,” panimula niya, “nagtatrabaho ako bilang maid sa bahay ng mga Villareal. Hindi pa siya senador noon, congressman pa lang. Mabait siya sa lahat, ‘yan ang sabi ng iba. Pero sa akin… iba.”

Nag-igkas ang kalamnan ni Jessa, para bang may inaasahan na siya.

“Napansin niya ako,” tuloy ni Lorna, “hindi bilang tao, kundi bilang babae. Una, tingin-tingin. Sunod, tapik-tapik. Hanggang sa isang gabing wala ang asawa niya… hindi na ‘ko pinakawalan.”

Namula sa galit at awa si Jessa.

“Ma…” hikbi niya, “ibig sabihin…?”

Tumango si Lorna, umiiyak na.

“Hindi kita ginusto sa ganung paraan, anak. Pero ginusto kitang buhayin. Noong nalaman kong buntis ako, pinilit nila akong magpalaglag. Pero tumakas ako. Umuwi ako sa Tondo, nagpalit ng pangalan, nagtago. Nagtanong sila, hinanap nila ako, pero dahil mahirap lang akong maid, madali akong burahin sa mundo.”

Tahimik na umiiyak si Jessa. Hindi niya alam kung nararapat ba siyang magalit, mahiya, o madurog.

“So… ako ‘yung anak ng kabit,” mapait niyang sabi.

“Hindi kita kabit,” mariing sagot ni Lorna. “Hindi ako kabit. Biktima ako. At ikaw… ikaw ang batang dinala sa mundo ng isang krimen na hindi mo pinili. Anak ka, oo, pero hindi anak sa kasalanan. Anak ka sa tapang ko.”

“Bakit hindi mo sinabi noon?” tanong ni Jessa, nakadama ng kirot sa puso. “Bakit ngayon lang?”

“Kasi noong bata ka pa,” sagot ni Lorna, hawak ang mukha niya, “ayokong lumaki ka na ang bigat mo ay pangalan ng tatay mo. Gusto kong matuto ka munang mahalin ang sarili mong pangalan: Jessa. Kahit walang Villareal sa dulo.”

Tahimik na yumakap si Jessa kay Lorna.

Habang yakap ang ina, may dalawang apoy na sabay na sumisindi sa puso niya: ang apoy ng galit sa lalaking tumakbo sa responsibilidad, at ang apoy ng pagnanasang malaman kung sino talaga siya.

At kung karapat-dapat ba siya sa apelyidong tinago sa kanya.

Makalipas ang ilang linggo, sunod-sunod ang balita tungkol kay Senador Armand:
tatakbo raw itong Presidente sa susunod na eleksyon. Tumaas ang ratings, tumaas ang suporta, tumaas ang mga billboard na may mukha niya.

“AMA NG MASA. TAGAPAGTANGGOL NG MAHIHIRAP.”

Sa tuwing nakikita iyon ni Jessa, kumukulo ang dugo niya.

Isang gabi, habang sinusara niya ang café, pumasok uli ang isang taong pamilyar. Hindi si Senador—kundi isang batang lalaki, mga twenty-three, naka-polo, branded ang sapatos, may hawak na car key ng mamahaling kotse.

“Excuse me,” sabi nito, nakangiti. “Kayo po ba si… Jessa?”

Nagulat siya. “Opo. Bakit po?”

“Ina ko ang may-ari ng café,” paliwanag ng binata. “Ako si Adrian Villareal.”

Parang bumagsak ang buong mundo niya.

Villareal.
Adrian.
May kutob siya kung sino ito bago pa man ito magsalita.

“Anak ako ni Senador Armand,” tuloy nito, parang ini-expect na ma-iimpress siya. “Na-meet ka raw niya dati. Hindi siya usually nagre-request, pero… pinahanap ka niya.”

Nalaglag ang kamay ni Jessa sa tray.

“Bakit?” matigas niyang tanong, pilit pinapakalma ang boses.

“Hindi ko alam lahat ng detalye,” sagot ni Adrian, seryoso na. “Ang sabi lang niya… gusto ka niyang makausap. Kayo lang dalawa. Sabi niya… importanteng makita ka niya bago pa man siya magdeklara ng candidacy niya.”

Tumawa si Jessa, pero walang saya.

“Bakit, na-guilty na siya?” balik niya.

Nagulat si Adrian sa tono niya.

“Uy, kalma,” sabi nito, nakataas ang kamay, parang sumusuko. “Hindi ako kalaban mo. Hindi ko alam kung ano ka sa buhay namin, ok? Ako rin nalilito. Bigla ka na lang pinahanap sa akin. Pero kung may gusto kang malaman… hindi mo ‘yon malalaman kung tatakbuhan mo ‘to.”

Napatingin si Jessa sa kanya.

May punto.

“Kung ayaw mo talaga, sasabihin ko sa kanya,” dagdag ni Adrian. “Pero kung may tanong ka sa sarili mo… sa tingin ko, panahon na para ikaw ang sumagot no’n, hindi tsismis ng kapitbahay.”

Nagtagal ang katahimikan.

Sa huli, tumango si Jessa, kahit ang loob niya ay nilalamon ng kaba.

“Sige,” sabi niya. “Magkita tayo. Pero hindi ako pupunta doon bilang ‘fan’ o taga-sunod. Pupunta ako bilang taong may karapatang humingi ng sagot.”

Ngumiti si Adrian, at sa unang beses, hindi iyon ngiting mayabang. May respeto na.

“‘Yan ang gusto kong marinig,” aniya. “Dahil kung tama ang hinala ko… hindi ikaw ang dapat mahiya.”

Kinabukasan, sa isang private room sa isang mamahaling hotel, nakaharap ni Jessa ang taong buong buhay niyang itinatanong sa sarili:

si Senador Armand Villareal.

Naka-long sleeves ito, walang barong, mas simple ang suot kaysa sa nakikita niya sa TV. Pero kahit simple, ramdam ang power. Ramdam ang presence.

Nakatayo si Jessa sa pintuan, ramdam ang lamig ng aircon at init ng dugo niya.

“Magandang hapon,” bati ni Armand, mahinahon. “Halika, umupo ka. Gusto ko lang tayong dalawa ang mag-usap.”

Umupo si Jessa, pero hindi niya iniwas ang tingin.

“Ano pong gusto niyong pag-usapan, Senador?” deretsong tanong niya.

“Nung huli kitang nakita,” panimula nito, “bata ka pa. Hindi mo ako kilala. Wala kang alam. Wala akong ginawa.”

“Wala po kayong ginawa,” putol ni Jessa, may pait. “At ‘yon ang problema.”

Napangiti si Armand, pero kitang-kita ang lungkot sa mata.

“Diretso ka palang bata ka,” sabi niya. “Maganda. Mas madali ang usapan.”

Huminga siya nang malalim.

“Jessa,” sabay tingin nang diretso sa kanya, “alam kong alam mo na ngayon. Hindi na natin kailangang umikot. Oo. Anak kita.”

Parang may sumampal kay Jessa sa salitang iyon.

“Huwag mo ‘ko tawaging anak,” balik niya, nanginginig ang boses. “Anak mo ako sa dugo… pero hindi sa buhay.”

Tumango si Armand, parang tanggap niya ang saksak na ‘yon.

“Karapatan mong magalit,” marahan niyang sagot. “At wala akong excuse. Ginahasa ko ang nanay mo—”

Hindi inexpect ni Jessa na maririnig mismo ang salitang iyon. Iyon ang totoo. Hindi niya binaluktot.

“Pilit kong kinalimutan ‘yon ng maraming taon,” tuloy ni Armand. “Ginawa kong parang wala lang. Kasi mas madali ‘yun. Kasi may pamilya akong kailangan ‘di masira ang imahe. Kasi politiko ako. Kasi duwag ako.”

Tumulo ang luha ni Jessa.

“Kung alam mong mali,” sigaw niya, “bakit hindi ka man lang nag-sorry? Bakit hinayaan mong lumaki akong walang tatay, at si Mama… punô ng takot at hiya?”

“Dahil mas pinili kong maging kandidato kaysa maging tao,” sagot ni Armand, diretso, halos napapikit. “At ‘yon ang pinakamasamang desisyon ng buhay ko.”

Natahimik ang silid. Tanging ugong lang ng aircon ang maririnig.

“Bakit mo ako pinahanap ngayon?” tanong ni Jessa, pinupunasan ang luha pero hindi nagpapakumbaba.

“Dahil tatakbo ako bilang Presidente,” sagot ni Armand, hindi umiwas. “At bago ako tumayo sa entablado para sabihin sa buong bansa na ako ang ‘pag-asa’ nila… gusto kong marinig mula sa iisang taong pinakaunang niloko ko, kung karapat-dapat ba talaga ako.”

Napatigil si Jessa.

“Ano ‘to, drama?” sarkastiko niyang tanong. “Gusto niyong patawarin ko kayo, tapos mapapanatag ang konsensya niyo? Magagamit niyo pa bang peso menu ‘yung luha ko sa kampanya niyo?”

Umiling si Armand.

“Hindi,” mahinahon niyang sagot. “Wala akong hihingin na patawad. Dahil walang karapatan ang katulad kong gumawa nun. Ang hihingin ko lang… katotohanan.”

“Katotohanan?” umangat ang kilay ni Jessa. “Anong katotohanan?”

“Na may anak akong tulad mo,” sagot nito. “Na may babaeng tulad ni Lorna na sinira ko ang buhay. Na hindi ako ‘malinis’. Na hindi ako ‘bayani’. Kung tatakbo ako, sasabihin ko ang lahat ng ‘yon sa publiko. At kung ayaw na nila sa’kin pagkatapos no’n… bagay lang.”

Natigilan si Jessa.

Hindi niya inaasahan ‘yon.

“Teka,” giit niya. “Ibig sabihin… aamin kayo? Sa national TV? Sa ginawa niyo kay Mama? Sa pagkakaroon ng anak na tulad ko?”

“Oo,” sagot ni Armand, walang pag-aalinlangan. “Dahil kung mananalo akong nakatago ‘yang sikreto na ‘yan, manlilinlang lang ako. At kung matalo ako dahil sa katotohanan, at least… tao pa rin ako sa dulo.”

Tumayo si Jessa, naglalakad pabalik-balik, hindi alam kung ano ang mararamdaman. Galit? Pag-asa? Pagkalito?

“Bakit ngayon?” paulit niya. “Bakit hindi noong bata pa ako? Noong pwede mo pa kaming tulungan ni Mama?”

“Dahil ngayon lang ako natakot mamatay,” sagot ni Armand. “At ngayon ko lang na-realize… hindi ko kayang mamatay na walang nakakaalam kung gaano ako kasama sa umpisa. Gusto kong magbayad. Hindi bilang drama. Bilang parusa sa sarili.”

Tahimik na tumulo ang luha ni Armand.

At doon niya nakita—hindi ang Senador sa TV, hindi ang poster, hindi ang billboard. Nakita niya ang lalaking duwag, makasarili, pero ngayon, mukha nang basag, sugatan, at handang mapahiya sa harap ng buong bansa.

“Kung aamin ka,” dahan-dahang sabi ni Jessa, “hindi lang pangalan mo ang masisira. Pamilya mo. Mga anak mo. Si… Adrian.”

“Alam niya,” sagot ni Armand. “Hindi lahat, pero alam niyang may nagawa akong malaking kasalanan. At siya mismo ang nagsabi sa ‘kin na kung tatakbo akong Presidente na hindi nagbabayad sa nakaraan… mas mabuti pang huwag na lang.”

Napaisip si Jessa.

Kung aamin nga si Armand, may dalawang pwedeng mangyari:

    Ibabagsak siya ng publiko. Ang mga kalaban sa politika gagamitin ang kasalanan niya para durugin siya.

    O baka kabaliktaran—lalo siyang hangaan dahil umamin siya. At ironically, baka lalo pa siyang manalo.

“Kung umamin ka,” seryoso niyang sabi, “hindi ibig sabihin no’n, napatawad na kita.”

“Alam ko,” sagot ni Armand. “At hindi ko hinihingi ‘yon. Ang gusto ko lang… mabigyan ka ng pagkakataong magsalita. Kung gusto mong kasuhan ako, gawin mo. Bibigyan kita ng abogado. Lahat ng resources. Ikaw ang pipili kung anong gusto mong gawin laban sa akin.”

“Bakit mo ginagawa ‘to?” tanong ni Jessa, umiiling. “Conscience? Tumatanda ka na?”

“Tama ka,” sagot nito, may mapait na ngiti. “Tumatanda na ako. At pag tumatanda ang tao, dalawa lang ang pwedeng gawin:
magpanggap hanggang huli,
o harapin lahat ng kinatakutan niyang harapin buong buhay niya.”

Nagtagal ang katahimikan sa silid.

Sa huli, lumapit si Jessa sa mesa, kinuha ang isang tissue, pinunasan ang luha sa pisngi niya.

“Senador,” sabi niya, hindi lumalambot ang tinig, “wala kayong karapatang tawagin akong ‘anak’ ngayon. Pero kung gusto niyong humarap sa buong bansa at sabihin ang totoo—gagawin ko ang parte ko.”

“Anong parte?” tanong nito.

“Haharap ako sa camera,” sagot ni Jessa, nanginginig pero matatag, “at sasabihin ko ang totoo. Hindi para sa inyo. Kundi para sa lahat ng babaeng ginawang tahimik ng mga lalaking may kapangyarihan. Kung ano man ang mangyari sa political career niyo pagkatapos no’n—problema n’yo na ‘yon.”

At sa unang pagkakataon, ngumiti si Armand na parang hindi politiko.
Parang tao lang.

“Salamat,” mahina niyang sabi. “Kahit sa huli lang.”

Lumipas ang tatlong linggo.

Isang press conference ang inihanda sa isang malaking hotel. Live sa TV, radio, at online. Lahat ng media andoon. Lahat naghihintay.

Sa unang mga minuto, karaniwang intro lang—mga salita tungkol sa politika, plano, etc. Lahat bored.

Hanggang sa biglang nagsalita si Senador Armand:

“Bago ako magsalita tungkol sa kandidatura ko… kailangan ko munang aminin ang isang bagay.”

Napatigil ang buong bansa.

“Nagkasala ako,” simulang pahayag niya. “Hindi lang sa bayan, kundi sa isang babae na wala namang ginawa kundi magtrabaho para sa pamilya namin. Ang pangalan niya: Lorna.”

Napamura ang ilang staff, natigilan ang mga adviser. Wala na silang magagawa. Nandoon na. Nangyayari na ang hindi nila napigilan.

“Ginamit ko ang posisyon ko, ang pera ko, ang kapangyarihan ko,” tuloy ni Armand, “para kontrolin ang buhay niya. At mula sa krimeng ‘yon, may isang batang isinilang.”

Nakatingin siya sa camera. Diretso.

“Ang pangalan niya… Jessa.”

Sa backstage, hawak ni Jessa ang kamay ni Lorna. Pareho silang nanginginig. Si Adrian, nasa gilid, tahimik na nakatingin sa ama, parang ngayon lang nakikita ang totoong anyo nito.

“Kung may isang taong may karapatang humusga sa akin ngayon,” sabi ni Armand, “hindi ang mga kalaban ko sa politika. Kundi ang babaeng matagal kong tinakasan. Kaya… gusto kong marinig n’yo siya.”

Tinawag ang pangalan ni Jessa.

Lumabas siya sa entablado, kasama si Lorna. Ang liwanag ng camera halos nakakapaso. Ang murmur ng mga reporter parang dagundong sa tenga niya.

Pero sa gitna ng lahat, humigpit ang hawak ni Lorna sa kamay niya.

“Anak…” bulong nito, “nandito lang ako.”

Huminga nang malalim si Jessa.
At nagsalita.

“Hindi ako sanay sa kamera,” panimula niya, nanginginig ang boses. “Hindi ako politiko. Hindi ako artista. Basurera lang ako dati. Waitress. Anak sa riles. Anak ng ‘kabit’, sabi ng iba.”

Tumaas ang kilay ng iilang reporter. Na-curious sila.

“Totoo,” sabi ni Jessa. “Anak ako sa isang krimeng hindi ko pinili. Nanay ko ang ginahasa. Lumaki akong walang tatay. Ang tanging alam ko lang… mahirap kami, pero mahal ako ni Mama.”

Tumingin siya kay Armand, diretso sa mata.

“Ngayon lang kami nagkaharap bilang ‘mag-ama’,” tuloy niya. “Hindi siya lumapit noong bata pa ako. Hindi niya ako pinakain, hindi niya ako pinag-aral, hindi niya ako kinalinga. Ang meron lang ako ay nanay ko at ang sarili kong kamay. At kahit ngayon pa lang siya humihingi ng pagkakataong magbayad, hindi ibig sabihin no’n, napatawad ko na siya.”

Nag-ugong ang press room. May iba nang naglalabas ng cellphone, nagla-live. Trending na agad.

“Pero ito ang sasabihin ko,” dagdag ni Jessa. “Kung may isang bagay na mas malaki pa sa galit ko… ‘yon ang kagustuhan kong wala nang ibang Jessa na dadaan sa ganitong klaseng buhay at tatahimik lang dahil takot sa kapangyarihan. Kung kaya kong tumayo rito, wala akong pera, wala akong apelyidong sikat… kaya niyo rin.”

Tumulo ang luha sa mata ni Lorna, nakatitig sa anak.

“Hindi ko sasabihin sa inyo kung iboboto niyo siya o hindi,” tuloy ni Jessa, tinutukoy si Armand. “Trabaho niyo ‘yon bilang mamamayan. Ang trabaho ko lang… sabihin ang totoo. Hindi ako magtatago para protektahan ang pangalan ng sinumang mayaman o makapangyarihan. Kung gusto niyang magbayad—edi magbayad siya. Kung gusto n’yong parusahan siya—edi parusahan niyo siya. Pero huwag na huwag n’yong sisisihin ang mga kagaya ng nanay ko.”

Humaba ang katahimikan.
At sa loob ng ilang segundo na iyon, parang huminto ang bansa sa pakikinig.

Sa gilid ng kamera, pinagmamasdan siya ni Adrian—hindi bilang “anak sa labas,” kundi bilang taong mas matapang sa kahit sinong kilala niya.

Kinabukasan, sumabog ang social media.

“SCANDAL NI SENADOR!”
“CONFESSION NG POLITIKO, ANAK SA LABAS IPINANGALAN!”
“BINABOY ANG KASAMBAHAY!”
“IBA-IBA ANG REAKSYON NG MGA TAO.”

May mga nagbato ng galit. “Demonyo ‘yan! Dapat makulong!”
May mga nagpakita ng awa. “At least umamin.”
May mga nanisi kay Lorna (classic victim-blaming).
May mga nagtaas ng kamao para kay Jessa.

Si Armand? Bumagsak ang ratings, bumagsak ang ilang endorsements, bumagsak ang imahe.

Pero imbes umatras sa pagtakbo, naglabas siya ng pahayag:

“Kung ayaw niyo sa akin dahil umamin ako, tatanggapin ko. Mas gugustuhin kong matalo dahil sa katotohanan kaysa manalo sa kasinungalingan.”

At doon nagsimula ang kakaibang kampanya.

Hindi na ito tungkol sa pagpapanggap na malinis.
Ito’y tungkol sa taong may dungis, pero handang magbayad.

Si Jessa? Hindi siya sumali sa kampanya, hindi siya umakyat sa entablado para ikampanya ang ama. Nanatili siyang nakatira sa simpleng apartment, kasama si Lorna, nagtrabaho pa rin sa café, nag-enroll sa kolehiyo gamit ang scholarship na in-offer ng isang NGO matapos makita ang kuwento niya sa TV.

“Hindi ka ba naaakit sa pera?” tanong ni Lorna isang gabi, habang nagluluto sila ng ginisang ampalaya.

“Kung pera lang, Ma,” sagot ni Jessa, nakangiti, “matagal na ‘kong binili ng buhay ni Papa. Pero ngayong may boses na ako… mas ayaw kong ibenta ‘yon.”

“Galit ka pa rin ba sa kanya?” maingat na tanong ni Lorna.

Napaisip si Jessa.

“Oo,” sagot niya, tapat. “Galit pa rin ako. Lalo na para sa ‘yo. Pero sa totoo lang… mas natatakot na ako sa mga taong parang malinis kaysa sa taong umaming marumi. At least, sa kanya, alam ko na.”

Lumipas ang mga buwan. Dumating ang araw ng eleksyon.

Hindi nanalo si Armand.
Talo siya ng kalaban niyang mas bata, mas bago, mas malinis (o mas magaling magtago).

Pero sa speech niya pagkatapos ng pagkatalo, sinabi niya:

“Hindi ako nagtagumpay sa politika. Pero bilang tao… nagsisimula pa lang akong matuto.”

Si Adrian, na minsang ipinadala lang para hanapin si Jessa, ay naging kaibigan niya. Hindi niya ito tinawag na “kapatid” agad. Pero sa bawat kape nila, bawat usapan, unti-unti niyang nakitang hindi kasalanan ni Adrian ang ginawa ng tatay nila.

“Kung ayaw mo akong tawagin na kuya,” sabi ni Adrian minsan, “ok lang. Pero gusto kong malaman mo… kahit anong mangyari, hindi ko hahayaang saktan ka ulit ng kahit sinong Villareal. Kahit si Papa.”

At doon, unang beses siyang tumawa nang totoo sa harap ng isang Villareal.

“Wag kang mag-alala,” biro ni Jessa, “hindi na ‘ko gano’n kadaling saktan ngayon.”

Isang gabi, matapos umuwi galing sa klase, nakaupo siya sa bubong ng apartment, nakatingin sa mga bituin na halos matabunan na ng polusyon. Umakyat si Lorna, dala ang dalawang baso ng malamig na tubig.

“Alam mo,” sabi ni Lorna, umuupo sa tabi niya, “noong araw na pinanganak kita, takot na takot ako. Wala akong pera, wala akong suporta, walang ama sa tabi. Ang meron lang ako, ikaw.”

Tumawa si Jessa, pero may luha.

“Ngayon,” tuloy ni Lorna, “hindi na ako takot. Kasi nakikita ko… kahit anong apelyido mo, kahit anong dugo dumadaloy sa ‘yo, hindi ‘yon ang magdidikta kung sino ka. Hindi ‘ka anak ng kabit lang. Hindi ka anak ng politiko. Anak kita.”

Tumulo ang luha ni Jessa.
Sa wakas, hindi na iyon luha ng hiya, kundi luha ng pagpapalaya.

“Ma,” bulong niya, “salamat dahil pinili mong hindi ‘ko itapon. Salamat dahil mas pinili mong maging nanay kaysa maging tahimik.”

Ni-yakap niya ang ina, mahigpit.

At sa di kalayuan, sa loob ng isang bahay na mas malaki, mas maliwanag, mas tahimik, nakatingin si Armand sa lumang litrato nina Lorna at maliit na Jessa—litrato na kinuhanan niya nang patago noon, bago pa man tuluyang lumayas si Lorna.

Wala nang camera, wala nang mikropono, wala nang supporters.

Isang matandang lalaki na lang siya, humihinga, nag-iisip, nagsisisi.

“Lord,” mahina niyang dasal, “hindi ko hihilingin na patawarin mo ako agad. Hihilingin ko lang… bantayan mo silang mag-ina. Kung hindi man ako naging tatay sa kanila, sana… huwag mo silang pabayaan.”

At sa unang pagkakataon, hindi niya naisip kung ano ang opinyon ng tao sa kanya. Ang iniisip lang niya ay kung paano pa siya pwedeng maging tao, kahit huli na.

Sa mata ng mundo, si Jessa ay maaaring laging maaalala bilang “anak ng isang makasalanang politiko.” Pero sa mata niya, at sa mata ng nanay niya, mas higit pa siya roon.

Siya ang batang piniling ipanganak sa gitna ng karahasan.
Siya ang babaeng piniling magsalita sa gitna ng takot.
At siya ang taong pumiling hindi maging tahimik na anino sa kuwento ng isang makapangyarihang lalaki, kundi maging sariling bida sa sariling kuwento.

At kung may batang tulad niya, isang araw, na manonood ng clip niya sa internet, makakakita ng isang simpleng babae na nagsasabing,

“Hindi ikaw ang dapat mahiya. Hindi kasalanan ang mabuhay. Kasalanan ang manahimik kung kaya mong magsalita,”

baka doon magsimula ang isa pang Jessa—hindi anak ng kabit, hindi anak ng kahihiyan—
kundi anak ng katotohanan at tapang.