TAKOT NA TAKOT MGA MAGSASAKA DAHIL KUKUNIN NA ANG LUPANG SINASAKAHAN NILAPERO GULAT NA GULAT SILA…

.
.

Part 1: Ang Lihim ng Lupaing Sinakahan

Sa isang maliit na baryo sa San Felipe, sumikat ang araw na may dalang lungkot at pangamba sa puso ng mga magsasaka. Sa simpleng barong-barong na yari sa pawid at lumang tabla, nagising si Cassandra, labing-taong gulang, na may matalim na mga mata at tinig na puno ng tapang at pagkadismaya.

Sa kabila ng maagang paggising ng kanyang mga magulang, si Mang Inosenso, isang mabait na lalaki na sunog ang balat sa araw at may sugatang mga kamay dahil sa pagtatrabaho sa bukid, at si Aling Lolita, tahimik at maamong mukha na abala sa pagluluto ng lugaw na may kaunting asin—ang kanilang agahan—ramdam ni Cassandra ang bigat ng buhay na kanilang dinadala.

Habang kumakain, hindi niya mapigilang itanong, “Tay, hanggang kailan po tayo ganito? Araw-araw tanim, araw-araw hirap pero wala namang napupunta sa atin.”

Ngumiti si Mang Inosenso, pilit na itinatago ang kanyang lungkot, “Anak, ganyan talaga ang buhay ng magsasaka. Ang mahalaga, may Diyos na nakatingin sa atin.”

Ngunit hindi iyon sapat para kay Cassandra. Sa puso niya’y nagtatanong, “Bakit hinahayaan ng Diyos na alipinin tayo ng mga muntemayor? Si Don Rodolfo, walang awa sa mga tulad natin. Minsan, parang mas mahal pa niya ang lupa kaysa sa tao.”

Pinigilan siya ni Aling Lolita, “Huwag mong bastusin ang mga may-ari. Mabait pa rin naman sila sa atin.”

Napahagalpak si Cassandra sa mapait na tawa, “Mabait? Kung mabait sila, bakit pinapalayas nila ang mga magsasakang tulad natin? Hindi niyo ba narinig si Mang Ben? May notice na ipapadala ang mga muntemayor. Aalisin na daw ang lahat ng nakikisaka.”

Tahimik na lumabas ng bahay si Mang Inosenso, pilit itinatago ang pagkabalisa. Ilang beses na silang pinagbantaan ni Don Rodolfo, lalo na at matanda na siya at nais niyang ipagbili ang mga lupain.

Sa bukid, pinagmamasdan ni Cassandra ang taniman. Ang mga palay ay tila nakayuko sa bigat ng hamog. Sa malayo, nasisilayan niya ang malaking bahay ng mga muntemayor, isang malapalaking tirahan na tanging sa panaginip lamang niya maaaring maranasan.

“Pinanganak silang may pilak sa bibig,” bulong niya sa sarili. “Kami naman, may isang pirasong lupa, kailangang pagtrabahuhan ng dugo.”

Pag-uwi nila sa hapon, pagod na pagod si Mang Inosenso. Habang kumakain sila ng kamote sa hapunan, dumating si Mang Lando, hingal at may dalang mabigat na balita.

“Pare, kumpirmado na. Si Don Rodolfo ang magpapadala ng mga papeles bukas. Ipagbibili na ang lupa.”

Parang gumuho ang mundo ni Cassandra. Napatingin siya sa kanyang mga magulang, umaasang may gagawin sila. Ngunit si Aling Lolita ay humuko at tahimik na tumulo ang luha. Si Mang Inosenso naman ay ang tanging nasabi, “Bahala na ang Diyos.”

Ngunit para kay Cassandra, hindi iyon sapat. “Kung Diyos nga ang bahala, bakit hanggang ngayon alipin pa rin tayo?” sigaw niya sabay takbo palabas ng bahay, hawak ang puso niyang puno ng galit.

Sa ilalim ng malamig na hangin at liwanag ng buwan, bumulong siya, “Tarating ang araw, mga muntemayor. Hindi habang buhay kayong nasa itaas.”

Lumipas ang ilang araw mula nang ipamalita na ipagbibili na ang lupain. Ang bawat pamilya sa baryo ay balisa. May ilan na nagsimulang mag-impake, handang lisanin ang lupang kanilang inararo ng ilang dekada.

Si Cassandra naman ay tila bulkan: tahimik ngunit naglalagablab ang galit sa loob niya.

Isang umaga, habang nag-aalay ng tubig si Aling Lolita sa kanilang maliit na altar, dumating si Mang Lando na may dalang bagong balita.

“Inosenso, Lolita, Cassandra, nabalitaan niyo na ba? Patay na si Don Rodolfo, Montemayor.”

Napatigil si Mang Inosenso. Napasinghap si Aling Lolita. Ngunit si Cassandra ay hindi makapaniwala.

“Patay? Totoo po ba yun, Mang Lando?”

“Oo. Kagabi lang daw inatake sa puso sa Maynila.”

Tahimik ang paligid. Sa halip na lungkot, may kakaibang sigla ang bumalot sa mukha ni Cassandra.

“Sa wakas, maestisya rin ang langit.”

May ina niyang sabi, halos pabulong ngunit may bigat ng matagal na galit.

“Cassandra, huwag kang ganyan. Wala kang karapatang magsaya sa kamatayan ng isang tao.”

“Pero Nay, hindi ba’t siya ang dahilan kung bakit tayo naghihirap? Kung hindi dahil sa kanya, may lupa na sana tayo. Hindi ko siya kinamumuhian dahil masama akong tao. Kinamumuhian ko siya dahil sa lahat ng kawalang katarungan.”

Tahimik lamang si Mang Inosenso, ramdam ang pagod ng isang lalaking sanay sa pagdurusa.

“Anak, ang galit ay parang apoy. Kapag hinayaan mong lumaki, pati sarili mo ay masusunog.”

Ngunit hindi nakinig si Cassandra. Para sa kanya, iyon ang unang beses na naramdaman niyang nanalo silang mahihirap laban sa kapangyarihan.

Kinagabihan, habang nakaupo sa tapat ng kanilang bahay, pinagmamasdan ni Cassandra ang taniman na tila mas luntian kaysa dati. “Siguro ito na ang simula. Wala ng magpapala sa amin. Wala ng muntemayor na magmamalaki.”

Lumipas ang mga linggo. Unti-unting bumalik sa normal ang buhay sa baryo. May mga nagsimulang mangarap muli. May mga batang naglalaro sa gitna ng pilapil.

Si Cassandra naman ay lalong naging masigasig sa pag-aaral kahit luma ang kanyang gamit at sira-sira ang mga notebook.

“Nay, Tay, balang araw makakapagtapos po ako. Makiking guro po ako at hindi na tayo aasa sa mga muntemayor,” sabi niya.

Ngumiti si Aling Lolita, may halong pangamba, “Sana nga anak, basta’t huwag mong kalimutang magdasal.”

Ngunit isang gabi habang kumakain sila ng hapunan, may kumatok sa kanilang bahay. Si Mang Lando ulit, ngunit ngayong gabi ay tila may mabigat na dala.

“Pare, kumakalat na naman ang balita. Ipinagbili na raw ng anak ni Don Rodolfo ang buong lupain kasama ang sinasakahan ninyo.”

Nalaglag ang kutsarang hawak ni Cassandra. Ang siglang naramdaman niya noong namatay si Don Rodolfo ay biglang napalitan ng matinding puot.

Unti-unting namuo ang luha sa kanyang mga mata. “Hindi, hindi totoo yan!” sigaw niya. “Akala ko wala na magtataboy sa atin.”

Tahimik lamang si Mang Inosenso. Alam niyang wala siyang magagawa. Sa mga ganitong laban, laging dehado ang mga mahihirap.

“Anak, mahinawa,” sabi niya. “Baka naman hindi pa huli. Baka may paraan pa. Huwag ka munang mag-alala.”

Ngunit si Cassandra ay parang nasiraan ng loob. “Paraan? Ilang beses na tayong umasang may paraan. Ilang beses na tayong nagsabing bahala na ang Diyos. Pero nasaan siya? Lagi na lang tayong inaapi, binabalewala.”

Lumapit si Aling Lolita at pinisil ang kamay ng kanyang anak. “Anak, huwag mong lapastanganin ang langit. May dahilan ang lahat. Alam kong may gagawin ang Diyos.”

“Dahilan, Enay? Anong dahilan ang meron para ipagpatuloy ang ganitong buhay? Ang hirap, gutom, kawalan ng katarungan, lahat yan dahil sa mga muntemayor. Kung totoo mang may Diyos, bakit pinapayagan niyang alipinin tayo ng mga mayayaman?”

Tumayo si Cassandra, binuksan ang pinto at lumabas ng bahay. Habang naglalakad sa palayan, nararamdaman niyang siya na lang ang lumalaban.

Ang mga palay na dati niyang hinahangaan ay tila paalala ng kanilang pagkaalipin.

Naalala niya ang pangarap niyang maging guro. Paano pa iyon matutupad kung mawawalan na sila ng tirahan? Ang bawat butil ng bigas na kanilang inaani, ang bawat pawis ng kanyang ama, lahat ay mapupunta sa iba.

Napatigil siya sa gitna ng taniman, pinunasan ang luha at tinitigan ang langit.

“Hindi po ako papayag na ganito na lang. Hindi ako magiging tulad nila, Nay at Tay, na puro pagtitiis at katahimikan na dasal. Lalaban ako kahit ako lang.”

Sa kanyang puso, may tumubong matinding apoy — hindi lamang galit kundi matinding paghahangad na patunayan ang kanyang sarili.

Ngunit hindi niya alam na ang apoy na iyon ang magiging daan upang mabuksan ang lihim na matagal nang nakatago sa lupaing iyon.

Dito nagtatapos ang Part 1 ng kwento.

Part 2: Ang Bagong Simula at Ang Lihim ng Lupa

Makalipas ang ilang araw mula nang marinig ni Cassandra ang balita tungkol sa pagbebenta ng lupa, hindi na siya muling nakatulog nang maayos. Ang apoy ng galit ay unti-unting napalitan ng isang bagong damdamin – ang pagnanais na malaman ang buong katotohanan sa likod ng mga nangyayari sa kanilang baryo.

Isang gabi, habang tahimik ang paligid at ang buwan ay maliwanag, naglakad si Cassandra papunta sa lumang bahay ng kanyang mga magulang. Dala niya ang isang maliit na lampara at isang notebook kung saan isinulat niya ang mga detalye ng mga pangyayari.

Habang naglalakad sa madilim na daan, napansin niya ang mga anino na tila sumusunod sa kanya. Ngunit hindi siya natakot. Alam niyang may misyon siyang dapat tapusin.

Pagdating niya sa bahay, nilapitan niya si Mang Inosenso na nakaupo sa labas, nag-iisa at nakatanaw sa malayo.

“Tay, nais ko pong malaman ang lahat. Hindi ako titigil hanggang malaman ko ang buong katotohanan tungkol sa lupaing ito,” sabi ni Cassandra, determinado.

Tumango si Mang Inosenso at malumanay na sinimulang ikuwento ang nakatagong kasaysayan.

“Anak, matagal na ang lahat ng ito. Ang lupaing ito ay hindi lamang lupa. May sikreto itong dala. Isang lihim na matagal nang itinago ng mga muntemayor.”

Napangiti si Cassandra, “Sige po, Tay. Sabihin niyo po sa akin.”

Ikinuwento ni Mang Inosenso na noong unang panahon, ang lupaing kanilang sinasakahan ay pag-aari ng isang makapangyarihang pamilya na nagbigay ng proteksyon at katarungan sa mga magsasaka. Ngunit nang pumasok ang mga Montemayor, unti-unti nilang nilamon ang lupa at pinairal ang kanilang kapangyarihan gamit ang takot at pananakot.

“Ngunit Tay, ano ang lihim?” tanong ni Cassandra.

“May isang antigong dokumento, anak. Isang kasulatan na nagpapatunay na ang lupa ay dapat na pagmamay-ari ng mga taong tunay na nagtrabaho dito. Ngunit itinago ito ng mga muntemayor upang mapanatili ang kanilang kontrol.”

“Nasaan po ang dokumento na iyon?” tanong ni Cassandra, naglalagablab ang mga mata.

“Hindi ko alam, anak. Ngunit may mga kwento na ito ay nakatago sa ilalim ng malaking puno sa gitna ng palayan. Ngunit marami ang natatakot lumapit doon dahil sa mga bantang ipinapataw ng mga muntemayor.”

Hindi na nagdalawang-isip si Cassandra. Kinabukasan, kasama ang ilang matapang na kabataan sa baryo, nagtungo siya sa puno upang hanapin ang antigong dokumento.

Sa ilalim ng malamig na hangin at pag-ulan, nagsimula silang maghukay. Matapos ang ilang oras, natuklasan nila ang isang lumang kahon na puno ng mga papel at dokumento.

Pagbukas ni Cassandra, nakita niya ang mga lumang kasulatan na may selyo ng gobyerno. Ito ang ebidensya na kailangan nila upang ipagtanggol ang kanilang lupain.

Ngunit hindi naging madali ang laban. Nang malaman ng mga Montemayor ang kanilang natuklasan, pinadala nila ang mga tauhan upang kunin ang dokumento at takutin ang mga magsasaka.

Nagkaroon ng matinding sagupaan sa pagitan ng mga magsasaka at tauhan ng Montemayor. Sa gitna ng kaguluhan, ipinakita ni Cassandra ang dokumento sa lokal na pamahalaan at mga kinatawan ng bayan.

Dahil dito, nagsimula ang imbestigasyon laban sa Montemayor. Unti-unting napawalang bisa ang mga ilegal na kontrata at naibalik ang lupa sa mga tunay na may-ari – ang mga magsasaka.

Sa paglipas ng panahon, ang baryo ng San Felipe ay muling umunlad. Ang mga magsasaka ay nagkaroon ng kapanatagan at pagkakataon na umasenso.

Si Cassandra ay naging lider ng kanilang komunidad, nagtayo ng mga paaralan, klinika, at mga programang pangkabuhayan upang matulungan ang mga tao.

Hindi lamang niya naibalik ang lupa, kundi naibalik din niya ang pag-asa at dignidad ng kanyang mga kababaryo.

At sa dulo, natutunan ni Cassandra na ang tunay na laban ay hindi lamang para sa lupa, kundi para sa katarungan, pagmamahal, at pagkakaisa.