MAHIRAP NA PAMILYA, PINALAYAS SA REUNION DAHIL SA NASIRANG PIGURIN NG MAYAMANG KAANAKPERO IKINAGULAT

.
.

Bahay ng mga Pangarap

Bahagi 1: Ang Pagbabalik ni Mindy

Matagal nang hindi nagkikita ang magkakapatid na sina Archie, Pulong, at Mindy. Lumipas ang halos sampung taon bago muling nagkasama-sama. Ang dahilan ng muling pagkikita ay ang pag-uwi ni Mindy mula sa Amerika. Sa wakas, makikita na raw nila ang kapatid nilang matagal nang nangiibang bansa. Ang dating tahimik at simpleng babae ay ngayo’y sopistikada na dala ng buhay sa ibang bansa.

“Yan ba talaga si Mindy?” tanong ng asawa ni Archie na si Maris habang nakatayo sa malaking veranda ng kanilang bahay. Nakaayos siya tulad ng dati, ngunit may mga mata siyang tila matalim.

“Ibang-iba na nga, no? Halatang may pera na,” sagot ni Archie. “Natural lang yan. Doon na kasi tumira ng matagal. Pero mabait yan si May. Kahit kailan hindi nagbago.”

Ngunit sa loob-loob ni Maris, iba ang iniisip niya. Ayaw niyang may mas umangat pa sa kanya, lalo na’t siya ang asawa ng panganay at ina ng tatlong anak na halos kasing yabang rin niya. Nang dumating si Mindy, masigla itong bumati sa lahat. Yumakap siya kay Archie, kay Maris, at pati na rin sa mga pamangkin.

“Ang tagal nating hindi nagkita, Pulong!” sabi ni Mindy, mahigpit na niyakap ang kanyang kapatid. Ngumiti si Pulong, bagaman halata ang pagkamahiyain. “Ayos lang kami ate. Salamat at nakauwi ka na.”

Ang bahay ni Archie ay malaki. May mamahaling chandelier, mga kurtinang imported, at mga dekorasyong halatang may presyo. Para kay Pulong at sa pamilya niya, ito ay parang mansyon. Ang dalawang batang lalaki ay tahimik lamang sa gilid, halos hindi makapagsalita sa ganda ng paligid.

“Halika, kumain na muna kayo,” sabi ni Maris, ngunit may halong ngiting malamig. “Huwag kayong mahihiya ha.”

Habang nagsasalo-salo ang lahat, napansin ni Mindy na tila may padar sa pagitan ng mga pamilya. Si Maris ay abala sa pagkukwento patungkol sa mga negosyo nila at sa mga planong magbakasyon sa Japan. Si Archie naman ay nakikinig lang habang si Pulong ay tahimik na sumasabay sa pagkain.

“Pulong! Kamusta na ang mga anak mo?” tanong ni Mindy. “Okay naman ate. Si Jerick ay grade 12 na. Si Carlo naman ay nasa school pa lang. Nag-aaral sila ng mabuti.”

“Magaling. Naku! Mabait talaga yang mga anak mo,” sagot ni Mindy sabay kind sa dalawang bata. Ngunit napansin ni Maris na si Jerick ay nakatitig sa isang shelf kung saan nakahanay ang mga mamahaling pigurin na koleksyon niya.

“Hoy iho! Mag-ingat ka diyan ha,” sabi ni Maris. “Baka matisod mo yung shelf. Mahal lahat yan.” Namula si Jerick. “Pasensya na po tita. Tinitignan ko lang naman po.” Ngumisi ang isa sa mga anak ni Maris. “Baka gusto niyang dalhin yan mama.” Tumawa sila. Tahimik si Pulong. Hindi niya alam kung magagalit o magpapasensya.

Tumingin siya kay Lloy na pilit na pinapakalma ang mga anak. Si Mindy naman ay napabuntong hininga. Hindi niya inakalang ang masayang reunion na pinlano niya ay sisimula ng mangiting may halong mga panglalait. At sa gabing iyon, habang nag-iingay at nagkakantahan ang iba, may lungkot sa mga mata ni Pulong. Sa gitna ng karangyaan, ramdam niyang hindi sila kabilang.

Bahagi 2: Ang Pagsisisi at Pagbabalik

Kinabukasan ng reunion, maaga pa lamang ay abala na si Maris sa paghahanda. Inutusan niya ang mga katulong na ayusin ang mesa, ilabas ang mamahaling pinggan, at punuin ang mga prutas at kakanin. Gusto niyang ipakita kay Mindy at sa lahat ng mga kamag-anak kung gaano sila kaayos at kagarbo sa buhay.

Habang abala si Maris, pumasok si Pulong sa kusina para tumulong. “Pwede akong magbuhat ng mga upuan natin,” alok niya ngunit sinabayan siya ng malamig na tinig ni Maris. “Naku, huwag na Pulong. Baka madumihan pa ang mga upuan. May gagawa naman yan.”

Napatigil si Pulong. Ngumiti siya ng pilit sabay sabi na, “Ah ganun ba? Sige.” Paglabas niya, nagkatinginan ang dalawang katulong at napailin. Halatang naramdaman rin nila ang hiya ng lalaki.

Maya-maya, dumating si Mindy mula sa labas. May dalang mga pasalubong at munting regalo para sa lahat. “O para kay Maris,” sabi niya sabay abot ng isang maliit na kahon. Nang buksan ni Maris, isang simpleng scarf lang pala. “Ang ganda, Mindy,” sabi nito. Ngunit halatang hindi nasihan. “Siguro mura lang to sa states no,” sabay ngiti. Tumawa naman si Mindy. “Hindi naman.”

Samantala, sa sala naglalaro sina Jerick at Carlo kasama ang mga anak ni Maris. Ngunit imbes na laro, naging tuksuhan ang nangyari. “Bakit luma yung cellphone mo?” tanong ng panganay ni Maris. “Kami nga kada taon nagpapalit eh. Hindi ka ba binibilan ng papa mo?” Napayuko si Jerick. “Wala kaming pambili eh. Hindi pa kain ni papa.”

“Ah mahirap lang pala kayo,” sabat naman ng isa. “Kaya pala luma ang mga damit niyo kahapon.” Narinig ito ni Lloy mula sa kusina kaya agad niyang tinawag ang mga anak. “Anak, hali ka. Tumulong ka kay tatay sa labas.” Sa tono ng boses nito, halata ang pagpipigil ng galit.

Nang tanghalian na, sabay-sabay silang kumain. Si Maris ay walang tigil sa kwento patungkol sa mga mamahaling piguri na koleksyon niya. “Bawat isa diyan,” sabay turo sa mga ito. “Ay galing pa sa Japan at Italy. Mahal lahat ng yan, limited edition kasi.” Tahimik ang lahat ngunit mapapansin sa mga mata ni Maris ang sobrang pagmamalaki.

Parang sinasadya niyang ipamukha ang yaman sa kanila. Si Jerick naman ay patuloy sa tahimik na pagtingin sa mga pigurin. Namangha siya sa kintab at kinis ng mga ito. Ngunit ng akmang lalapit para tignan ng mas malapitan, biglang sumigaw si Maris. “Hoy, huwag mong hawakan yan, baka mahulog. Hindi mo kayang bayaran yan.”

Napatigil si Jerick na mutlahat ay napatingin sa kanya. Tumahimik ang paligid at ang ngiti ng kanina ay napalitan ng hiya. Si Lloy ay agad na lumapit sa anak. Hinawakan nito sa balikat. “Halika na anak. Umupo ka dito.” Si Pulong ay napatingin sa kapatid niyang si Archie, umaasang mapagsasabihan ang asawa nito, ngunit si Archie ay walang imik.

Sa kabila ng tawa at kwentuhan ng iba, naramdaman ni Mindy ang mabigat na hangin sa pagitan nila. Nakita niya kung paano pinilit ngumiti ni Lloy, kung paano yumuko si Jerick at Carlo. Ngunit sa ilalim ng mga ngiti, may sugat ang damdamin na unti-unting nabubuo.

Hapon na nang magsimula ang kainan sa sardin. Nagtatawanan ang mga pinsan, abala sa pagkuha ng litrato at pag-aabot ng pagkain. Si Mindy ay abala sa pag-aasikaso ng mga pamangkin habang si Lloy ay nakikihalubilo kahit ramdam ang malamig na pakikitungo ni Maris.

Si Pulong ay tahimik lang. Pinagmamasdan ang mga anak na pilit na nakikihalubilo sa mga pinsan nilang sanay sa marangyang pamumuhay. Ngunit sa gitna ng tawanan, isang matinis na sigaw ang pumunit sa hangin. “Nasaan ang pigurin ko?” Lahat ay napatigil.

Nakatayo sa may pintuan ng sala si Maris. Hawak ang basang tela habang nanlilisik ang mga mata. “Yung koleksyon kong butterfly lady wala sa instante. Sino ang humawak? Sino ang kumuha?” Isa-isang nagkatinginan ang mga bisita. Walang sumasagot. Hanggang sa bumaling ang tingin ni Maris kay Jerick na noon ay papasok sana sa sala.

“Ikaw!” sigaw ni Maris. “Ikaw lang ang nakita kong malapit diyan kanina.” Namutla si Jerick. “Hindi ko po ginalaw, tita. Tinitignan ko lang po.” “Huwag ka na nga magsinungaling. Simula ng dumating kayo, saka naman nawala yon,” singit ni Maris. Mataas ang boses.

“Maris, baka naman,” awat ni Mindy ngunit pinutol ito ni Archie. “Hindi Mindy. May punto si Maris. Bakit biglang may nawala kung kailan narito ang pamilya ni Pulong?” Napatulala si Pulong. Ang mga salita ay parang sampal. “Kuya, ibig mong sabihin kami ang kumuha?”

“Hindi ko sinasabing sigurado ako. Pero alam mo naman, dapat tayong maging maingat.” Malamig na sagot ni Archie. Tumayo si Lloyda. Nanginginig ang mga kamay. “Hindi kami magnanakaw. Hindi kami lumaki sa ganoong asal.”

Ngunit si Maris ay hindi pa rin tumitigil. “Kung hindi niyo kinuha, bakit biglang nawala? Wala na bang ibang pumapasok dito kung hindi ang mga kamag-anak lang? Hindi ko tatanggapin ang dahilan niyo.” Ang mga anak ni Maris ay nakatingin lang ngunit halata ang pangungutya sa kanilang mga ngiti. Si Jerick ay napapaiyak na pilit na pinapaliwanag. “Tita, hindi po ako. Wala po akong kinuha.”

Ngunit tila walang nakakarinig. Si Mindy ay napaluas sa hiya. Sinubukan niyang kalmahin si Maris ngunit mas lalo lamang itong nagalit. “Alam mo M? Sabi ni Maris, kung hindi mo sila kapatid, baka pinaalis ko na sila sa bahay ko.”

Tuluyang nagdilim ang mukha ni Pulong. “Tama na, Maris. Hindi mo kailangang ipahiya kami ng ganito sa harap ng lahat. Kung nawawala yang pigurin mo, problema mo yan. Huwag mo kaming idadamay.” Ngunit bago pa siya makaalis, sinambit ni Archie ang mga salitang lalong tumimos sa puso niya. “Dapat nga hindi ka na pumunta. Wala ka namang naiambag kundi kahiyan.”

Tahimik, walang gumagalaw. Si Jerick ay napahawak sa kamay ng ama at si Lloy ay napayuko, tinatakpan ang kanyang mga luha. “Halika na Lyda, uwi na tayo,” mahina ngunit matatag na sabi ni Pulong.

Habang papalabas sila, wala sa kanilang pumigil. Ang mga mata ng mga kamag-anak ay nakatingin lang. Tahimik, takot makialam. Sa bawat hakbang nila papalabas ng bahay, ramdam ni Pulong ang bigat ng hiya at galit. Parang tinanggalan sila ng dangal sa sariling dugo at laman. At sa labas ng malaking bahay, habang sumasakay sa lumang tricycle pauwi, nangako si Pulong sa kanyang sarili. “Hindi na kami babalik dito kahit kailan.”

Tahimik ang biyahe pauwi ng pamilya ni Pulong. Wala ni isang nagsasalita habang humaharurot ang tricycle sa madilim na kalsada. Ang mga mata ni Lloy ay namumugto, hawak ang kamay ni Jerick na patuloy pa ring tahimik na umiiyak. Si Carlo naman, bagamat bata pa, halatang nagpipigil ng kanyang luha.

Pagdating sa kanilang maliit na bahay, naupo si Pulong sa harapan ng pintuan. Pinahid ang pawis sa noo at doon lamang tuluyang bumagsak ang bigat sa kanyang dibdib. “Hindi ko alam kung anong kasalanan natin sa kanila Lyda,” mayang sabi niya. “Ginawa ko naman ang lahat para lamang makisama ng maayos sa kanila.”

“Wala tayong kasalanan,” sagot ni Lloyda, nanginginig ang boses. “Huwag mong isipin na mali tayong makipagkamag-anak. Ang mali ay yung ginamit nila ang yaman nila para ipahiya tayo.” Tumulo ang luha ni Lloyda. At sa unang pagkakataon, napayakap si Pulong ng mahigpit sa kanya. “Pagpasensyahan mo na ako, mahal. Dinala pa kita roon para lamang mapahiya.”

Sa silid, narinig nila si Jerick na nakikipag-usap kay Carlo. “Kuya, totoo bang mahirap tayo kaya galit sila sa atin?” tanong ng bunso. Hindi kaagad nakasagot si Jerick. “Hindi tayo mahirap sa puso, Carlo. Mahirap lang tayo sa bulsa pero balang araw magbabago yan. Ipapakita ko sa kanila na kahit wala tayong pera ay may dangal naman tayo.”

Kinabukasan, nagpunta si Mindy sa bahay nila Pulong. May dala siyang mga prutas at pagkain at halatang matindi ang bigat sa kanyang loob. “Pulong, patawarin mo ako ha,” umiyak niyang sabi. “Hindi ko na napigilan si Maris kagabi. Sinubukan kong ipagtanggol kayo pero wala kang dapat na ipagpaumanhin, ate,” sagot ni Pulong.

“Alam ko namang hindi mo ginusto ‘yun, pero sa ngayon ayoko munang makita sila. Masakit pa rin.” Tinanguan siya ni Mindy. Ramdam ang lalim ng sugat sa puso ng kapatid. “Babalik na ako sa America sa isang linggo. Gusto kong malaman mong hindi ko kakalimutan ang nangyari. Ipapaliwanag ko kay Archie. Hindi tama yung ginawa nila.”

Ngumiti si Pulong ng marahan. “Wala yun ate. Ang mahalaga, kilala ko na kung sino talaga ang pamilya na marunong rumespeto.” Lumipas ang ilang araw. Kumalat ang usap-usapan sa iba pang kamag-anak patungkol sa nangyari. Ang ilan ay nakisimpatya kay Pulong. Ngunit karamihan ay nanahimik. Takot silang masangkot.

Samantala, si Maris ay abala sa paghahanap ng nawawalang pigurin ngunit wala pa ring nakikita. Dahil doon, lalong tumindi ang galit niya. Sa tuwing maaalala ang mukha ni Jerick, nag-aalab muli ang init sa kanyang ulo. Habang si Maris ay patuloy na nakakulong sa kanyang galit at pagmamataas, si Pulong naman ay tahimik na bumabangon mula sa hiya.

Nagpatuloy siya sa paglalako ng paninda sa bayan. Tuloy siya sa paghahanap-buhay habang si Lloyda ay nagsimula ring magtahi ng uniporme para sa mga estudyante. Ngunit sa bawat pagtahi ni Lloy, sa bawat pawis ni Pulong, at sa bawat gabing umiiyak si Jerick, isa lamang ang nasa isip nila.

Hindi magtatapos ang buhay sa isang araw ng panghuhusga. Balang araw, sila rin ang makikita ng lahat, hindi bilang mga hinamak, kung hindi bilang mga nagtagumpay. Lumipas ang tatlong araw mula ng maganap ang nakakahiyang insidente sa reunion. Sa bahay ni Archie, tahimik ang lahat. Halatang mabigat ang hangin sa pagitan nila ni Maris. Si Mindy naman ay nakatakdang bumalik sa America kinabukasan.

Ngunit bago siya umalis, gusto niyang linawin ang lahat. Habang nagkakape sa veranda, biglang lumapit ang bagong katulong. Halatang kinakabahan. “Ma’am Maris,” mahina, ngunit pamilyar ang tinig. Paglingon niya, halos hindi niya makilala si Maris. Payat, maputla at may bitbit na basket ng gulay.

“Maris, ikaw ba yan?” gulat na sabi niya. Ngumiti ito. Pilit. “Oo ako to. Napadaan lang ako. May balita kasi ako patungkol kay Mindy. Bumalik raw siya galing America.” Tahimik lang si Pulong. Tinignan ng babaeng minsang nagpahiya sa kanya. Hindi niya alam kung ano ang mararamdaman.

Hawa ba, galit o simpleng pag-aalala. Sapagkat sa itsura nito, para itong naghihirap talaga ng husto sa buhay. “Ah ganun ba? Mabuti naman at nakabalik siya,” sagot niya kalmado ang boses. Habang nag-uusap sila, napatingin si Maris sa bagong bahay ni Pulong sa may kanto. Malaki, maaliwalas at puno ng halaman.

Napatigil siya at pagkatapos ay napalunok. “Ang ganda ng bahay niyo,” sabi niya. Ngumiti si Pulong. “Pinaghirapan namin yan Maris. Matagal pero sulit naman.” Walang ibang nasabi si Maris. Sa katahimikan ng ulan, tila siya na mismo ang binabalikan ng bawat salitang binitawan niya noon. Mga salitang ngayon ay bumalik bilang aral at hindi bilang kapangyarihan.

Lumipas ang ilang mga buwan mula ng muling magkita sina Pulong at Maris. Sa panahong iyon, kumalat sa magkakamag-anak ang balitang unti-unting bumabangon ng pamilya ni Pulong. Habang patuloy namang nalulubog sa hirap ang pamilya ni Archie. Nawala na ang dati nilang negosyo at ang mga anak ni Maris ay nagsimula ng magtrabaho bilang empleyado sa mga kumpanyang malayo sa dating marangyang buhay na kanilang kinagisnan.

Isang araw habang abala si Pulong sa kanyang negosyo, may kumatok sa kanilang gate. Pagbukas ni Lloyda, nakita niya si Archie. Payat na payat ito at halatang pagod. Nakasumbrero ito at may bitbit na sobre. “Loyda, nandiyan ba si Pulong?” mahina nitong tanong. “Kuya Archie, ikaw ba ‘yan?” gulat na sabi ni Lloy. “Tuloy ka.”

Pagkapasok ni Archie, tila nahihiya ito sa paligid. Malinis, maayos at puno ng sigla ang tahanan ng kanyang kapatid. Malayong-mayo sa dati nilang sitwasyon. Nasa loob si Pulong at pagkakita kay Archie, sandali siyang natahimik. Hindi niya alam kung papaanong sasalubungin ang matagal nang hindi nakita na kapatid.

“Kuya,” mahinang bati ni Pulong. “Pulong,” sagot naman ni Archie halos pabulong. “Pasensya ka na ha. Hindi ko alam kung paano kong sisimulan ‘to.” Tahimik ang paligid. Ang tanging maririnig lamang ay ang mahinang tiktak ng orasan at huni ng mga ibon sa labas.

“Kung tungkol yan sa nakaraan, matagal na yun kuya,” mayon na sabi ni Pulong. “Matagal ko na kayong pinatawad ni Maris. Lalo na ikaw.” Napayo si Archie. “Nangingilid ang luha. Hindi ko alam kung papaano akong hihingi ng tawad noon. Nadala ako sa kayabangan namin. Lahat ng pinaghirapan ko nawala. At ngayon ngayon ko lang naintindihan kung gaano kita nasaktan noon.”

Lumapit si Pulong at inilagay ang kamay sa balikat ng kanyang kapatid. “Kuya, hindi ko man makalimutan ang sakit pero hindi ko rin kayang manatili sa galit. Kung hindi dahil sa mga nangyari, baka hindi rin kami natutong magsikap sa buhay. Sa totoo lang, utang ko pa rin sa iyo yon dahil tinuruan niyo akong magpursige.”

Hindi napigilan ni Archie ang maiyak. Ilang sandali pa, pumasok si Maris, dala ang ilang prutas at nakatungong naglakad papasok. “Pulong, Lida, patawad din ha,” nanginginig na wika niya. “Hindi ko alam kung anong sumabi sa akin noon. Lahat ng pinaghirapan namin na wala. Pero siguro ito na ang parusa ko sa mga maling sinabi ko noon.”

Lumapit si Lloyda at marahang tinapik si Maris sa balikat. “Tama na Maris. Tapos na yon. Mas mabuti ng simulan natin ulit ang pagiging magkapamilya.” Napangiti si Pulong. At sa unang pagkakataon matapos ng napakaraming taon, muling nagkaya-kaya ng magkakapatid.

Sa simpleng hapunang iyon sa bahay nina Pulong, naramdaman nila ang tunay na kahulugan ng pagpapatawad at pagkakaisa. Pag-uwi nina Archie at Maris, napatingin sila sa buwan na kumikislap sa kalangitan. “Archie!” sabi ni Maris habang nakatingala. “Ngayon ko lang naramdaman kung gaano kasarap ang payapang gabi.” Ngumiti si Archie. “Kasi ngayon lang tayo muling natutong magpakumbaba.”

At sa puso ni Pulong habang pinagmamasdan ang kanyang pamilya ay isang mensahe ang lalong tumibay. Hindi kayamanan o karangyaan ang sukatan ng halaga ng tao. Ang tunay na yaman ay nasa kababaang loob, pagpapatawad, at pamilyang marunong magmahal sa kabila ng lahat.

Pagkalipas pa ng ilang taon, naging ganap na matagumpay ang pamilya ni Pulong. Si Jerick ay nagtayo ng sariling construction firm na nagbibigay ng trabaho sa maraming kababayan nila. Si Carlo naman ay naging principal ng isang pampublikong paaralan at kilalang tagapagsulong ng edukasyon para sa mga batang mahihirap.

Tuwing pista sa kanilang bayan, ang pamilya ni Pulong ang isa sa mga unang nagbigay ng donasyon para sa mga proyekto ng barangay. Ngunit sa kabila ng lahat ng biyayang tinatanggap nila, nanatili pa rin silang mapagpakumbaba at palakaibigan. Samantala, sina Archie at Maris naman ay naninirahan na lamang sa isang simpleng bahay sa probinsya.

Sa kabila ng kanilang pagkalugi, natutunan nilang pahalagahan ang mga bagay na hindi nabibili ng pera. Ang kapayapaan, pagmamahal, at ugnayan ng pamilya. Paminsan-minsan, dumadalaw sila kina Pulong at sa bawat pagkakataong iyon, sabay-sabay silang kumakain, nagtatawanan, at inaalala ang mga pinagdaanan nila noon.

Muling nabuo ang samahan ng magkakapatid, hindi dahil sa kayamanan, kung hindi dahil sa pagpapatawad. Sa huling bahagi ng kanilang buhay, mas pinili nilang ituwid ang mga pagkakamali kaysa manatiling bihag ng kahapon. Isang gabi, habang nakaupo si Pulong sa harap ng kanilang bahay, pinagmamastan niya ang mga ilaw ng kalye at ang mga batang naglalaro.

Sa kanyang isip, may ngiti siyang pinakawalan. Isang ngiti ng tagumpay. Hindi dahil sa yaman, kung hindi dahil sa kapatawaran at kapayapaan ng loob. Tahimik niyang sinabi kay Lloyda, “Kung minsan kailangan muna tayong durugin ng pagkakataon bago tayong muling buuin ng Panginoon.” Ngumiti si Lloyda at sumang-ayon.

At kapag natuto tayong magpatawad, doon natin mararamdaman ang tunay na ginhawa. At sa gabing iyon, sa ilalim ng bituin, tuluyang nanahimik ang mga sugat ng kahapon.