GINANG, MINALIIT MGA KAPITBAHAY NANG MAKAPAG ABROAD ANG ANAKTANGGAL YABANG NYA NANG BIGLANG UMUWI…

.

Part 1: Ang Pag-angat ni Grace

Simula ng Kwento

Sa mata ng buong barangay sa San Roque, si Grace Beltran ang naging pambato ng kanilang lugar. Panganay sa tatlong anak ni Rosenda at Alvin, si Grace ay kilala bilang tahimik, matyaga, at ambisyosang dalaga. Hindi siya nagtapos ng kolehiyo, ngunit hindi rin siya naging pabigat sa kanyang pamilya. Sa murang edad, nagsimula na siyang magtrabaho sa bayan, nagserbisyo sa mga karenderya, naglabas sa mga kapitbahay, at nagbenta ng kakanin sa palengke.

Dahil sa kanyang pagsusumikap, nakuha niya ang atensyon ng isang kaibigang nag-alok ng oportunidad para makapagtrabaho sa abroad. “Gusto mo bang magtrabaho sa abroad bilang housemate?” sabi nito. “Malaki naman ang kita. Dobleng sipag lang ang kailangan.” Hindi ito pinalampas ni Grace. Sa tulong ng ipot at sa konting utang sa kakilala, nagproseso siya ng mga papeles sa isang agency na inirekomenda ng kanyang kaibigan.

Ilang linggo lang ang lumipas, bigla na lamang siyang may ticket na papuntang Gitnang Silangan. Nang umalis si Grace, inabot ng halos buong barangay ang kanilang pamama sa terminal. Si Rosenda, na halos maiyak sa tuwa, ay hindi na mapakali sa tuwing may bagong tawag o mensahe mula sa anak. Sa ilang buwan pa lamang ang nakalipas, nagpadala na kaagad ang kanyang anak ng pera, tsokolate, imported na lotion, at pati na ring cellphone.

Ngunit ang kasiyahan ng pamilya ay hindi nagtagal. Nang makatanggap si Rosenda ng ikaapat na padala, dito na nagsimula ang pagbabago. Ipinamalita niya ito sa mga kapitbahay na para bang siya na ang pinakamayaman sa buong barangay. “Alam mo, Karen?” sabay pitik ni Rosenda ng kanyang buhok habang kausap ang kanilang kapitbahay. “Iba talaga kapag may anak kang marunong sa buhay. Hindi tulad ng iba, nasa bahay lang, walang ginagawa. Yung anak ko, tulyer-tulyer ang kinikita. Hindi kagaya ng anak mo, eh tambay lang.”

Ang Pagyabang ni Rosenda

Dahil doon, napangas si Karen. Tahimik lang siyang lumayo habang si Rosenda ay naglakad pauwi na para bang isang reyna. Si Alvin, ang asawa ni Rosenda, ay hindi sanay sa ganitong ugali ng kanyang misis. Tahimik lamang siyang nag-aayos ng motorsiklo sa gilid ng bahay. “Huwag mong masyadong ipagyabang ‘yan,” paalala niya. “Baka kasi bumalik sa atin.”

Ngunit hindi na siya pinatapos pa ni Rosenda. “Ikaw talaga, Alvin. Magpasalamat ka na lang at may anak tayong gaya ni Grace. Hindi tulad ng iba, pahirap lang sa magulang.” Ramdam ng buong barangay ang pagyayabang ng pamilya. Sa tuwing may handaan, paniguradong naroon si Rosenda dala ang imported na kape o canned goods, pinaparinggan ang mga taong hindi nakakaangat sa buhay. Sa mga okasyon, siya ang palaging bida.

At sa bawat gabi habang binibilang ni Rosenda ang mga remittance ni Grace, ang kanyang isip ay puno ng pangarap: bagong bahay, bagong tricycle, at isang sari-sari store para sa kanya. Umpisa pa lamang ito ng buhay ng taong may kaya. Ngunit ang hindi niya alam, ang simula ng kanilang pag-angat ay siya ring simula ng isang mabigat na pagbagsak.

Ang Pagbaba ng Yabang

Ilang buwan pa lamang ang nakakalipas mula ng makaalis si Grace papuntang abroad, ngunit tila ba isang buong mundo na ang nagbago sa buhay ng pamilya Beltran. Si Rosenda, dati simpleng may bahay lamang, ngayon ay hindi na halos makausap ng maayos. Parang palaging may appointment kahit wala naman talaga. Palaging nakapustura, may kulorete sa labi, at may suot na alahas. Bagamat murahin lamang at peke, pilit niyang ipinapamukhang imported.

“Naku, hindi naman ako nagyayabang,” madalas niyang sambit sa mga kapitbahay. “Sadyang pinagpala lang talaga kami. Kaya kung ingit ang nararamdaman niyo, eh wala na akong magagawa diyan.” Sa harap ng tindahan ni Aling Marites, madalas magtirik ng kilay ang mga nanay habang pinagmamasdan si Rosenda. Minsan, nakita nila itong namimili ng imported corn beef at mamahaling gatas na iniinom lamang daw ng mga sosyal sa siyudad.

“Grabe, si Rosenda no?” bulong ni Aling Marites kay Karen. “Aba, hindi na nga siya marunong mag-English noon. Ngayon kung makaasta, eh akala mo naman ay may kasamang interpreter.” “Naku, baka nga bukas eh kapag inubo lang yan, eh magpapatingin na kaagad sa private hospital,” sabay tawa ni Karen.

Samantala, habang naglalakad si Rosenda pauwi, dala ang plastic bag na may lamang mga pinamili, sinadya niyang dumaan sa harapan ng mga kapitbahay. “Hay naku, itong binili ko galing sa anak ko sa Dubai. Hindi niyo pa ata natitikman ‘to. Imported kasi ang mga ‘to,” sabay sabing parang wala lang. Si Alvin, bagamat naiilang na, ay wala nang nagawa kung hindi pagbigyan ang asawa.

“Sige, Sendang, aayaan na lang kita, pero huwag naman tayong makalimot sa mga pinagmulan natin,” ani Alvin nang minsang nagkakape sila noong umaga. “Hoy, Alvin, panahon na para matuto kang tumingin sa taas. Hindi na tayo tulad ng dati. Anong silbi ng pagpapakahirap ni Grace kung magpapakahamak lang tayo?” At doon na nga nagsimulang bumili si Rosenda ng mga bagong gamit sa bahay.

Ang Pagbagsak ng Pamilya

Bagong kurtina, bagong kalan, at bagong tukador. Pinunturahan pa ang labas ng kanilang bahay na kulay kahel at puti. Kahit hindi talaga sapat ang kinikita ni Grace para sa lahat ng luho, ginagapang ito ni Rosenda. Minsan, nangungutang pa siya sa lending group at ginagamit niya ang pangalan ng anak niyang si Grace bilang garantiya. Lalo tuloy lumaki ang agwat ng loob ng pamilya Beltran sa kanilang komunidad.

Ang mga dati nilang kaibigan ay unti-unti nang umiiwas. Ang mga paanyaya sa mga salo-salo at barangay meeting ay bihira na silang puntahan, at kung pupunta man, laging late at may entrance effect. Walang nakakaligtas sa panlalait ni Rosenda. Mga kabataan na hindi nakapag-aral, mga asawang tambay, at mga tindera sa palengke. Parang hindi niya na alam kung ano ang kahinaan.

Si Grace ang corona ng kanilang pamilya, at dahil dito, akala niya sila na ang Harry and Meghan ng buong barangay. Ngunit sa kabilang panig naman ng bansa, si Grace ay hindi kumakain ng masarap. Hindi natutulog ng maayos at araw-araw ay may takot sa kanyang dibdib. Habang ang ina niya ay pinagyayabang ang kanyang dolyara, siya naman ay unti-unting nalulubog sa isang mapanganib na sitwasyon.

Habang patuloy na lumalaki ang yabang ni Rosenda sa Barangay San Roque, isang mahinang usap-usapan ang unti-unting sumisigaw sa mga sulok ng palengke at mga umpukan ng kababaihan. Wala pang katiyakan, pero ang bawat bulong ay may bigat. May mabigat na isyung bumabalot kay Grace sa ibang bansa.

“Alam mo ba, Aling Marites?” sumbong ni Karen kay Aling Marites habang nakapila sa karenderya. “May kakilala si Nestor na may kapatid din sa Dubai. Sabi raw, may kaso si Chris. Parang may problema sa papeles o kontrata.” “Aba talaga,” napamulat si Aling Marites. “Eh ba alaga si Grace ng agency? Baka naman kismis lang yan.” “Yun na nga eh. Pati yung agency raw, sarado na. Parang fly by night. Ilang kababayan na ang nadali. Naku, sana hindi totoo. Pero si Grace, wala na raw balita sa kanila.”

Ang Pagsabog ng Balita

Mabilis na kumalat ang balita. Sa umpisa, mga bulungan lamang sa gilid ng kalsada. Pero nang makarating ito sa tricycle driver na si Mang Bertin, agad na niyang ikinuwento sa lahat ng pasahero mula sa karenderya hanggang sa simbahan. Tila ba may iisang paksa lamang ang buong barangay. Ngunit si Rosenda, eh wala pa ring paki. Sa katunayan, lalo pang lumakas ang loob nito na ipagsigawan ang tagumpay ng kanyang anak.

“Naku, puro inggit lang kayo,” sigaw niya minsan habang hinaharap ang ilang mga kabarangay na hindi na nakatiis sa kayabangan niya. “Ang anak ko eh nagtatrabaho sa abroad. Hindi tulad ng iba, puro tambay eh.” “Bakit wala na siyang tawag ha?” singit ni Karen. “Hindi na mapigilan ng inis. Tip one na mula ng huli siyang tumawag. Kamusta na raw ba siya?” tanong pa nito. “Busy lang ang anak ko, no?” sagot naman ni Rosenda, pilit na nilalakasan ang boses. “Hindi na gaya ng mga walang ginagawa diyan. Syempre, tulyar ang hinahabol ng anak ko.”

Ngunit sa gabi, sa mga sandaling tahimik ang paligid at nakatambad na ang langit sa kanyang bintana, lihim na bumabalik sa isipan ni Rosenda ang tanong. “Nasaan na nga ba si Chris?” Hindi na ito tumatawag tulad ng dati. Wala na ring mga padala. Maging ang agency na kinukuha na nila ng serbisyo ay hindi na rin matawagan. Si Alvin, na siyang tahimik na nagmamasid, ay unti-unti nang kinakabahan.

“Mahal,” bungad niya isang gabi. “Siguro kailangan na nating alamin ang katotohanan. Ang kung anong totoong nangyayari kay Grace, hindi na ako mapalagay.” Ngunit hindi pa rin natitinag si Rosenda. “Kung gusto mo, ikaw ang tumawag sa agency, pero huwag mo akong isali sa mga haka-haka ng mga chismosarian.” Ang katigasan ng kanyang loob ay bunga ng takot. Ayaw niyang aminin na baka nga may mali. Ayaw niyang mapahiya hindi lamang sa komunidad kundi higit sa lahat ay sa kanyang sarili.

Part 2: Ang Pagbabalik at Pagsisisi

Ang Madilim na Silid

Samantala, si Grace ay nasa isang madilim at malamig na silid sa isang detention center sa abroad. Humihigpi, yakap-yakap ang lumang rosaryong dalin niya mula sa kanilang bahay. Isang hapon, habang naglalabas si Rosenda sa harapan ng kanilang bahay, isang opisyal ng barangay ang lumapit sa kanila, si Kapitana Letti, kasama ang isang social worker. Meron silang dalang sobre at seryosong ekspresyon sa mukha.

“Rosenda,” bungad ni Kapitana, “kailangan namin kayong makausap patungkol kay Grace.” Napabitaw si Rosenda sa hawak na tapo. “Ha? Bakit po? Anong nangyari sa anak ko?” Tahimik na iniabot ni Kapitana ang dokumento. Laman nito ang opisyal na ulat mula sa Embahada. “Si Grace Beltran ay kasalukuyang nakakulong sa isang detention center sa Middle East. Nahuli siya dahil sa kakulangan ng legal na dokumento at napag-alamang isa pala siya sa maraming Pilipinong nabiktima ng isang sindikatong human trafficking na kunwari nag-aalok ng trabaho sa abroad.”

“Hindi totoo ‘!” sigaw ni Rosenda habang lumuluha, sabay sabing “Anak ko ‘yan. Hindi siya kriminal.” “Rosenda,” sabat naman ng Kapitana, “hindi naman siya kriminal. Siya’y biktima. Pero kailangan ng legal na tulong at mahaba-habang proseso ito. May posibilidad na makauwi siya kung maayos natin kaagad ang mga papeles. Pero kakailanganin ng malaking halaga.”

Si Alvin ay napaupo sa bangketa, halos manghina sa narinig. Si Rosenda, na dati-rating malakas ang loob at palaban, ngayon ay takot na takot. Hindi niya alam kung papaanong haharapin ang buong barangay, lalo na’t mabilis kumalat ang balita.

Ang Pagsabog ng Balita

Kinagabihan, tila sumabog ang bomba sa buong barangay. Mula sa kanto hanggang sa palengke, lahat ay iisa ang usapan. “Naku, nakulong daw si Grace. Hindi pala totoong legal ang trabaho niya. Sabi na nga eh.” Masyado kasing mayabang yung nanay. Ang mga dati niyang iniinsulto, katulad na lamang nina Karen, Aling Marites, pati na rin si Mang Berting, ngayon ay may halong galit at tuwa sa kanilang mga mata. Hindi dahil sila’y masaya sa sinapit ni Chris kundi dahil sa wakas, ang kayabangan ni Rosenda ay nagbunga ng kahihiyan.

Kinabukasan, hindi na lumabas pa ng bahay si Rosenda. Ang mga kurtina sa kanilang bintana ay nakatakip ng buong araw. Ang mga pinagyayabang niyang kurtina, upuang bago, at imported na pagkain ay tila na wala ang kinang. “Alvin, anong gagawin natin?” mahina niyang tanong sa asawa habang nakaupo sa gilid ng kama. “Wala tayong ipon at wala nang trabaho si Grace.” Tahimik lamang si Alvin. Ngunit sa likod ng kanyang mga mata ay may kumukulong pangarap. Ang inaakalang tagumpay ng kanilang pamilya ay isa palang bangungot na dahan-dahang sumisira sa kanilang pagkatao.

Tito unang naramdaman ni Rosenda ang bigat ng kahihiyan. Hindi lamang dahil sa pagkakakulong ng anak niya kundi dahil sa ala-ala ng lahat ng pagmamaliit na ginawa niya sa ibang tao. Ngayon ay siya na ang pinagtatawanan. Wala nang kumakatok sa kanilang pinto. Ang inaakalang pag-angat ay naging mitsa ng kanilang pagbagsak.

Mula ng kumalat ang balita patungkol sa pagkakakulong ni Grace, bigla na lamang naglaho ang dating kinang ng bahay ng mga Beltran. Ang dati palaging may bukas na radyo at tawanan sa bakuran, ngayon ay tahimik na tila libingan. Si Rosenda, na dating araw-araw na nasa tindahan o kalsada para ipagsigawan ang tagumpay ng anak, ay hindi na muling nasilayan ng mga kapitbahay. Lahat ay nagtanong-tanong pero walang lumapit. Hindi dahil sa walang pakialam kundi dahil sa sugat na iniwan ng kayabangan ni Rosenda. Kahit si Karen, na dating malapit sa kanya, napailing na lamang.

Ang Pagsisisi

Kung sana naging mapagpakumbaba siya kahit kakaunti lamang, baka meron pang tumulong sa kanila ngayon. Samantala, si Alvin ay nag-umpisa ng bumalik sa dati niyang kinagisnan, ang pamamasada ng tricycle. Wala na silang inaasahang remittance. Wala na ring padalang groceries o pera mula kay Grace. At ang masakit pa, kailangan nilang humingi ng tulong para sa legal na proseso ng pagpapauwi sa anak.

Ngunit saan nga ba sila kukuha ng halos? “Mahal!” pakiusap ni Alvin habang sila’y nag-uusap isang gabi. “Baka pwede tayong magbenta ng ilan sa mga bagong gamit. Katulad na lamang ng rep, yung bagong sopa, pati na rin yung aircon na pinilit mong ipakabit.” Tahimik lamang si Rosenda. Tila unti-unting lumulunok ng pride. Tumingin siya sa paligid ng kanilang sala sa mga bagay na minsang ipinagyabang niya. Mga bagay na simbolo ng kanilang tagumpay. Ngunit ngayon ay parang wala ng silbi.

Sa halip na saya, tanging hiya at panghihinayang ang hati. Isang araw, lakas loob siyang lumapit sa opisina ng munisipyo, suot ang simpleng damit. Nakayuko at halatang pagod. “Ma’am,” pakiusap niya sa opisyal na social worker, “kung pwede lang po sana kaming makahingi ng tulong para sa kaso ng anak ko.” Doon lang unang nakita ng taong bayan ang pagbagsak ng dating reyna ng barangay. Wala na ang kolorete, wala na ang tapang sa salita. Si Rosenda, na minsang pinandidirihan ng ilan dahil sa sobrang kayabangan, ngayon ay isa na lamang inang namamalimos ng konting pag-asa.

Ngunit ang tulong ay hindi madaling dumating. Kailangan ng mga papeles, legal na bayarin, at higit sa lahat ay mahabang pasensya. Sa mga araw na walang makain, si Rosenda ay napilitan ng maglabas sa ilang kapitbahay. Isang bagay na noon ay kinamumuhian niya. “Hindi ako katulong, no,” ani niya noon. Pero ngayon siya mismo ang kumakatok para mag-alok ng serbisyo.

Ang Pagbabalik ni Grace

Ang dating kaibigan niyang si Aling Marites ang una ring tumanggap sa kanya. Tahimik lang ito ngunit hindi nagtanong. Sa tuwing lilinisin ni Rosenda ang kanilang bakuran, parang inuunti-unti niyang binubura ang kanyang dating kasalanan. Si Grace, sa kabilang banda, ay patuloy na umaasa sa awa ng batas at tulong mula sa Pilipinas. Ngunit sa kabila ng kanyang kalagayan, siya ang pinakaunang natuto na ang mundo ay hindi palaging patas at hindi lahat ng oportunidad ay ligtas.

At sa barangay San Roque, ang pangalan ng pamilyang minsang ipinamukha sa lahat ay ngayon pinagtawanan. Higit sa lahat ay isang paalala sa lahat kung paano bumagsak ang isang mayabang na tao. Lumipas ang mga linggo at ang dating marangyang pamilya Beltran ay ngayon baon sa utang at sobrang desperasyon. Ang bahay nila, na minsang pininturahan ng maliwanag na kahel at puti, ay unti-unti ng kumupas. Natuklap na ang pintura at ang dating malakas na tawa mula sa loob ay napalitan ng malalim na buntong hininga.

Araw-araw, muling nagbabalik si Alvin sa kalsada bilang tricycle driver. Hindi niya alintana ang init, ulan, o kahit pagod. Sa bawat biyahe, iniipon niya ang kaunting kita para sa abogadong si Grace. Samantala, si Rosenda ay palaging nakaalalay sa kanyang asawa. Ngunit hindi na sa dati niyang paraan. Hindi na siya inuutusan, kundi siya na ngayon ang nagsusumikap sa mga bahay para maglaba, magplantya, at kahit mag-alaga ng bata.

Ang Pagbabalik ng Dangal

Ang kanyang mga kamay, na dating iniingatan para sa pagyabang ng alahas, ay namumula at magaspang sa sobrang trabaho. “Sendang, ikaw ba yan?” tanong ni Aling Lor isang araw habang naglalabas si Rosenda sa gripo ng barangay. “Oo, ako. Huwag kang mag-alala, hindi ako multo,” sagot niya. Pilit na ngumiti kahit may luha sa gilid ng kanyang mga mata. Hindi na siya ang mata pobreng Rosenda na ayaw mahawakan ng sarili sa putik.

Natuto siyang bumaba sa lupa, hindi dahil sa gusto niya kundi dahil sa wala na siyang mapagpilian. At sa bawat patak ng pawis, unti-unti niyang naiintindihan ang mga taong dating minamaliit niya. Ang mga dating kinukutsa niya na sina Karen, Aling Marites, at kahit mga tambay na si Nestor ay naging saksi sa kung paano binura ng tadhana ang dating kayabangan ni Rosenda. Ngunit sa halip na insultuhin siya, pinanood lamang siya ng tahimik, marahil ay umaasang totoo ang kanyang pagbabagong loob.

Habang abala sila sa pagbangon, si Grace ay patuloy na nakikipaglaban sa abroad. Salamat sa ilang NGO at volunteers mula sa Embahada, may maliit na pag-asa na siyang makalaya. Ngunit hindi ito agad-agad. Kailangan pa ng maraming dokumento, testigo, at pati na rin bayarin. Ang kanyang pananampalataya lamang at ang balitang gumagawa ng paraan ng kanyang pamilya ang kanyang pinanghahawakan.

Isang araw, dumating ang sulat mula sa Embahada. May petsa na ang preliminary hearing ng kaso ni Grace. Ito ang simula ng tunay na pag-asa. Ngunit may kailangan pa silang bayarang malaki para sa abogado sa susunod na pagdinig. Pagkauwi ni Alvin galing pasada, hawak niya ang sulat habang nakaupo sa harap ng bahay. “Sandang, malapit na. Konting-kunti na lang,” tumango si Rosenda ngunit hindi na siya ng humiti tulad ng dati. Sa halip, ipinaling niya ang paningin sa langit sabay bulong, “Panginoon, maraming salamat po at patawad po sa lahat ng kayabangan ko. Tulungan mo kaming bumangon, hindi para ipagyabang kundi para itama ang lahat.”

At ilang buwan nga ang lumipas, sa tulong ng patuloy na sakripisyo ni Alvin at ni Rosenda, unti-unti silang nakaipon ng halagang kailangan upang maproseso ang legal na dokumento para sa pagpapalaya kay Grace. Hindi madali. Maraming gabi at araw ang kanilang ginugol para sa pagtitipid. Kanin at asin lamang ang kanilang madalas na pagkain at kahit meryenda ay hindi na kayang bilhin. Ngunit sa bawat pagtitiis, ang hangarin na maibalik ang anak ay lalong pinatibay.

Ang Pagbabalik ni Chris

Isang araw, araw ng Agosto, dumating ang tawag mula sa Embahada. Sa wakas ay pinalaya na si Grace matapos ang mahabang proseso at pakikipag-ugnayan sa mga awtoridad kasama ng iba pang biktima ng illegal recruitment. Siya ay iniit sa isang shelter at inihanda para sa repatriation pabalik ng Pilipinas.

Nang mabalitaan ito ni Rosenda, hindi niya napigilang mapaluha. Sa unang pagkakataon matapos ang matagal na panahon, lumabas siyang muli ng bahay. Ngunit hindi upang magyabang kundi upang humiling ng tulong sa simbahan. Pinuntahan niya si Sister Emily, ang madre ng parokya. “Sister!” mahina niyang sabi. “Hindi ko alam kung anong mukha pa ang iharap ko sa mga tao pero ako’y lumulod na ngayon sa harapan ng Diyos. Tulungan niyo po akong salubungin ang anak ko.”

At tumulong nga ang simbahan. Isang grupo ng kababaihan, kabilang ang ilan sa mga dati niyang kasamaan ng loob, ang nagboluntaryo para mag-ambag ng pamasahe at pagkain sa pag-uwi ni Grace. Dumating ang araw ng pagbabalik sa terminal ng lungsod. Doon nagtipon ang pamilya Beltran, kasama si Aling Marites at ilan pang mga kabarangay na tahimik ngunit presenteng nakikiisa.

Bumaba si Grace, napakapayat, maputla, at may bakas ng pagod sa mukha. Ngunit ang kanyang mga mata ay buhay na buhay, nagnining sa pag-asa. Agad siyang sinalubong ni Rosenda at Alvin. Walang sari-salita. Tanging yakap ang bumalot sa kanilang tatlo. Ang dating matapang na ina ay higbing-hikbing humingi ng tawad. “Anak, patawad? Hindi ko alam.”

“Ma,” sagot ni Grace, “huwag na tayong tumingin sa nakaraan. Ang mahalaga po ay buo pa rin po tayo.” Sa kanilang pagbabalik sa barangay, walang engrandeng salubong, walang karatola o palakpakan. Ngunit sapat na ang mga tahimik na titig, ang mga simpleng tango ng mga kapitbahay, at ang pagbukas ng pinto ng mga dati nilang bahay. Patunay talaga na may puwang pa para sa pagbabago.