“BUHAY ANG IYONG INA, NAKITA KO SIYA SA TAHANAN NG MGA MATATANDA!” – SIGAW NG BATANG LANSANGAN.

Hindi umuulan noon, pero parang palaging basa ang kalsada ng Maynila—basa ng luha, pawis, at mga pangarap na matagal nang iniwan. Sa gilid ng Quezon Avenue, sa ilalim ng tulay na amoy ihi at usok ng tambutso, may isang batang lalaki na nakaupo sa karton. Payat siya, halos kita na ang mga buto sa braso, at ang tsinelas niya ay magkaiba ang pares. Sa harap niya, may lata ng gatas na ginawang alkansya—may ilang baryang kalansing, sapat lang para sa isang pandesal.

Ang pangalan niya ay Tomas. Labindalawang taong gulang. Walang tirahan. Walang magulang—iyon ang alam ng lahat. At iyon din ang matagal na niyang pinaniwalaan.

Araw-araw, pinapanood niya ang mga taong nagmamadali. Mga lalaking naka-long sleeves kahit mainit. Mga babaeng naka-makeup na parang walang puwang sa mukha ang pagod. Mga batang hawak ang kamay ng kanilang ina, nagrereklamo dahil ayaw bumili ng laruan. Tuwing nakakakita si Tomas ng ganito, awtomatiko niyang ibinababa ang ulo. Mas masakit pang makita ang mga batang may ina kaysa sa gutom.

Dati, may ina rin siya.

O iyon ang sabi ng alaala.

Naalala niya ang amoy ng kape sa umaga. Ang boses na mahina pero palaging may ngiti. Ang kamay na magaspang sa labada pero malambot kapag humahaplos sa buhok niya. “Tomas, kumain ka muna bago ka lumabas.”

Isang araw, hindi na bumalik ang tinig na iyon.

Sabi ng kapitbahay noon, iniwan daw siya. Tumakas. May ibang lalaki. Walang pakialam sa anak. Paulit-ulit na sinabi iyon sa kanya hanggang sa tumigas sa isip niya na parang semento.

At simula noon, naging lansangan ang tahanan niya.

Isang hapon, habang naglalakad si Tomas sa may palengke para manghingi ng tira-tirang pagkain, may nakita siyang matandang babae na hirap magbuhat ng plastik. Nanginginig ang kamay, at halatang mahina na ang tuhod. Walang tumutulong. Dumaan lang ang mga tao, parang hindi siya nakikita.

Lumapit si Tomas.

“Lola, ako na po,” sabi niya, kinuha ang bag.

Nagulat ang matanda. “Ay, salamat, iho… mabigat na para sa akin.”

Habang naglalakad sila, napansin ni Tomas ang bracelet sa pulso ng matanda. Lumang-luma na, pero may ukit na bulaklak. Bigla siyang natigilan.

Parehong-pareho.

May ganitong bracelet ang ina niya.

Hindi niya sinabi. Hindi niya tinanong. Pero may gumalaw sa dibdib niya—isang kirot na matagal nang tulog.

Pagdating nila sa isang lumang gusali, huminto ang matanda. May karatulang nakasabit: TAHANAN NG MGA MATATANDA – STA. MARIA HOME

“Dito po kayo nakatira?” tanong ni Tomas.

“Oo,” sagot ng matanda. “Dito na ako simula nang mawalan ako ng pamilya.”

Parang may sumabog sa loob ng ulo ni Tomas.

“Lola… may kilala po ba kayong… Maria?” bigla niyang tanong, hindi niya alam kung bakit.

Napatingin ang matanda sa kanya, matagal. Tila sinusukat ang mukha niya.

“Maraming Maria dito,” sagot nito. “Bakit?”

Hindi na nagsalita si Tomas. Iniabot niya ang bag at tumakbo palayo, hawak ang dibdib, parang nauubusan ng hangin.

Kinagabihan, hindi siya nakatulog. Paulit-ulit sa isip niya ang bracelet. Ang gusali. Ang pangalan.

Kinabukasan, bumalik siya.

Hindi niya alam kung bakit—siguro dahil sa gutom, siguro dahil sa pag-asa. Pumasok siya sa bakuran ng tahanan ng mga matatanda. Pinagmasdan niya ang mga lola at lolo na nakaupo sa bangko, may ilan na tulala, may ilan na nakangiti sa wala.

At doon niya siya nakita.

Isang babaeng matanda, payat, nakaupo sa wheelchair. Hawak niya ang lumang rosaryo. Ang buhok niya ay puti na, pero ang hugis ng mukha… ang mata…

Parang salamin.

Hindi siya makahinga.

Lumapit siya, dahan-dahan, parang takot na baka mawala ang imahe kapag kumurap siya.

“Nanay?” bulong niya, halos walang tunog.

Hindi tumingin ang babae.

“Nanay…” mas malakas.

Dahan-dahang umangat ang ulo ng matanda. Nakatingin siya kay Tomas, pero parang hindi siya kilala.

“Pasensya ka na, iho,” mahinang sabi nito. “Hindi kita kilala.”

Parang binuhusan ng malamig na tubig ang buong katawan ni Tomas.

Lumabas siya ng tahanan, umiiyak, nanginginig. Buhay nga… pero hindi na siya kilala.

Ilang araw siyang hindi bumalik. Bumalik siya sa lansangan, mas tahimik, mas malalim ang titig. Hanggang isang araw, may nangyari.

Isang lalaking naka-barong, mukhang mayaman, ang huminto sa harap niya. Galit ang mukha.

“Hoy! Ikaw ba ‘yung batang nanggugulo sa tahanan ng mga matatanda?” sigaw nito.

Hindi nakasagot si Tomas.

“Ano bang gusto mo doon? Magnanakaw ka ba?”

“Hindi po!” sigaw ni Tomas. “Nanay ko po ‘yung isa doon!”

Napatawa ang lalaki, mapait. “Ulila ka, bata. Huwag kang gumagawa ng kwento.”

Doon pumutok ang lahat.

“BUHAY ANG IYONG INA! NAKITA KO SIYA SA TAHANAN NG MGA MATATANDA!” sigaw ni Tomas, umiiyak, nanginginig, parang isinuka ang buong sakit ng buhay niya.

Nagkumpulan ang mga tao.

Lumabas ang isang nars. “Ano pong nangyayari?”

Itinuro ni Tomas ang loob. “Si Maria po… Maria Santos. Nanay ko po siya.”

Napatingin ang nars. Nagulat. “Paano mo alam ang buong pangalan niya?”

Hindi sumagot si Tomas. Umiyak lang siya.

Dinala siya sa loob. Tinawag ang doktor. Ipinakita ang lumang rekord.

At doon lumabas ang katotohanan.

Si Maria Santos ay hindi nang-iwan ng anak.

Taong nakaraan, naaksidente siya. Na-coma. Pagkagising niya, may amnesia. Walang kamag-anak na dumalaw. Walang nakahanap sa anak niya. Inakala ng lahat na mag-isa na lang siya sa mundo.

At si Tomas?

Isang batang iniwang mag-isa ng sistema.

Dinala si Tomas sa harap ng wheelchair. Lumuhod siya.

“Nanay… ako po si Tomas… paborito niyo po ‘yung lugaw na may itlog… sinasabihan niyo po ako na huwag matakot sa dilim kasi may bituin…”

Nanginginig ang kamay ng matanda. Unti-unting namuo ang luha sa mata niya.

“Tomas…” bulong niya. “Ikaw ba… ikaw ba ‘yung batang tinatawag ko sa panaginip?”

Napahagulgol si Tomas. Yumakap siya.

At sa unang pagkakataon matapos ang maraming taon, yumakap pabalik ang isang ina sa kanyang anak.

Hindi bumalik ang lahat ng alaala. Pero bumalik ang damdamin.

Ilang buwan ang lumipas.

May maliit nang bahay si Tomas at Maria—hindi marangya, pero may bubong, may mesa, may halakhakan. May mga sugat pa rin ang nakaraan, pero may pag-asa na ang bukas.

Minsan, tinanong ni Tomas ang ina niya, “Nanay… galit po ba kayo sa mundo?”

Ngumiti si Maria, mahina pero buo. “Hindi, anak. Kasi kahit gaano tayo saktan ng mundo, may mga himalang dumarating… minsan, galing pa sa sigaw ng isang batang lansangan.”

At sa labas ng bintana, dumaan ang mga bata, hawak ang kamay ng kanilang ina.

Ngumiti si Tomas.

Hindi na masakit tumingin.