HINDI KA ESPESYAL: ANG LIHIM NA KAPARUSAHAN NG 82.4%

Welcome back sa Tit Tales—pero sa version na ’to, hindi ka nanonood ng video; para kang nakikinig sa isang kumpisal na hindi mo dapat marinig. Ito ang kuwento ng isang lalaking buong buhay na maingat, disiplinado, edukado, nag-Excel sheet para sa bawat desisyon, at sa huli… natalo pa rin. Hindi dahil niloko siya ng bar girl, hindi dahil na-scam siya sa condo, kundi dahil sa isang mas tahimik, mas malupit, mas hindi napapansing kaaway: ang unti-unting pagtagas ng pera at buhay sa isang bansang kayang gawing normal ang labis, at gawing mura ang mamamatay kang mabagal. Ang pangalan niya ay Anders Lindström, at kung iniisip mong “’Di mangyayari sa’kin ’yan,” eksaktong ganyan din ang inisip niya bago siya tuluyang lamunin ng Thailand.

Ako si Anders, 67 na ngayon, pero nagsimula ang lahat nang 64 pa lang ako, isang Martes ng gabi ng Pebrero sa Stockholm, nakaupo sa harap ng bintana, pinagmamasdan ang nagyeyelong pattern sa salamin at iniisip kung tuluyan na ba akong naglalaho sa mundo. Apatnapu’t dalawang taon akong civil engineer—tubig, imburnal, sewage treatment plants, pumping stations, flood management systems. Hindi glamoroso, walang red carpet, puro diagram at tubo, pero mahalaga, matatag, maayos ang suweldo. May asawa akong si Ingrid, may apartment kami na bayad na, tuwing tag-araw lilipad kami papuntang Spain o Greece saglit, konting araw sa araw, konting alak, tapos balik ulit sa malamig na normal. Nag-ipon kami para sa retirement, dahan-dahan, disiplinado, hindi maluho. Ginawa namin ang lahat “the Swedish way”: maingat, tamang-tama, sapat, lagom—hindi sobra, hindi kulang. Hanggang isang araw, dumating ang salitang walang kasamang babala: pancreatic cancer.

Tatlong buwan lang mula diagnosis hanggang libing. Tatlong buwang parang binunot ang sahig sa ilalim ng mundo ko. Pagkatapos ng libing, umuwi ako sa apartment na parang mausoleo. Nandoon pa rin ang amoy ng pabango ni Ingrid sa kurtina. Nandoon pa rin ang tasa niya sa dish rack, parang may hinintay na kape na hindi na darating. Nandoon pa rin ang sulat-kamay niya sa mga post-it sa ref: “Köp mjölk. Buy milk. Cook fish.” Hindi ko kayang tanggaling kahit isa. Ang bawat sulok ng bahay namin, sumisigaw ng presensya niyang wala na. Pakiramdam ko, namatay na rin ako kasama niya pero nakalimutan lang ng katawan kong huminto.

May dalawa kaming anak, sina Astrid at Magnus. Si Astrid, nakatira sa Malmö kasama ang mister niya at dalawang teenager na puro project sa school ang inaatupag. Si Magnus naman, umakyat sa Berlin para sa trabaho at doon na natali. Tumatawag sila tuwing linggo, video call, kumustahan, kuwento ng buhay nila. Kita ko sa mukha nila na nag-aalala sila para sa’kin, pero ayokong maging “project” nila, ’yung tatay na kailangang bantayan, asikasuhin, i-manage. Kaya bawat tanong kung okay lang ba ako, lagi kong sagot, “Ayos lang ako. Nag-a-adjust. Busy pa sa work.” Ngunit ang totoo, pa-retire na ako. Tatlong buwan pagkatapos mailibing si Ingrid, nilinis ko ang desk ko, tinanggap ang gold watch sa huling araw sa opisina, pinakinggan ang mga speech na puno ng papuri, at lumabas sa building na iyon bilang isang lalaking wala nang trabaho, wala nang asawa, at wala na ring dahilan gumising ng maaga bukas.

Matagal ko nang pinagplanuhan ang retirement—biyahe kasama si Ingrid, matutong magpinta, siguro mag-ampon ng aso, mga cliché na pangarap ng mga retirado. Sa halip, ang nakuha ko: katahimikan, sobrang lawak at sobrang sikip sa parehong oras. Sa Stockholm, dumarating ang dilim bago pa mag-alas-tres ng hapon. Yung lamig, hindi lang balat ang tinatamaan, pati loob ng buto. Lahat nakabalot sa itim na coat, nakayuko, nagmamadaling lumipat mula sa isang mainit na kahon papunta sa isa pa—bahay, bus, opisina, grocery. Naglalakad ako sa Västermalm, sa parehong kanto, parehong gusali, parehong sidewalk na dinaanan ko sa loob ng apat na dekada, at bigla kong naramdaman na parang multo na lang ako na nakakabit sa lugar na ito kahit tapos na akong mabuhay.

Ang apartment na dati naming ipinagmamalaki ni Ingrid, bigla nang naging kalaban. 8,000 kronor kada buwan ang maintenance fee, halos 700 euro para lang sa karapatang tumira sa kahon na punô ng alaala. May kuryente, tubig, internet, TV license—lahat may bayad. Ang buwanang pension ko ay 24,000 kronor, mga 2,000 euro. Sa Sweden, “komportable” na iyon sa papel, pero sa totoo lang, ang ibig sabihin lang nun: kaya mong mabuhay nang hindi namamatay sa gutom. Hindi ibig sabihing kaya mong mabuhay nang may saysay. Sinubukan kong sumali sa mga grupo: chess club, walking group ng mga pensioners, grief counseling sa simbahan kahit hindi ako relihiyoso. Lahat sila mababait, lahat nagtatangka akong isama, pero bawat lakad, bawat upo, pakiramdam ko pinupuno ko lang ang oras habang hinihintay kung alin ang mauuna: kanser, heart attack, o tuluyang pagkalusaw ng pagkatao ko.

Doon ako nagsimulang mahulog sa YouTube—oo, nakakatawa pakinggan: 64-anyos na Swedish engineer, naghahanap ng direksyon sa rekomendasyon ng algorithm. Nagsimula ako sa mga lecture, documentary, presentation tungkol sa mga dam, ilog, infrastruktura. Pamilyar, komportable, walang emosyon. Pero isang gabi, dumulas ang algorithm sa ibang direksyon: “Retire in Thailand for Cheap!”, thumbnail ng puting lalaki na may hawak na beer sa tabing-dagat, malaking ngiti, kulay kahel na sunset sa likod niya. Nag-click ako. At doon bumukas ang pinto palabas ng nagyeyelong apartment ko.

Isang Briton, siguro mga 60, nakasuot ng T-shirt at shorts, naglilibot sa condo niya sa Hua Hin. Dalawang kuwarto, modern kitchen, balcony na nakatanaw sa pool. Sinabi niya sa camera: 25,000 baht lang daw ang renta, halos 600 euro. Sa Stockholm, imposible iyon. At hindi lang renta ang binanggit niya—inaisa-isa niya ang monthly expenses: kuryente, pagkain, visa, health insurance, pamasahe, travel. Lahat kinompyut niya sa dulo. Nabubuhay siya nang komportable, kumakain sa labas halos araw-araw, nakakapunta sa ibang bansa sa Southeast Asia… sa halagang mas mababa pa sa ginagastos ko para lang manatiling buhay sa nagyeyelong lungsod.

Isang video lang dapat iyon. Pero alam mo na kung paano gumalaw ang algorithm. Sunod-sunod na: expats sa Chiang Mai, sa Pattaya, sa Bangkok; Australian retirees na araw-araw naggo-golf; German couples na nag-aaral magluto ng Thai food; Americanong nagvo-volunteer sa elephant sanctuary; mga vlog ng “My Cost of Living in Thailand” na may mga maliiit na chart at masiglang background music. Lahat sila may common theme: Best decision I ever made. Dito lang ako naging masaya. Sana mas maaga ko pang ginawa ’to. Habang lumalamig ang apartment ko, umiinit ang ideya sa utak ko: baka ito ang sagot. Baka hindi ako dapat maghintay sa Sweden habang unti-unting kumukupas. Baka ang kailangan ko ay bagong mundo.

Hindi ako padalos-dalos, kahit kailan. Kaya noong tumibay ang tukso, hindi ako nag-book ng flight agad. Binuksan ko ang Excel. Nag-compute ako. Ang 24,000-kronor pension ko ay roughly 84,000 baht kada buwan. Ayon sa lahat ng vlog, blog, at forum na nakita ko, kaya ka nang mabuhay nang komportable sa Thailand sa 60,000 baht monthly. Ibig sabihin, may sobra pa akong 24,000 baht kada buwan—mga 600 euro—pwede kong i-save o ipamasyal o ipadala sa mga anak ko kung kailangan. May naipon pa akong 850,000 kronor, mga 66,000 euro na ipon sa loob ng mahabang karera. ’Yun ang emergency fund ko, buffer, seguridad. Sa isip ko, hindi ko ’yan gagalawin; sapat na ang pension.

Pinag-aralan ko ang visa options: tourist visa, Non-Immigrant O, retirement extension. Lahat naka-breakdown sa spreadsheet. Health insurance, kinumpara ko rin sa premium sa Sweden. Kahit annual na byahe pabalik ng Europa para bisitahin ang mga bata, pasok pa rin sa budget. Sa papel, ako ang poster boy ng tamang retirement move. Pero kung totoo ang sasabihin ko, hindi matematika ang tunay na nagtulak sa akin. Tumalon ako dahil sa emosyon na matagal ko nang sinusupil: ang kagustuhang tumakas. Tumakas sa apartment na amoy alaala. Tumakas sa katahimikan na parang hukay. Tumakas sa lamig na paalala araw-araw na wala na si Ingrid, at ako na lang ang natitira.

Noong sinabi ko kay Astrid ang plano ko, nakikita ko ang pag-aalala niya kahit pilit siyang nakangiti sa screen. “Dad, hindi ka marunong mag-Thai. Hindi ka pa nga nakakapunta ng Asia kahit minsan. Paano kung magkasakit ka? Paano kung may mangyari?” Inisa-isa ko sa kanya ang mga numero, ang insurance, ang visa, ang budget. Pinakita ko ang spreadsheet na parang project proposal. Tumahimik siya saglit at sinabi ang isang bagay na binalikan ko sa utak ko nang libo-libong beses: “Tatay, tumatakbo ka lang sa lungkot. Susunod sa’yo ’yan. Hindi ’yan natutunaw sa init.” Siguro tama siya. Siguro mali. Pero noong oras na ’yon, ramdam ko na nalunod na ako sa Stockholm, at ang Thailand ang mukhang hangin.

Si Magnus, mas direkta. Sinabihan niya akong crisis lang ’to, na dapat therapist ang puntahan ko, hindi Bangkok. Nag-away kami. Sinabi niya, “Buong buhay mo responsible ka, tapos ngayong matatanda ka na, bigla kang nagiging impulsive?” Sumagot ako nang may init sa dibdib, dahil totoo namang buong buhay ko—ako ’yung maayos, matino, tahimik. Ngayon lang ako may gagawing para lang sa sarili ko. Pagkatapos ng tawag, nag-book ako ng tatlong linggong exploratory trip pa-Thailand. Para makita ko mismo kung totoo ba ang sinasamba ko sa YouTube.

Paglapag ko sa Bangkok, parang nagbukas ang pinto sa ibang planeta. Galing ako sa Europa na puti ang araw pero malamig, papunta sa langit na parang sauna. Late October iyon, “cool season” daw sa kanila, pero para sa’kin, parang Agosto sa pinakamainit na araw ng taon: 32°C, lagkit, alinsangan. Sumakay ako ng taxi papuntang Hua Hin, tatlong oras na biyahe na punô ng mga larawang hindi ko pa nakikita sa totoong buhay: palayan, palm trees, mga templo na kumikislap sa araw, mga signage na puro Thai script na parang mga hieroglyphs, mga pamilya na siksik-siksik sa iisang motorbike tumatawid sa highway na walang takot. Chaotic, magulo, buhay.

Hua Hin mismo, mas maliit kaysa inakala ko. Hindi talaga “city”, parang isang mahabang bayan sa gilid ng dagat. Nag-check in ako sa mid-range hotel malapit sa night market. Pagbukas ko ng balcony door, sumalubong sa’kin ang tunog ng motor, sigaw ng mga tinderang Thai, music na galing sa kung saan, amoy ng inihaw na baboy, isda, fish sauce, at kung anu-anong hindi ko alam ang pangalan pero gusto ko nang tikman. At sa ilalim ng lahat ng iyon, marahang hampas ng alon ng dagat na ilang kanto lang ang layo. Matagal lang akong tumayo roon, nakatingin sa baba, nakikinig. Sa Stockholm, tahimik at maayos ang mundo. Dito, maingay, magulo, pero buhay. At unang beses sa loob ng mahigit isang taon, may naramdaman ulit ako bukod sa pamamanhid.

Sa loob ng tatlong linggo, naging routine ko ang gumising nang maaga, maglakad papuntang beach bago sumabog ang araw sa init, lumangoy sa dagat na parang tubig sa bathtub, kumain ng joke (rice porridge), coconut pancakes, thai omelette, kape na punô ng condensed milk na sobrang tamis. Gumala ako sa mga templo, pinanood ang mga taong nagwi-wai sa Buddha, nakinig sa chant, naamoy ang insenso. Hindi ko maintindihan ang doktrina, pero may kakaibang katahimikan sa paraan ng paggalang nila. Parang lahat ng nawala sa’kin sa Sweden, bigla kong natikman kahit saglit sa bansang hindi ko naiintindihan.

At doon ko nakilala ang unang layer ng bitag: community. Sa isang maliit na café malapit sa Khao Takiab, may grupo ng mga Scandinavian retirees na nagmi-meet tuwing Martes ng umaga. Danes, Swedes, Norwegians. Tinanggap nila ako agad—walang tanong, walang panghuhusga. Tinuruan akong maghanap ng tinapay na “hindi matamis,” kung saang doktor maganda, kung sino ang maaasahang visa agent, kung saang palengke may murang gulay. May isang Danish na si Jens, walong taon nang nakatira sa Hua Hin. Sa kanya ko unang narinig ang linyang tumimo sa’kin: “You wait all your life for retirement, for freedom, then you get it… sa Sweden, sa winter, tapos mapapaisip ka: ’Ito na ba ’yun?’ Dito, gigising ka, may araw, may dagat, may kausap. Buhay lang. Simple.”

Pag-uwi ko sa Sweden, hindi na ako pareho. May dalang lease contract ang bag ko para sa kondominyum na 25,000 baht kada buwan, may departure date na sa isip ko: January. Pasko sa Malmö kasama si Astrid. Bagong Taon sa Berlin kasama si Magnus. At pagkatapos noon, lilipad ako nang may dalawang maleta, iiwan ang furniture, libro, gamit, pati mga bagay ni Ingrid na hindi ko kayang galawin. Iiwan ko ang mga multo. Iiwan ko ang lamig. Iiwan ko ang katahimikan na kumakain sa’kin nang buhay.

Noong January 15, bumalik ako sa Thailand—hindi na turista, kundi tila tumatakas na refugee na may dalang perang akala niya sapat para sa bagong buhay. May 850,000 kronor pa ako sa bangko sa Sweden, may 24,000 kronor na pumapasok buwan-buwan, may plano akong “mamuhay nang simple” sa ilalim ng araw. Sa unang tatlong buwan, parang ginantimpalaan ako ng universe sa desisyon ko. Inayos ko ang condo: secondhand na kama, sofa, maliit na mesa, kaunting kitchenware mula sa British expat na pauwi na sa Manchester. Maliwanag, malinis, walang multo ng nakaraan. Tuwing umaga, sisikat ang araw sa balcony, iinom ako ng matapang na kape, tapos maglalakad sa beach at maliligo sa dagat. Sa tingin ko, naligtas ko ang sarili ko. Akala ko, hanggang dulo, ganoon na ’yon.

Unti-unti akong nagkaroon ng routine. Kape sa umaga, lakad sa dagat, almusal sa café o karinderya, Martes na Scandinavian coffee group, Sabado kung minsan golf, Linggo minsan day trip. Sa tulong ni Jens, nakilala ko si Samchai, dating hotel worker na nagretiro na at tumutulong na lang sa anak niyang nagpapatakbo ng maliit na resort. Mabait siya, patient sa maling Thai ko, ipinakilala niya ako sa pamilya niya. Doon sa bahay nila ako unang nakaramdam na parang may “pamilya” ulit ako, kahit hindi dugo ang koneksyon. Nagluluto si Porn, ang anak niyang babae, ng napakalaking mga putahe at pilit akong pinapakain pa. Ang apo niya, si Somkit, 12 anyos, seryoso, nag-aaral ng English at nag-e-ensayo sa akin, nagtatanong tungkol sa Sweden, sa snow, sa trabaho ko bilang engineer. Sobrang gaan ng pakiramdam ko sa kanila. Sa bawat araw na lumilipas, mas bumabaon ako sa ideya na baka dito ko na matatapos ang buhay ko—hindi sa malamig na pagitan ng mga gusali sa Stockholm, kundi sa mainit na hangin ng Hua Hin.

Doon din nagsimulang gumalaw ang ikalawang bitag: pagiging kailangan. Kapag nasira ang water pump sa resort, ako ang pumunta. Nang pumalya ang septic system, ako ang tingin, ako ang nag-specify ng kailangan bilhin. Kapag may English exam si Somkit, ako ang nagtu-tutor. Hindi nila ako hinihingan ng tulong, ako mismo ang nag-o-offer. At sa tuwing nagpapasalamat sila nang sobra, parang napupunan ang butas sa dibdib ko. Hindi ko napansing habang inuuna ko ang pagiging “useful,” unti-unti ko ring nilalagay sa panganib ang sarili kong kinabukasan.

Sumali ako sa golf club, 50,000 baht isang taon. “Mura,” sabi ko, kumpara sa Europa. Pero sa bawat laro, may caddy fee, may cart rental, may inuman pagkatapos. “Libre lang ’to sa atin, kung sa Denmark ka bibili ng ganito, sampung beses ang presyo,” sabi ng mga kasama. Tatawa kami, mag-oorder ulit ng beer, at ipaparamdam sa isa’t isa na genio kami sa pera. Hindi ko agad namalayan na halos 40,000 baht pala ang kinakain ng pagkain ko sa isang buwan—breakfast sa café, lunch sa aircon na restaurant, dinner sa gastusan kasama ang mga kaibigan, kasama na ang alak. Sa papel, mura ang bawat isang meal. Pero sa kabuuan, mas mahal pa ang kinakain ko kaysa sa renta ng condo ko.

Humiram ako ng kotse, “trial lang”—weekend trip daw, 15,000 baht sa isang buwan kung itutuloy. Murang-mura raw iyon kumpara sa Europa na parang may buwis ang bawat metro ng parking. Ang problema, nang nagka-kotse ako, nagkaroon din ako ng bagong gawi: drive sa Bangkok, drive sa Cha-Am, drive sa Pattaya, drive kahit saan basta may rason lumabas. Gasolina, toll, parking, maintenance—lahat may dagdag na maliit na butas sa wallet ko. Hindi halata, pero kumakain nang dahan-dahan.

Pagkalipas ng anim na buwan, hindi ko na magawang itanggi sa sarili ko: 95,000 baht na ang ginagastos ko buwan-buwan, samantalang 84,000 lang ang pumapasok. Ang diperensya? Kinukuha ko sa savings. “Okay lang ’yun,” sabi ko. “Para naman ’yan sa quality of life. Andaming sobra pa.” Hindi ko pa rin tinitingnan nang buo ang bank account ko. Parang pasyenteng alam na may tumor, pero ayaw magpa-scan.

Nagsimula ring kumatok ang ikatlong bitag: “maliit na tulong lang, please”. Isang araw, sinabi ni Samchai na medyo hirap ang anak niya sa mortgage, kabagal ng bookings sa resort. “30,000 baht lang sana, Anders, pahiram, babayaran niya pag high season.” Hindi ko man lang pinag-isipan. Transfer agad. Pagdating ng high season, 20,000 lang ang naibalik, may kasamang sorry at paliwanag. “Don’t worry,” sabi ko. “Family na kayo.” Sumunod, kailangan daw ni Somkit ng tablet para sa school, kasi halos lahat ng bata naka-tablet na sa klase. 15,000 baht. Nakita ko ang ngiti sa mukha ng bata, at sa sandaling iyon, naisip ko: sulit. Namatay ang kalabaw sa bukid ng kapatid ni Samchai sa Isaan, 80,000 baht ang kapalit, kung hindi, mawawalan ng kabuhayan. Hindi siya humingi, nagkuwento lang, malungkot. Ako na mismo ang nag-alok. Transfer. Para sa “pamilya.”

Isang taon matapos akong lumipat, nag-log in ako sa bank account ko sa Sweden nang hindi lang para mag-transfer ng pambayad. Bumungad sa akin ang numerong nagpabagsak ng sikmura ko: mula 850,000 kronor, 620,000 na lang ang natira. Ibig sabihin, 230,000 kronor na ang naubos ko sa loob ng 12 buwan—mga 18,000 euro. At hindi pa kasama rito ang 85,000-kronor na utang ko sa credit card na halos puro “exceptional purchases” na “one time lang.” Sa isang sulyap, nakita ko ang kinabukasan: kung itutuloy ko ’to, wala na akong kahit anong ipon sa loob ng wala pang tatlong taon. At kapag naubos ’yon, ang matitira lang sa’kin ay pension na kulang para sa lifestyle na sinasabi kong “modest.”

Sinubukan kong kumabig. Kinuha ko ulit ang Excel. Nag-declare ako ng “austerity plan.” Kanselado ang golf membership. Wala nang monthly car rental. Kain sa bahay kung kaya. Sabihin kay Samchai na kailangan ko munang magtipid, hindi na ako puwedeng magpautang. Lumipat sa mas murang kuryente. Nilista ko lahat. Sa unang dalawang linggo, tagumpay ako. Nagluluto ako ng itlog, gulay, kanin sa maliit kong kitchen. Naglakad ako papuntang beach imbes na mag-taxi. Sinabi ni Samchai na naiintindihan niya. Sabi niya, “No problem, my friend, you already help so much.”

Pero ang gawi, parang adiksyon. May golf tournament, special event, lahat pupunta, ayokong maging ako ‘yung tanging hindi sasama. Naging guest ako—2,500 baht sa isang araw, mas mahal pa kaysa kung member pa rin ako, pero “one time lang.” Sumunod ang panibagong laro. Sumunod ulit. Tinawagan ako ni Samchai, may nasirang aircon unit sa resort ng anak niya, mawawalan daw ng bookings. “Just this once,” sabi niya. 35,000 baht ang pinadala ko. Hindi na niya binanggit ang bayad muli. Hindi ko rin tinanong. Nagpa-rent ulit ako ng kotse “for a weekend,” pero dahil may kailangan akong puntahan sa Thursday, in-extend ko. Hanggang sa bumalik ulit sa monthly rate. Hindi ko namalayang hindi talaga ako nagbawas—binalutan ko lang sa ibang porma ang parehong problema.

Naging ugat ng bawat araw ko ang paggastos. Hindi dahil maluho akong tao, kundi dahil lahat ng relasyon ko, lahat ng social life ko, nakasabit sa pera: kape sa café, lunch sa restaurant, golf, gasolina, inuman, tulong sa “pamilya,” mga small favor, mga “kayang-kaya mo ’yan, Anders, mura lang dito.” At kung aalis ako sa lahat ng iyon? Ano ang matitira? Isang condo, laptop, at katahimikan na mas malupit pa sa Stockholm dahil dito, may araw, may dagat, may ingay—pero wala kang koneksyon sa kahit sino.

Habang patagilid akong nalulubog, may mga nauna na. Si Lars, hindi na dumalo sa Tuesday coffee group. Narinig ko na lang, umuwi na raw sa Sweden, “money problems.” Si Henrik, na-stroke, at hindi kinaya ng cheap Thai insurance niya ang tunay na gastos ng rehab; pamilya niya ang sumalo. Narinig naming lahat ang balita, lahat kami naawa. Walang nagtanong sa sarili: “Covered kaya ako kung ako ang tamaan?” Nagpatuloy kami sa kape, talak, at tawa.

Pagdating ng ika-18 buwan, 480,000 kronor na lang ang nasa bangko ko, may 120,000-kronor na utang na sa credit card. Minimum payment na lang ang kaya kong bayaran, pinapayagan kong mag-compound ang interest na parang cancer. Hindi ako bumibili ng alahas, hindi ako nagfa-five-star restaurant, hindi ako nagba-bar girl, hindi ako nagkakasino. Namumuhay lang ako ng “normal” na expat life, na kung tutuusin, hindi normal—privileged, mahal, at hindi aligned sa totoo kong kapasidad.

Umabot sa punto na isang Martes ng umaga, nakaupo ako sa balcony na dati kong tinatanawan na parang stage ng bagong yugto ng buhay, pero ngayon parang naka-display akong hayop sa kulungan. Tiningnan ko ang huling balance: 140,000 kronor na lang, may 145,000-kronor na utang sa credit card na kinukuha ko na rin ng cash advance para pambayad ng basic expenses. Kada buwan, dumarating ang 84,000 baht na pension ko, at sa loob lamang ng dalawang linggo, ubos na. Ang natitirang dalawang linggo, pinupuno ko ng utang at pag-transfer mula sa nalalabing ipon. Kung ipagpapatuloy ko ito, may walo hanggang siyam na buwan na lang akong runway bago tumama sa zero.

At doon ko inamin: isa na akong statistik. Isa na ako sa 82.4% na sinasabi sa simula ng mga video—’yung ginagamit na warning ngunit lagi kong iniisip na, “Hindi ako ’yon. Marunong ako sa pera. Engineer ako.” Hindi pala sapat ang pagiging marunong sa numero, kung talo ka sa lungkot. Hindi pala sapat ang spreadsheet, kung lahat ng desisyon mo ginagabayan na ng takot mag-isa.

Si Astrid, matagal nang kinakabahan. Sa mga chat niya: “Dad, parang pagod ka.” “Dad, ayos ka lang ba diyan?” “Dad, baka pwede ka munang umuwi kahit bakasyon lang?” Lagi kong sagot: “Ayos lang, mainit lang. Tumatanda lang. Enjoy pa rin.” Hanggang sa isang gabi, sa isang video call, hindi ko na kayang ikubli. Kita ko sa mata niya na pamilyar na ang pagod sa mukha ko, at bago pa ako magbukas ng bibig, unti-unti nang naglalaho ang ngiti niya. Doon, parang may bumigay sa loob ko. Inamin ko lahat.

Kinuwento ko ang savings, ang utang, ang monthly deficit, ang mga “one time help” na hindi na natigil. Habang nagkukuwento ako, pinapanood ko ang mukha ni Astrid — mula gulat, sa galit, sa isang anyo ng lungkot na hindi ko pa nakita sa kanya dati: disappointment. “Dad,” sabi niya, tahimik, putol-putol, “Engineer ka. Ikaw ang nagturo sa’min ng value ng pera. Paano mo hinayaang mangyari ’to?” Wala akong matinong sagot. Puwede kong sabihing gradual, paunti-unti, lahat justified, lahat “reasonable.” Ang totoo, hindi ko sinamahan ng katapatan sa sarili ko ang math. Pinayagan kong manalo ang emosyon sa lahat ng “just 1,000 baht” na iyon.

Pagkatapos ng mahabang katahimikan, huminga siya nang malalim. “Magkano ang kailangan mo para makalabas diyan?” Ayaw kong sagutin. Ayaw kong hingan ng pera ang anak ko na may sarili nang pamilya, mortgage, college fund para sa mga anak niya. “Kaya ko pa ’to,” sabi ko. “Ako ang may kasalanan, ako ang mag-aayos.” Pero dahil tanong na iyon, kumalkula pa rin ako sa isip. Kung babayaran ko lahat ng utang sa credit card, lilipat sa mas murang tirahan, magkakaroon ng konting buffer para talagang makapagbawas… siguro 200,000 kronor ang kailangan, mga 15,000–16,000 euro. Halos himalang halaga. Sinabi ko sa kanya, halos pabulong. Sumagot siya na kakausapin daw ang asawa niya. At sa tono ng boses niya, naramdaman ko ang pagbabagong hindi ko na maibabalik: mula sa “tatay” naging “problem” ako.

Dalawang linggo ang lumipas, dumating ang 100,000 kronor sa account ko. Kasama ang mensahe: “This is all we can do, Dad. Please, gumawa ka na ng totoong plano. Hindi namin kaya ulitin ’to.” Ginamit ko ang kalahati para bawasan ang credit card, kalahati para makahinga at makapag-desisyon nang hindi ako literal na nalulunod kinabukasan. Sa unang pagkakataon mula nang dumating ako sa Thailand, nag-desisyon akong talagang magbawas, hindi magpanggap naga-adjust.

Nagbigay ako ng notice sa landlord, lumabas sa magarang condo na may pool at gym, at naghanap ng maliit na studio malapit sa palengke. 12,000 baht lamang ang renta. Wala nang balcony, wala nang view, walang security gate. Isang kuwarto, may maliit na banyo, may masikip na kitchen corner, may aircon na maingay at hindi mo puwedeng gamitin nang buong araw kung ayaw mong malunod sa bill. Ibinenta ko ang lahat na hindi kasya sa bagong unit: sofa, malaking kama, dining table. Isang British expat ang bumili halos lahat sa halagang 15,000 baht. Naiwan sa akin: ilang damit, laptop, isang plastic na mesa, manipis na kutson. Ganito pala ang tunog ng pag-urong ng mundo mo: tunog ng trak na nag-aalis ng gamit mo papunta sa bahay ng iba.

Ang mag-asawang Swedish na pumasok sa dating condo ko, masaya, puno ng pag-asa. Para silang ako noong dalawang taon bago: may dalang pangarap, may dalang impresion na “nag-crack” nila ang code ng buhay. Gusto ko sanang lapitan sila at bitbitin ang laptop ko, ipakita ang bank statement, sabihing, “Tingnan n’yo ’to. Ito ang posibleng kahihinatnan.” Pero tumango na lang ako, ngumiti, at sinabing, “I hope you’ll be very happy here.” At umalis akong parang exorcised na multo, binabalik ang paradise sa bagong biktima.

Ang studio? Mainit, masikip, maingay ang kapitbahay, manipis ang dingding, may lumang amag sa sulok ng banyo. Walang couch, walang dining table, kumakain ako sa sahig. Nagtitipid sa aircon kaya madalas pinagpapawisan ako sa tulog. Pero 12,000 baht lang ito. At kung mag-iingat ako, kaya kong ipasok ang buong buwan sa 45,000 baht total na gastos kasama ang renta, pagkain, utilities, visa, insurance. Ginawa ko iyon. Literal na hinimay ko bawat baht. Nagluto ako ng itlog at gulay araw-araw, instant noodles kung kinakailangan, nagpigil sa café, naglakad papuntang beach imbis mag-taxi. Unti-unti, bumaba ang buwanang burn ko. Unti-unti, bumaba ang utang. Pero sa bawat baht na natitipid ko, may kapalit na hindi puwedeng bilhin ng pera: dignidad.

Hindi na ako sumali sa Tuesday coffee group. Hindi dahil wala nang oras, kundi dahil wala nang mukha. Ayaw kong maging “yung nawalan,” “yung nalugi,” “yung nag-downsize sa lungga.” Si Samchai? Unti-unti akong naging missed call sa phone niya. Wala na akong pwedeng ipahiram, wala na akong pwedeng bayaran. At doon ko tunay na naintindihan kung ilan sa mga relasyon ko ang partly nakatayo sa pera. Hindi niya kasalanan—lahat kami nabubuhay sa ecosystem kung saan ang foreign pension ay dugo ng maraming lokal na pangarap. Pero masakit pa rin malaman na ang inakala mong “pamilya,” sa dulo, ay transaksyon lang na matagal mong pilit pinaniwalaang hindi.

Ginawa ko lahat ng “dapat.” Naging mababa ang gastos, nagbayad ng utang buwan-buwan, nilimitahan ang luho hanggang sa halos wala nang natira. Pero sa prosesong iyon, nawala rin ang halos lahat ng koneksyon ko. Ang natira, isang payat na foreign retiree na naglalakad mag-isa pa-beach tuwing umaga, lumalangoy saglit, uuwi sa maliit na silid, magluluto ng kanin at itlog, magbubukas ng lumang serye sa laptop, magpapadala ng mensahe sa mga anak na laging may parehong tono: “Masarap ang init dito. Nakakalangoy pa ako araw-araw.” Hindi ko sinasabing: “Kadalasan, ikaw lang ang kinakausap ko sa buong linggo.” Hindi ko sinasabing, “Natuto na akong tumawad sa gulay kasi binibilang ko na rin ang change ko.”

Habang tumatagal, mas lumilinaw ang napakasakit na katotohanan: hindi ko natalo ang 82.4%. Isa ako sa kanila. Hindi ako naiiba. Hindi ako espesyal. Hindi ako exempted dahil engineer ako, dahil maingat ako, dahil may spreadsheet ako. Ang mundong akala ko’y paraiso, isa lang palang ibang stage kung saan pwede kang malunod sa parehong problema, pero mas tahimik at mas mahirap humingi ng saklolo dahil wala ka sa sariling bansa.

Natutuhan ko ang ilang bagay, huli pero totoo. Una, ang kalungkutan ay mas malakas kaysa interest rate. Kapag takot kang mag-isa, magbabayad ka para hindi maramdaman ’yan—sa pagkain sa labas, sa beer, sa golf, sa “small help,” sa kotse, sa kape. Hindi mukhang “malaking desisyon” kahit kailan; mukha lang itong sunod-sunod na “okay lang ’yan.” Pangalawa, ang komunidad ay puwedeng maging sabay na gamot at lason. Kapag lahat ng tao sa paligid mo gumagastos sa parehong paraan, hindi mo mararamdaman na maling-mali na rin ang ginagawa mo. Pangatlo, ang Thailand ay hindi “magic island” kung saan inaayos ang basag mong puso. Isa lang itong lugar kung saan mas mainit, mas mura ang ilang bagay, mas mahal ang ibang bagay, at pareho pa rin ang math.

Kung dati akong proud na marunong sa numero, ngayon alam ko na mas mahalaga sanang naging marunong ako sa sarili ko. Kung tutuusin, simple lang ang math. Kung ang pension mo ay 84,000 baht, dapat matutong mamuhay sa 60,000 pababa. Hindi 95,000. Hindi 110,000. Ang difference na 10,000–25,000 baht monthly, ’yan ang silent killer. Hindi mo mararamdaman sa buwan 1, 2, 3. Pero sa taon 3, 4, 5, doon mo na mararamdaman—sa lungga, sa utang, sa hiyang hindi na matanggal kahit ilang beses kang maligo sa dagat.

Tinitigan ko minsan ang sarili ko sa salamin ng maliit kong banyo: maputla, pumayat, kulubot, may bakas ng araw sa batok, at mata na hindi makapagpanggap kahit sa sarili: stuck. Hindi ako naghihirap nang pasmado, hindi ako nasa kalye, hindi ako nasa ospital. Pero nakapako ako sa buhay na sobrang liit kumpara sa pangarap na dinala ko rito, at hindi ko basta mababalik ang lumang buhay dahil may presyo rin ang pag-uwi. Kailangan ko ng pera para sa flight, para sa deposits ng bahay, para sa simulang muli. At ang pinaka-matinding presyo: ’yung aminin sa sarili at sa mga anak ko na nag-fail ako sa unang pagkakataon na sinubukan kong gawin ang isang bagay “para sa sarili ko.”

Kaya kung binabasa mo ’to at iniisip mong, “Hindi ako magiging tulad ni Anders,” hihilingin ko sa’yong gawin ang hindi ko nagawa: maging brutal sa sarili mong math, at mas brutal pa sa sarili mong motibo. Kung gusto mong mag-retire sa Thailand dahil gusto mong mag-explore, okay. Kung gusto mong mas mahabang summer, okay. Pero kung gusto mong tumakas sa lungkot, sa guilt, sa pagkawala—hindi bansa ang gamot. Dadalhin mo lang ’yan sa mas mainit na lugar, sa mas murang kuryente, sa mas masarap na pagkain. At kung hindi mo haharapin, magbabayad ka sa ibang anyo: savings na mauubos, dignidad na mababawasan, anak na kailangan mong hingan ng tulong na dati ikaw ang sumasalo.

Ako si Anders. Nandito pa rin ako sa Hua Hin, sa maliit na studio, may manipis na kutson, may rice cooker, may lumang electric fan, may laptop na gamit ko pang manood ng lumang Swedish shows. Araw-araw pa rin akong lumalangoy sa dagat. Minsan, nararamdaman kong baka unti-unti akong natututong mabuhay sa ganitong liit. Minsan, pakiramdam ko hinihintay ko lang na maubos ang susunod na bahagi ng kwento. Hindi ko alam kung alin ang totoo. Ang alam ko lang: kapag may lalaking nagbubukas ng YouTube sa nagyeyelong apartment niya sa Europe, napapadaan sa isang vlog na nagsasabing “Retire in Thailand, best decision ever,” at nagsisimulang mag-Excel nang puno ng pag-asa, gusto kong sana may isang boses na sasabay sa kanya:

“Totoo, magandang lugar ito. Pero ang math—at ang kalungkutan—hindi tumitigil sa pagtrabaho kahit magpalit ka ng langit. At hindi ka espesyal sa harap ng 82.4%.”