Tindera Laban sa Korapsyon: Ang Paglaban ni Lita para sa Katarungan 

Sa isang maliit at mataong palengke sa bayan ng San Lorenzo, nakaupo sa tabi ng sementadong gilid si Lita Mendoza, isang simpleng tindera ng isda. Araw-araw, inuubos niya ang lakas sa pagtitinda upang mapakain ang kanyang dalawang anak. Kilala siya sa palengke bilang masayahin, mabait sa suki, at hindi kailanman nagrereklamo sa hirap ng buhay. Ngunit sa likod ng ngiting iyon, matagal nang may pinapasan si Lita—isang unti-unting sumisira sa kabuhayan ng mga tindera—ang garapalang korapsyon at pangingikil ng ilang pulis at opisyal sa palengke.

Noon pa man, may kolektor na lumalapit tuwing Biyernes, nanghihingi ng dagdag na bayad kapalit ng pagprotekta raw sa puwesto ng mga tindera. Ngunit alam ng lahat, ito ay hindi proteksyon—kundi takot. Kapag hindi nagbayad, kukumpiskahin ang paninda o isasara ang puwesto. Marami sa kanila ang walang magawa, dahil ang grupo ng pulis na nangungulekta ay konektado sa ilang lokal na opisyal. Takot ang lahat, tahimik ang lahat, at parang walang laban ang karaniwang mamamayan.

Isang umaga, habang nag-aayos ng isdang ibebenta, lumapit ang kolektor na si PO2 Balmes. Mayabang siyang ngumiti kay Lita at humingi ng dagdag na dalawang libo. Napanganga ang tindera dahil dubli na iyon sa dati. Hiniling niyang bawasan sana dahil halos lugi na siya. Pero imbes na umunawa, binulyawan siya ng pulis sa harap ng maraming tao. Tinawag siyang walang modo, mahirap, at walang karapatang magtinda kung hindi makasusunod. Maraming nakakita, pero walang naglakas-loob magsalita.

Hindi umimik si Lita ngunit ang sakit at galit ay kumulo. Nakaramdam siya ng matinding insulto. Hindi lang tungkol sa pera—kundi sa pagyurak ng dignidad niya bilang tao. Sa unang pagkakataon, nagsalita siya at tumangging magbayad. Tinawanan siya ng pulis at sinabing pagsisisihan niya iyon. Kinabukasan, pagdating niya sa palengke, wasak na ang kanyang puwesto. Nakakalat ang yelo, isda at kagamitan. Sinabi ng bantay ng palengke na may utos daw mula sa itaas—hindi na puwedeng magtinda si Lita.

Umiyak siya sa gilid, hindi dahil lugi siya, kundi dahil ramdam niyang pinili siyang apihin dahil mahirap. Pero imbes na sumuko, tumayo si Lita at nagdesisyon na lalaban. Hindi niya alam kung paano, pero alam niyang tama ang gagawin niya. Dinala niya ang cellphone na palihim niyang ginamit para i-record ang pagbabanta ng pulis, pati ang video ng pagkasira ng kanyang puwesto. Sa unang pagkakataon, dumiretso siya sa Municipal Hall upang ireklamo ang nangyari.

Ngunit mas masakit pa ang sumunod. Nang ipasa niya ang reklamo, pinatahimik siya ng isang empleyado at sinabing “wala kang laban.” Sa halip na tulungan, pinagtawanan ang kanyang tapang. Doon niya napagtanto kung gaano kalalim ang korapsyon na kanyang kinakalaban. Parang pader na bakal—hindi mabubutas, hindi matitinag.

Lumipas ang mga araw, nawalan siya ng kita, pagkain, at puhunan. Ang mga anak niya ay nagtitipid, halos instant noodles na lamang ang pagkain. Ngunit sa kabila ng kahirapan, may apoy sa puso ni Lita na hindi namamatay. Naalala niya ang asawa niyang namatay ilang taon na ang nakalilipas dahil hindi nakakuha ng agarang tulong medikal. Para sa kanya, sapat na ang mga panahong ipinagkait sa kanila ng sistema. Ngayon, oras na para lumaban.

Nagpunta si Lita sa social media. Kinuwento niya ang buong pangyayari, ipinakita ang mga video, at isiniwalat ang pangingikil sa palengke. Hindi niya inasahan ang susunod: libo-libong netizen ang nag-share, nag-comment, at umalma. Maraming negosyante, estudyante, at mamimili ang sumuporta. Trending ang pangalan niya. Maging ilang mamamahayag ay pumunta sa bayan para makita kung totoo ang reklamo.

Habang kumakalat ang balita, nagalit si PO2 Balmes. Tinawagan niya si Lita at tinakot na ipakukulong. Pero imbes na matakot, binalikan siya ng mensaheng, “Ngayon hindi na ako nag-iisa.” At totoo iyon. Isang kilalang anti-corruption group ang lumapit kay Lita at nag-alok ng tulong. Nagkaroon siya ng legal assistance, media support, at saksi mula sa iba pang tindera na dati ay nanahimik dahil sa takot.

Araw ng pagdinig sa opisina ng Internal Affairs Service. Dumagsa ang tao sa labas, may dalang placard na may nakasulat na “Tindera Laban sa Korapsyon,” “Hustisya para kay Lita,” at “Hindi Kami Tahimik.” Sa unang pagkakataon sa mahabang panahon, naramdaman ng mga taga-palenke na may laban pala sila. Ang dating mahiyain at tahimik na si Lita ay hindi na ordinaryo—isa na siyang simbolo ng pagtindig.

Nahihiya si Balmes habang nakaupo sa harap ng mga imbestigador. Ipinakita ang video ng pananakot, ang audio recording, at mga testigo. Hindi na siya makapagsinungaling. Ilang minuto lang, nagsalita ang opisyal ng IAS at inirekomenda ang agarang suspensyon at pagsasampa ng kasong administratibo at kriminal laban sa pulis. Sumigaw ang mga tao, ngunit si Lita ay tahimik lamang, nangingilid ang luha dahil sa wakas, nakamit niya ang bagay na matagal nang imposible—katarungan.

Kinabukasan, ibinalik ang puwesto ni Lita. Ang lokal na pamahalaan, dahil sa presyur ng publiko, naglabas ng bagong polisiya para protektahan ang mga tindera laban sa pangingikil. May CCTV na sa palengke, may hotline para magsumbong, at may regular na imbestigasyon sa mga abusadong opisyal. Hindi man natapos ang laban sa isang araw, nagsimula ang pagbabago.

Lalong lumakas ang kita ni Lita dahil maraming mamimili ang dumayo upang suportahan siya. Maraming taga-ibang bayan ang bumibili sa kanya, hindi dahil sa isda—kundi dahil sa inspirasyon. Ang palengke na dating puno ng takot ay unti-unting napalitan ng tiwala. Ang mga tindera na dati’y nagtatago ng pera para sa “kolektor” ay ngayon nagtitinda nang may ngiti at kapayapaan.

Isang hapon, habang nag-aayos ng isda, lumapit ang isang batang babae na nanginginig at umiiyak. Ipinakita nito ang cellphone at sinabing inaapi rin ang nanay niyang nagtitinda sa katabing bayan. Hinawakan ni Lita ang kamay ng bata at sinabing, “Hindi ka nag-iisa. Pakinggan mo, kaya nating lumaban.” At dito nagsimula ang mas malawak na misyon. Si Lita, ang dating simpleng tindera, ay naging boses ng maraming mahihina at inaapi. Hindi niya ginustong maging bayani, hindi niya inasam maging sikat. Ang gusto lang niya ay respeto, karapatan, at katarungan.

Sa bawat kwento niya sa mga mamamahayag, palaging inuulit ni Lita ang parehong salita: “Hindi masama ang maging mahirap. Masama ang manahimik kapag may inaapi.” Ang kapangyarihan niya ay hindi pera, hindi koneksyon, kundi katotohanan. At iyon ang mas malakas kaysa anuman.

Hanggang ngayon, pinag-uusapan pa rin sa social media ang “Tindera Laban sa Korapsyon.” Maraming estudyante ang gumagawa ng proyekto tungkol sa kanya, may dokumentaryo, at maging ilang guro ay ginagamit ang kuwento niya bilang inspirasyon. Ang pangalang Lita ay naging simbolo ng paninindigan.

Sa huli, napatunayan niya na kahit simpleng tindera, kahit walang diploma, kahit walang pera—may laban kung may tapang. Dahil sa bawat tindera, vendor, tricycle driver, at manggagawa, may dignidad na hindi dapat apakan. At ang katarungan, kahit minsan mabagal, darating din basta may tulad ni Lita na handang lumaban.