(PART2:)DONYANG NAGPANGGAP NA BULAG, GUSTONG SUBUKAN ANG KASAMBAHAY—DI NIYA INAKALANG ITO PALA ANG…

Sa paglipas ng mga linggo, lalong lumalim ang misyon ni Donya. Akala niya noong una ay simpleng laro lamang ang pagpapanggap na bulag—isang paraan upang matukoy kung tapat ba si Rosa sa kanyang tungkulin. Ngunit habang tumatagal, napansin niya ang isang bagay na hindi niya inaasahan: may mga kilos si Rosa na mas malalim pa sa pagiging isang maaasahang kasambahay. Minsan, hindi niya maiwasang mapaisip kung bakit parang masyadong maingat si Rosa, masyadong protektibo, at tila may alam ito na hindi sinasabi. Ang dati’y eksperimento ay unti-unting nagiging pag-usisa, hindi lamang sa ugali ng kasambahay, kundi sa mismong katauhan nito.

Isang umaga, habang nagpapanggap si Donya na hindi makita ang hagdan pababa ng veranda, napansin niyang hindi lamang basta nakahawak si Rosa sa kanyang braso. Ang paghawak nito ay may lakas, may tiwala, at may lambing na hindi karaniwang ipinapakita ng isang kasambahay. “Donya, mabagal lang po tayo ha,” wika ni Rosa habang gabay sa kanya. Sa sandaling iyon, may kakaibang pahayag ang mga mata ni Rosa—hindi ito pag-aalala lamang, kundi tila pag-iingat na parang may pinoprotektahan na mas mahalaga pa kay Donya kaysa sa trabaho nito. Nagtaka si Donya, ngunit nanatili siyang tahimik. Sa bawat araw na dumaraan, mas lalo siyang naguguluhan: bakit ganoon ang kilos ni Rosa?

Hindi nagtagal, dumating ang unang tunay na pagsubok sa kanilang dalawa. Habang nagtatanggal ng mga kurtina sa sala, kunwari’y hindi nakita ni Donya ang isang basag na bahagi ng sahig. Bago pa man siya lumapit, biglang napasigaw si Rosa, “Donya! Dahan-dahan lang po!” Mabilis nitong hinawakan ang bewang ni Donya at inilayo siya mula sa mapanganib na lugar. Napalunok si Donya. Ramdam niya ang panginginig ng kamay ni Rosa—hindi dahil sa pagod, kundi dahil sa takot na baka may mangyaring masama sa kanya. Ang kilos na iyon ay parang kirot sa puso ni Donya. Simula noon, hindi na lamang siya basta nagmamasid; nagtanong siya sa sarili kung may ibang dahilan ang kasambahay sa sobrang pag-aalaga nito.

Isang gabi, habang payapang natutulog ang buong bahay, hindi mapakali si Donya. Bumangon siya, dahan-dahang lumakad, at sinundan ang munting ilaw mula sa kusina. Doon niya nakita si Rosa—hindi nagluluto, hindi naglilinis, kundi umiiyak habang hawak ang isang lumang litrato. Hindi siya umimik, ngunit nang mapansin niyang may tauhang babae sa larawan na may kaunting pagkakahawig sa kanya, napahawak siya sa dibdib niya. “Sino kaya ’yon?” tanong niya sa sarili. Hindi niya masabi kay Rosa, dahil kinakailangan niyang panindigan ang pagpapanggap. Ngunit sa sandaling iyon, mas lumalim ang misteryo. Parang may nakatagong kuwento si Rosa na hindi pa niya natutuklasan.

Kinabukasan, nagpatuloy ang pagpapanggap ni Donya. Ngunit sa pagkakataong ito, hindi na simpleng eksperimento lamang ang dahilan. Gusto niyang malaman kung ano ang pinanggagalingan ng kabaitan at sobrang pag-aalaga ni Rosa. Isang tanghali, kunwari’y nahirapan siyang buksan ang pintuan ng kwarto. Hindi pa man niya tuluyang nahahawakan ang doorknob, agad nang dumating si Rosa at inakbayan siya, may bahid ng kaba sa boses. “Donya, huwag po kayong mag-alala. Nandito lang po ako.” Para bang kahit sa pinakamaliit na kilos niya, si Rosa ay hindi makapapayag na mapahamak siya. Ang ganitong pag-uugali ay hindi basta-basta. Hindi ito karaniwang serbisyo lang—may kasamang emosyon.

Dahil dito, mas naging maingat ang obserbasyon ni Donya. Sa bawat araw na lumilipas, mas nakikita niya ang tapat at bukal na loob na serbisyo ng kasambahay. Ngunit higit pa roon, napansin niyang may ilang sandali na si Rosa ay tumititig sa kanya na parang nakikita ang isang taong matagal nang kilala—isang taong gusto nitong protektahan hindi dahil sa trabaho, kundi dahil sa koneksiyong hindi pa unti-unting nabubunyag.

Isang hapon, habang nagdidilig sila ng mga halaman, hindi sinasadyang nadulas si Donya sa basang bahagi ng sahig. Hindi niya inaasahan ang bilis ni Rosa—parang kidlat na sumalo sa kanya, halos niyakap ang buong katawan niya para hindi siya bumagsak. Nanlaki ang mga mata ni Donya. Ang mahigpit na yakap, ang takot sa mukha ni Rosa, at ang nanginginig nitong boses ay tila nagpahiwatig ng isang katotohanang hindi man lang pumasok sa isip ni Donya. “Donya… sana po hindi kayo mapahamak. Kahit kailan.”

Sa sandaling iyon, parang may umangat na emosyon sa dibdib ni Donya—parang may misteryong unti-unting lumilitaw mula sa dilim ng kanyang pagpapanggap. Hindi niya alam kung ano, ngunit ang alam niya: hindi ito pangkaraniwang relasyon ng amo at kasambahay. May nakatagong koneksiyon—isang hindi inaasahan—na malapit nang mabunyag.

Kinabukasan, hindi maalis sa isip ni Donya ang larawang nakita niya sa kamay ni Rosa noong gabing umiiyak ito sa kusina. Paulit-ulit na bumabalik sa kanyang alaala ang mukhang nasa litrato—isang babaeng may kaunting pagkakahawig sa kanya, hindi eksakto, pero sapat para magdulot ng hindi mapaliwanag na paninindig-balahibo. Hindi niya alam kung dapat ba niyang itanong kay Rosa, o manatiling tahimik para hindi mabunyag ang kanyang pagpapanggap na bulag. Ngunit habang tumatagal, lalo siyang kinakain ng kuryosidad.

Habang nag-aalmusal sila, nagkunwari si Donya na nahuhulog ang kutsara sa sahig. Agad namang yumuko si Rosa para pulutin iyon, at sa sandaling iyon, napagmasdan ni Donya ang mukha ng kasambahay. Namumugto pa ang mga mata nito. Hindi niya hinayaan na magduda si Rosa—nagpanggap siyang hindi niya iyon napansin. Ngunit sa kanyang dibdib, parang may kumakabog na tensiyon. “Ano bang bagay ang dinadala mo, Rosa?” bulong niya sa sarili.

Nang hapong iyon, nagpasya si Donya na subukan ang isa pang paraan para mas makilala ang kasambahay. Nagpanggap siyang nahirapang magbasa ng dokumentong nasa lamesa. “Rosa, pakibasa mo nga ito… hindi ko makita,” sabi niya, kunwari’y hirap. Naupo si Rosa sa tabi niya at binasa ang dokumento. Ngunit habang binabasa nito, napansin ni Donya ang bahagyang panginginig ng tinig ng kasambahay, lalo na nang makarinig ito ng ilang pangalang pamilyar sa kanilang dalawa.

“Donya… itong pangalan po… ito po ba ay kapatid ninyo?” tanong ni Rosa, halos pabulong. Napatingin si Donya. Hindi siya lumingon nang diretso dahil kailangan niyang panindigan ang kanyang pagpapanggap, ngunit ramdam niya ang bigat ng tanong. “Oo,” sagot niya. “Bakit mo natanong?”

Umiling si Rosa. “Wala po… parang may naalala lang ako.” Ngunit sa likod ng boses nito, may malalim na emosyon—malungkot, puno ng panghihinayang, at tila ba may kinikimkim na sikreto na hindi nito kayang sabihin.

Lumipas ang ilang araw. Hindi na makatiis si Donya. Ganito ba talaga mag-alala si Rosa? Ganito ba talaga ang pag-aalaga nito sa kanya? Ang paghawak, ang pagbabantay, ang pag-iwas sa anumang mapanganib na bagay—parang sobra, parang hindi simpleng tungkulin ng kasambahay. Kaya isang gabi, matapos tiyaking natutulog na ang lahat, dahan-dahang tumayo si Donya at lumakad patungo sa kwarto ni Rosa. Hindi niya kailangan makita para malaman niyang gising ang babae. Ramdam niya ito.

“Rosa…” mahina niyang tawag. Nagulat si Rosa at agad lumapit, inakalang may kailangan si Donya. “Ano po iyon, Donya? Nahihirapan po ba kayong matulog?”

Huminga nang malalim si Donya. “Rosa… sino ang nasa litrato noong gabing umiiyak ka sa kusina?” Direktang tanong, malamig pero puno ng tensiyon. Napahinto si Rosa. Tila nabura ang kulay sa mukha nito. Napatingin ito sa sahig, parang biglang nabigatan ang buong mundo sa balikat niya.

“Donya… pasensya na po. Hindi ko dapat dinala iyon dito,” mahinang tugon ni Rosa.

“Huwag mo akong paasahin sa sagot na iwas,” sabi ni Donya, mas mariing tono. “Sino siya?”

Sa huling sandali, tumulo ang luha ni Rosa. “Ang babae po sa litrato… nanay ko.”

Namilog ang mga mata ni Donya. Hindi niya inasahan iyon, pero hindi doon nagtapos ang rebelasyon.

“At ang nanay ko po…” napahikbi si Rosa, “…ay dating kasambahay ng pamilya ninyo.”

Hindi nakapagsalita si Donya. Parang may dumagundong na kulog sa dibdib niya. Hindi niya alam kung dapat ba siyang mabigla, matakot, o maawa.

At bago pa niya mabigkas ang anumang salita, idinugtong ni Rosa ang isang lihim na nagpayanig sa puso ni Donya.

“Donya… bago po mamatay ang nanay ko, lagi niya kayong binabanggit. Sinabi niya… na kung may isang tao siyang labis na pinagsisihan na hindi niya nagawang protektahan noon… kayo po ’yon.”

Sa pagkakataong iyon, para bang gumalaw ang mundo sa paligid ni Donya. Sino ang nanay ni Rosa? Ano ang tinutukoy nitong nangyari noon? At bakit siya kailangang protektahan?