Palengke ni Berto nagkagulo — 50 anyos na babae, dating kampeon, pinatumba ang 19 na siga mag-isa!

Hindi kailanman inaakala ng sinuman sa bayan ng San Isidro na ang araw na iyon ang magpapabago sa tingin nila sa isang babaeng sa tingin ng nakararami ay ordinaryo lamang—si Aling Rosa, limampung taong gulang, tahimik, at kilala lamang bilang tindera ng gulay sa palengke ni Berto. Tuwing umaga, maaga siyang dumarating, marahang nagpapwesto, laging may ngiti, laging marunong umintindi. Kung may sigawan o gulo sa paligid, siya ang unang umaawat pero hindi kailanman nakikipagtalo. Kung may sigang umiikot, umiilag lang siya, hindi pumapatol, hindi nagsasalita. Para bang nagbibigay daan para hindi na lumaki ang gulo.

Pero sa ilalim ng maamong kilos na iyon, may lihim na halos tatlumpung taong nakatago, lihim na kahit ang asawa niya noong nabubuhay pa ay hindi gaanong nauunawaan. Isang lihim na minsan nang nagligtas sa kanyang buhay—at sa araw na iyon, muling lalabas para iligtas ang iba.

Mainit ang araw, at mas mainit ang ulo ng mga tao sa palengke. Sa gilid, may mga batang nagbabaon ng galit dahil sa gutom, may mga tindero’t tinderang pagod na pero tuloy pa rin sa pagsigaw, at may mga mamimiling nagmamadali. Pero kakaiba ang init ng araw na iyon. Hindi ito basta pangkaraniwang gulo, kundi gulong may naamoy nang takot ang halos lahat.

Dahil dumating na ang grupo ni Tisoy Matanglawin—ang pinakakilalang siga sa palengke. Labing-siyam silang magkakasama, puro maton, puro baliw sa lakas ng loob. Walang araw na hindi sila nangongotong, nananakot, o nambabastos. Ilang beses nang napasara ang mga tindahan dahil sa kanila, ilang beses nang may umiiyak na babae o lalaking lumabas nang luhaan. At ngayon, mukhang may panibagong paghahasik na naman sila ng gulo.

“Tanghali na! Kanina pa dapat nakahanda ang tong n’yo!” sigaw ni Tisoy habang sinisipa ang mesa ng tindahang karne.

Nagsitahimik ang lahat. May umiyak na bata, may umatras na matanda, may nagkubli.

Ngunit isang tindera ang hindi agad nakagalaw—hindi dahil nagtatapang-tapangan, kundi dahil nagulat lang siya sa bilis ng pangyayari. Si Nora, baguhan lang sa palengke, nagbebenta ng talong at okra.

“H-Hoy,” nanginginig niyang sabi, “wala pa akong pambay—”

Isang mabilis na hampas ang pumutol sa salita niya. Tumilapon ang ilang gulay sa lupa. Yumuko si Nora, hawak ang pisnging namula dahil sa sampal.

“WALA KANG KARAPATANG SUMAGOT!” bulyaw ni Tisoy.

Tumawa ang buong grupo. May mga nagbubulungan.

“Baguhan. Hindi pa alam ang patakaran.”

“Lagot siya.”

“Baka balikan pa.”

Sa di-kalayuan, nakita ni Aling Rosa ang lahat. Nakatayo lang siya, hawak ang balanse ng mga kamatis na inaayos niya sa bilao. Hindi siya kumibo, pero hindi rin siya nakatingin sa lupa. Maingat niyang pinanood ang bawat galaw. Ang tindig niya ay kalmado, para bang may hinahanda sa loob ng isip.

“’Wag na po,” bulong ng katabi niyang tindero. “’Wag ka nang makialam, Rosa. ‘Wag mo na silang tingnan.”

“Hindi na nila ako tinatablan,” marahang sagot niya. “Pero ang batang ‘yon—wala siyang kalaban-laban.”

Napalunok ang tindero.

“Pero malalagay ka sa panganib.”

Ngumiti si Aling Rosa ng isang uri ng ngiting nakakatakot para sa mga hindi nakakakilala sa kanya.

“Hindi sila delikado sa akin.”

Isang pangungusap na tila walang bigat para sa ordinaryong tenga, pero para kay Rosa, iyon ang pagbabalik sa isang mundong matagal na niyang tinalikuran.

Dinala ni Tisoy si Nora sa gitna ng kalsada, hinatak ang buhok nito. Humiyaw ang mga tao pero walang lumapit.

“At ngayon,” sambit ni Tisoy habang hinihila ang babae, “sino sa inyo ang susunod na hindi magbabayad ng tong?!”

Tumawa ang kanyang mga tauhan. May sumipol pa, may nagtaas ng bote.

Tahimik ang lahat.

Bukod kay Rosa.

Iniayos niya ang bilao, marahan, parang walang nagaganap na gulo. Tila inuuna niya pa ang pagturok ng mga tangkay ng sibuyas bago huminto. Isang malalim na hinga. At isang desisyong babago sa araw na iyon.

Tumayo siya.

At sa unang hakbang niya palang, naramdaman ng lahat ang kakaibang presensya.

Hindi niya kailangang magsalita.

Hindi niya kailangang magmura o sumigaw.

Sapat na ang paglalakad niya upang maramdaman ng buong palengke ang kakaibang lamig ng hangin.

“Hoy, Lola!” sigaw ng isa sa mga siga. “Bakit ka nakikialam?! Tumabi ka r’yan!”

Hindi sumagot si Rosa. Tumingin lang siya ng diretsong-derecho sa mga mata ni Tisoy.

Isang tingin na dati nang kinatatakutan ng mga taong minsan niyang hinarap sa arena.

Isang tinging may dalang disiplina, tapang, at kaalaman sa labang hindi nalilimutan.

“Bitawan mo ang batang ‘yan,” malamig pero malinaw niyang sabi.

Natahimik ang paligid. Parang may sumabog na katahimikan. Hindi pa ganoon kalakas ang boses, pero tumagos.

Napailing si Tisoy.

“Ano’ng sabi mo, Matanda?”

“Bitawan mo siya,” ulit ni Rosa.

Humagalpak ng tawa ang grupo.

“Ano ka ba, Lola? Gusto mo bang ikaw ang mauna?”

Hindi niya inalis ang tingin.

“Kung hindi mo siya bibitawan,” sabi niya, “ako ang huling taong dapat mong galitin.”

At doon nagsimula ang kaguluhan.

Tumawa si Tisoy at tinulak si Nora palayo. “Sige! Kunin niyo si Lola! Buong grupo! Para hindi na magaya ang iba!”

Labing-siyam silang sabay-sabay lumapit.

Labing-siyam na lalaking sanay manakit.

Labing-siyam na siga na walang inuurungan.

Isang matandang babae ang kaharap nila.

Pero sa unang galaw pa lang…

Alam ng mga nakakita:

Hindi basta matanda si Aling Rosa.
Hindi basta tindera.
Hindi basta ordinaryo.

Sa mismong sandaling sabay-sabay na umabante ang labing-siyam na siga, tila bumagal ang buong paligid. Hindi dahil mahina silang kumilos, kundi dahil mas mabilis ang pagpoproseso ni Aling Rosa ng bawat galaw. Sa murang edad pa lang kasi, sinanay na siya sa isang disiplina na hindi lahat ng tao ay kayang pasukin—ang mundo ng full-contact kickboxing. Tatlong dekada na ang nakaraan mula nang tumapak siya sa huling entablado, ngunit hindi kailanman nalanta ang reflexes na kay tagal niyang itinago.

Unang lumapit ang pinakamalaking siga sa grupo, si Baldo, halos kasinglaki ng refrigerator at ang dalawang kamay ay parang sledgehammer kung pumalo. Lumipad ang kamao nito, diretso sa sentido ni Rosa, pero bahagya lang siyang umikot, halos hindi nagalaw ang laylayan ng kanyang damit. At sa isang mabilis na hampas ng hinlalaki’t hintuturo niya sa nerve point sa braso ni Baldo, narinig ng lahat ang pag-iyak ng sigang akala niya’y kaya niyang dalhin ang buong palengke sa isang suntok.

“Put— ARAY! Ano ’yon?!”

Hindi sumagot si Rosa. Ang tanging ginawa niya ay isang tama sa biceps, isang hamper sa siko, at isang tusok sa point sa balikat. Parang pinutol ang buong braso ng lalaki. Tumumba ito, nanginginig, hindi maigalaw ang kamay.

“Isa,” malamig na sabi ni Rosa.

Nagulat ang lahat. Nanigas ang mga tindero. Napaupo ang mga matatanda. “Si–si Rosa? Hindi puwedeng siya ’yon…”

Pero hindi pa tapos ang palabas.

Ang dalawa pang siga, sabay na dumiretso sa kanya, ang isa may hawak pang bakal na tubo. Mas maingay ang hangin kaysa sa kanilang yapak, pero mas mabilis ang pagtapat ni Rosa. Hinayaan niyang lumapit sila, para mas malakas ang impact. Sa huling segundo, dumapa siya sa lupa, pinaikot ang paa, at gumuho ang dalawang siga na parang mga saging na binunot sa kawayan. Natanggal ang tubo sa kamay ng isa, gumulong sa semento, at tumigil sa paanan ni Nora.

“Tatlo,” bulong ni Rosa habang tumatayo, walang kahirap-hirap.

May kumurap. May nabulunan. May napamura.

“At imbes na tumakbo ang iba,” sabi ng isang matandang nagtitinda ng bawang, “mas lalo pa nilang tinaasan ang pride nila! Aba’y mga gago!”

Ganoon nga ang nangyari. Lima pa ang sumugod. Sabay-sabay. Walang pakundangan. Pero ang hakbang ni Rosa ay hindi hakbang ng limampung taong gulang. Hindi siya nagmamadali. Hindi rin siya lumalakad na parang bata. Umaandar siya na para bang bawat pulgada ng paligid ay kabisado niya. Isang suntok ang dumating sa kanya mula sa kanan, tinanggap niya sa palad, hinila ang balikat, at isang tulak lang—nagpagulong sa lalaki parang bilog na sibuyas. Ang isa, sinubukan siyang sipain, pero sinalubong niya ang binti ng isang mabigat na low kick na nagpaalulong sa siga.

May isa namang nagkamaling hawakan ang buhok niya.

Nagising ang demonyong matagal nang natutulog.

Sinapo ni Rosa ang kamay nito, pinilipit, pinaikot ang siko, at sa isang iglap ay dumapa ang lalaki na parang pinagpag ang ulo. Tumama ang mukha nito sa semento, sumambulat ang alikabok.

“Anim.”

Hindi na biro ang ingay ng mga nanonood. May sumisigaw na ng “AY! AY! AY!” tuwing may bumabagsak. May bata nang tumatalon. May tinderang nahuhulog ang gulay sa sobrang gulat.

Pero ang pinakamainit ng reaksyon ay nang magsimulang maramdaman ni Tisoy Matanglawin na hindi basta pagsuway ang nangyayari. Hindi pangkaraniwang away. Hindi pangkaraniwang babae.

“K-Kilala kita…” utal na sambit niya. “Hindi puwedeng… hindi puwede… ikaw ’yon?”

Tumingin si Rosa, malamig.

“Ayaw mo pa bang umalis?”

“PUTANG—!” galit na sigaw ni Tisoy. “LAHAT KAYO! SABAY-SABAY! TAPUSIN ANG MATANDANG ‘YAN!”

At parang mga gutom na hayop, sumugod ang natitirang sampu. May mga humahawak ng kahoy. May dalang kadena. May mga bote. May mga batong bastos ang itsura. Pero si Rosa—wala pa ring pag-aalinlangan. Wala ring takot. Ang tanging nababasa sa kanyang mga mata ay pagod. Pagod sa katotohanang kailangan pa niyang gumamit ng lakas na matagal na niyang iniwasan.

Nagbigay daan ang unang sumugod, hawak ang bote. Lumipad ang bote… pero mas mabilis lumipad ang kamay ni Rosa. Hinawakan niya ang pulso, ibinalik ang momentum, at sa isang mabilis na hampas—BOGSH!—tumama ang bote sa ulo ng mismong siga.

“Siete.”

Ang isa, nagwawasiwas ng kadena. Para itong mabangis na aso na hindi marunong tumira—puro ingay, walang teknik. Sumugod siya, pinaikot ang kadena sa ere, pero sa isang kalkuladong hakbang, pumasok si Rosa sa gitna ng swing, hinawakan ang pulso, hinatak, at siniko ang sikmura. Natumba ang siga, hikahikahos, parang nawalan ng baga.

“Ocho.”

“ANONG NILALAMAN NG MATANDANG ‘YAN?!” sigaw ng isa sa mga nakamasid.

Pero wala pang panahon para makapaniwala dahil may sunod pang tatlo. Sabay-sabay. Pumapalakpak ang hangin sa bilis ng suntok. Tumatalbog ang semento sa bigat ng mga yapak nila.

Pero kay Rosa?

Para lang silang mga batang nadulas sa sabon.

Isang uppercut sa baba. Isang sikad sa tuhod. Isang suntok sa sikmura. Tatlong katawan ang bumagsak. Sunod-sunod. Parang domino.

“Eleven.”

Hindi na makagalaw ang karamihan. Hindi na makapagsalita ang iba. Si Tisoy na lang ang nananatiling galit—pero ramdam sa kanyang mukha ang takot na dati’y hindi niya alam ang lasa.

Lumapit siya kay Rosa, nanginginig.

“Hindi… hindi ka puwedeng si… ikaw… si Rosa “Ang Bagyo” Ramirez… hindi puwede… kasi patay ka na raw!”

Napangiti si Rosa ng bahagya. Mahina, pero may lakas na nakakakilabot.

“Marami nang gumamit ng pangalan ko,” sabi niya. “Pero ako ang orihinal. At hindi ako mamamatay sa kamay ng mga kagaya n’yo.”

At doon, sa kauna-unahang pagkakataon, nakita ng buong palengke ang nakatagong lakas na kay tagal nang natutulog. Nakita nila kung paano umaatras si Tisoy, at kung paano niya sinubukang humabol ng yabang—habang nanginginig paliit ng paliit ang boses niya.

Pero lumapit lang si Rosa.

Maingat. Mabagal. Para bang mas nakakatakot pa kaysa sa mabilis na takbo.

Hanggang sa nakatalikod na sa kanya si Tisoy, nakataas ang kamay, umiiyak.

“Tama na… tama na, Ate… Lola… Ma’am… huwag mo ’ko—”

At doon siya tumigil.

“Labing-siyam kayong nanakit,” sabi ni Rosa, “pero ni isa sa inyo, hindi man lang nakaintindi.”

Nag-angat ng tingin si Tisoy.

“At ngayong kilala mo na ako,” dagdag ni Rosa, “mas mabuting tumakbo ka.”

At tumakbo nga ang buong grupo. Isa-isa. Parang mga asong binuhusan ng kumukulong tubig. Walang tingin-tingin. Walang tapang-tapang. Nagkandarapa. Nagbagsakan.

At sa wakas, sa unang pagkakataon sa mahabang panahon…

Tahimik ang palengke. Tahimik, pero puno ng pagkamangha.

At napaupo si Nora, umiiyak, yakap-yakap ang pisngi niyang namamaga.

Lumapit si Rosa. Maingat. Hindi bilang mandirigma—kundi bilang taong mahal ang kapwa.

“Hija,” mahinahon niyang sabi, “okay ka lang?”

“Opo…” nanginginig na sagot ni Nora. “Pero… sino po kayo talaga?”

Huminga ng malalim si Rosa.

Isang tanong na hindi niya inaasahang maririnig muli.

Sa wakas, oras na para malaman ng buong palengke ang lihim na tagal niyang itinago.