MATANDA AYAW PASAKAYIN SA BARKO DAHIL MUKHA SIYANG PULUBI

KABANATA 1: ANG MATANDANG HINDI KARAPAT-DAPAT, AYON SA KANILA

Maaga pa lamang ay abala na ang pantalan. Umaalingawngaw ang busina ng mga barko, naghahalo ang amoy ng alat ng dagat at langis ng makina, at nagsisigawan ang mga kargador habang nagmamadaling ikinakaladkad ang mga bagahe ng pasahero. Sa gitna ng kaguluhang iyon, may isang matandang lalaki na tahimik na nakatayo sa gilid—nakayuko, payat, at suot ang kupas na damit na tila ilang ulit nang dinaanan ng araw at ulan.

Ang kanyang pangalan ay Mang Isko.

Hawak niya ang isang lumang bayong at isang sobre na bahagyang gusot, na tila pinakaiingatan niya sa lahat ng bagay sa mundo. Ang kanyang mga paa ay nangingitim sa alikabok, at ang mukha niya ay puno ng guhit ng hirap at panahon. Sa unang tingin, madali siyang mapagkamalang pulubi—at iyon mismo ang dahilan kung bakit nagsimula ang lahat.

“Hoy, tay!” sigaw ng isang bantay sa pantalan habang palapit ang matanda sa rampa ng barko. “Saan ka pupunta?”

“Pasakay po ako,” mahinahong sagot ni Mang Isko. “May biyahe po ba papuntang San Aurelio?”

Napangisi ang bantay at sinipat siya mula ulo hanggang paa. “Pasahero? Ikaw?” tumawa ito nang bahagya. “May pamasahe ka ba? Hindi ito sakayan ng mga palaboy.”

Napalunok si Mang Isko. Dahan-dahan niyang inilabas ang sobre at itinuro ang tiket sa loob. “May tiket po ako,” sabi niya, nanginginig ang kamay.

Ngunit hindi man lang tinignan ng bantay ang tiket. Kumaway lang ito sa isa pang tauhan. “Huwag mo nang paasahin ‘yan. Baka manghingi lang ng limos sa barko.”

Sa paligid, may ilang pasaherong nakarinig. Ang ilan ay umiwas ng tingin, ang iba nama’y palihim na nagtatawan. May isang ginang na may mamahaling bag ang napailing, tila ba nadudumihan ang eksena sa presensya ng matanda.

“Alis diyan,” mariing utos ng bantay. “Nakakaabala ka.”

Tumigil si Mang Isko sa kanyang kinatatayuan. Hindi siya sumagot. Sa halip, huminga siya nang malalim, tila pinipigilan ang pait sa dibdib. Ang alaala ng mahabang paglalakbay niya—ang pagbenta ng huling alagang kambing, ang ilang araw na walang kain, ang pangakong binitiwan sa isang puntod—ay sabay-sabay na bumalik sa kanyang isipan.

“Kailangan ko pong makarating doon,” mahina niyang sabi. “May hinihintay po sa akin.”

“Lahat naman may hinihintay,” sagot ng bantay, iritado na. “Pero hindi lahat pwedeng sumakay.”

Sa puntong iyon, umusad ang pila. Papasok na ang mga pasahero sa barko—mga pamilyang may dalang malalaking maleta, mga negosyanteng naka-amerikana, mga kabataang masiglang nagtatawan. Habang dumaraan sila sa tabi ni Mang Isko, parang hindi siya nakikita—o mas masakit pa, parang ayaw siyang makita.

Ngunit hindi nila alam na sa loob ng lumang bayong ng matanda ay may dalang mga dokumentong kayang yumanig sa maraming buhay. Hindi nila alam na ang matandang tinawag nilang palaboy ay may pangalang kilala noon, pangalang sinadya niyang kalimutan—hanggang sa araw na iyon.

Habang papalubog ang araw at unti-unting umaandar ang barko, nanatiling nakatayo si Mang Isko sa pantalan. Ngunit sa kanyang mga mata, walang luha—tanging isang matatag na pasyang hindi na muling magpapakumbaba sa pangmamaliit.

At sa gabing iyon, nagsimula ang isang kuwento kung saan ang barkong umalis ay hindi lamang nag-iwan ng pasahero, kundi nag-iwan din ng isang pagkakataong babalik upang maningil.