LOLA, IKINULONG SA CHUONG NG ASO, ANG CONDAW, NAGPLANO NA AGAWIN ANG LUPA NIYA!

Sa isang tahimik na baryo sa San Isidro, may isang matandang babae na kilala bilang si Lola Fely. Walumpu’t dalawang taong gulang, payat, mahina, ngunit mapagmahal at mabait sa lahat ng kapitbahay. Siya ang tipo ng taong nagbibigay bigas kahit wala siyang sobra, naghahain ng kape kahit malamig ang panahon, at laging may nakahandang pangngiti sa bawat dumarating. Ngunit sa likod ng payapang buhay na iyon, may nananahimik na lihim—isang lupang minana pa ng kanyang pamilya, mahigit dalawang ektarya, na nakapangalan sa kanya. Ang lupang iyon ang naging dahilan kung bakit nagbago ang buhay niya.

Hindi lahat ng kapitbahay ay kaibigan. Ang pamilya Gonzales, maykaya, maimpluwensya, at kilalang matagal nang nang-aagaw ng lupa sa mahihina, ay matagal nang nakatingin sa lupa ni Lola Fely. Noon pa man, gusto na nila itong bilhin. Ngunit kahit anong alok, ayaw ni Lola. Para sa kanya, iyon na lamang ang alaala ng kanyang asawa at mga magulang. Kaya nagsimula ang plano: bilhin kung hindi pumayag—agawin kung kinakailangan.

Tag-init nang maalala ni Lola ang pinakamadilim na araw ng kanyang buhay. Dumating ang tatlong lalaki sa kanyang bahay na nagmamasid, dala ang papel, may pirma, may tatak, at sinabing nandaya siya sa dokumento ng lupa. Naguluhan si Lola. Wala siyang masamang ginagawa. Ngunit bago pa siya makatanggi, dumating ang kanilang kapitan—kapit sa Gonzales—at sinabi: “Kung hindi ka pipirma, ilalagay ka namin sa kustodiya. Wanted ka sa estafa.” Hindi alam ni Lola ang gagawin. Mahina na ang tuhod, nanginginig ang kamay, at walang ideya kung bakit siya pinararatangan.

Kinabukasan, isang tricycle ang dumating. Sinabing dadalhin siya sa barangay hall para ayusin ang kaso. Pero sa halip na dalhin sa opisina, dinala siya sa bakuran ng Gonzales. Sa likod-bahay, may malaking kulungan ng aso—bakal, malamig, mabaho, at puno ng kalawang. Dito siya ipinasok. Isinara ang kandado. Wala siyang tubig, wala siyang pagkain, at ang tanging kasama niya ay dalawang latang lumang kaldero at amoy ng dumi ng hayop.

Gabi na nang marinig niya ang mga boses sa kabilang bahagi ng bakuran. Nandoon sina Mr. Gonzales, ang kanyang dalawang anak, at ang abogado nilang kilala sa bayan. “Hindi na tatagal ang matanda. Kapag pumirma siya, atin na ang lupa. Kapag hindi, baka mamatay siya diyan. Ayusin na natin ang papeles,” sambit ni Mr. Gonzales. Habang nakahiga sa malamig na kongkreto, narinig ni Lola ang lahat. Ngunit wala siyang lakas para sumigaw. Nanginginig siya, gutom, at uhaw. Noong una, naisip niyang baka biro lang ito, baka pagsubok lang at bukas siya papakawalan. Ngunit pagdating ng umaga, walang dumating.

Sa ikalawang araw, dumating ang dalawang tauhan ni Gonzales. May dalang papel at ballpen. “Pirma lang po. Pagkatapos, uuwi na kayo.” Lumapit sila sa kulungan, iniabot ang papel sa maliit na butas. Ngunit imbes na pumirma, tiningnan ni Lola ang papel. Malabo ang paningin, ngunit malinaw ang isang salita: “Deed of sale.” Mabibigat ang kanyang mata ngunit malinaw ang puso: hindi siya susuko. Umawang ang kanyang boses, mahina ngunit matigas. “Hindi ko ipagbibili ang lupa ng asawa ko.”

Dahil hindi siya pumirma, hindi sila umalis. Habang lumalalim ang araw, lalong dumidilim ang pagtrato sa kanya. Hindi siya pinakain ng tatlong araw. May oras na binubuksan ang gripo at pinapainom siya ng tubig na halos hindi malinis. Ang kanyang kamay ay namaga, ang paa ay may sugat dahil sa kalawang, at ang kanyang mga mata ay unti-unting nanlalabo. Ngunit hindi pinakinggan ng langit ang kanyang luha na patuloy na tumulo sa sahig.

Hindi niya alam na sa kabilang baryo, may batang apat na taong gulang, apo ng kapitbahay, ang naghahanap sa kanya. Ang batang si Lira, araw-araw pumupunta sa bahay ni Lola para kunin ang kendi at pandesal. Isang Linggo, hindi dumating si Lola. Ilang araw ang lumipas, wala pa rin. Kaya ang mga kapitbahay ay nagsimulang magtanong. Walang may alam. Hanggang may isang magsasaka na nakarinig ng sigaw sa bakuran ng pamilya Gonzales. Hindi niya sigurado kung totoo, pero ang sabi niya, “Parang boses ng matanda.”

Kinabukasan, nag-imbestiga ang tatlong kabataan. Nagkunwari silang bibili ng itlog sa tindahan ng Gonzales. Habang nakaamba ang ngiti, sinilip nila ang likod-bahay. Sa pagitan ng rehas, nakita nila ang kamay ni Lola—payat, nanginginig, at may sugat. Agad silang tumakbo pabalik sa baryo. Tumawag sila ng barangay tanod, at dahil hindi lahat ng opisyal ay binili ng Gonzales, may isang tanod na may tapang at puso: si Mang Roque.

Sa hapon ding iyon, tinipon ni Mang Roque ang limang residente. Dinala nila ang flashlight, bolt-cutter, at cellphone para i-video ang lugar. Tahimik silang pumasok sa bakuran ng Gonzales gamit ang daang tagos mula sa likod. Isa-isang nagpasok ng ilaw, at nang makita nila si Lola, natulala sila. Ang dating masigla at mabait na matanda ay parang bangkay na humihinga. Nakasandal sa sulok, hindi na kaya magsalita, at ang kanyang suot ay marumi at basa ng pawis.

Agad nilang sinira ang kandado. Dinala nila si Lola sa health center. Sa loob ng ambulansya, humawak siya sa kamay ni Mang Roque. Mahina ang boses ngunit malinaw ang mensahe: “Huwag ninyong hayaang makuha nila ang lupa.” Tumango lang ang tanod, at may luha sa mata habang nagpapatakbo ang ambulansya palabas ng baryo.

Pagdating sa ospital, natuklasan na may dehydration si Lola, sugat na maaaring magka-infection, at malubhang panghihina. Kinailangan niya ng suwero, gamot, at pahinga. Nang kumalat ang balita, hindi na mapigil ang mga tao. Galit ang buong baryo. Nag-live ang mga kabataan, nag-upload ng video ng kulungan, at kumalat ang larawan ni Lola sa social media. Trending agad: #HustisyaParaKayLola #WalangAagawNgLupa

Kinabukasan, dumating ang mga reporter. Dumating ang pulis na hindi kayang bilhin. Dumating ang abogado na handang lumaban. At dumating ang mga opisina ng gobyerno na takot sa galit ng bayan. At sa wakas, dumating ang warrant of arrest para kay Gonzales at ang abogado niyang kasabwat. Nang ipinasok sila sa selda, nakayuko, hindi makapagsalita, at sa unang pagkakataon, wala silang kapangyarihan.

Ngunit may isang plot twist na hindi inaasahan: lumabas na peke ang deed of sale na hawak ng pamilya Gonzales. Sila mismo ang nagpalsipika ng papeles at nilagyan ng pirma ng matandang babae gamit ang pekeng ink. Hindi natanggap ng korte. Hindi kinain ng sistema. Bumagsak ang imperyo ng pang-aabuso.

Pagkalipas ng tatlong linggo, gumaling si Lola. Kahit mahina pa, bumalik siya sa kanyang tahanan. Hindi na siya nag-iisa. Ang mga kapitbahay ay nagbayanihan para ayusin ang kanyang bahay, nagdala ng pagkain, gamot, at bantay. At nang dumating ang araw ng hearing sa korte, pumasok si Lola, nakaupo sa wheelchair, ngunit mataas ang noo. Ang hukom ay tumingin sa kanya at nagsabi: “Kung hindi dahil sa tapang mo at sa bayan mong hindi sumuko, walang hustisya.”

Sa wakas, napanatili niya ang lupa. At ang lupang iyon, na dati ay dahilan ng pang-aabuso, ay naging dahilan ng pag-asa. Ginawa itong community garden. May mga tanim na gulay, prutas, at halaman. Ang mga bata ay pumupunta tuwing hapon. May mga tanod na nagbabantay. Ang dating bahay na tahimik ay naging lugar ng saya.

At si Lola? Hindi niya kailanman nakalimutan ang hirap na dinanas. Ngunit imbes na magkikimkim ng galit, sinabi niya: “Hindi ako nabuhay para magtanim ng poot. Nabuhay ako para magtanim ng aral.” At iyon ang aral ng buong baryo—na ang kasakiman ay kayang talunin ng pagkakaisa, at ang pinakamahina ay kaya pa ring lumaban kung ang bayan ay nasa likod niya.

Hindi lahat ng may lupa ay makapangyarihan. Hindi lahat ng may pera ay unbeatable. At hindi lahat ng may edad ay mahina. Dahil minsan, ang isang lola… ang siyang magpapabagsak sa halimaw.