Lito Atienza nagbahagi ng emosyonal na mensahe tungkol sa pagpnaw ng kanyang apo na si Emman Atienza

Ang bawat pamilya ay may mga sandaling sinusubok ng panahon. Sa mga sandaling iyon, kahit ang pinakamatatag na tao ay natutong yumuko sa bigat ng kalungkutan. Ganito ang naramdaman ni Leonardo Aguilar, isang dating politiko at kilalang tagapagtaguyod ng kalikasan, nang pumanaw ang kanyang pinakamamahal na apo na si Emmanuel Aguilar Jr. o si “Emman” sa tawag ng pamilya. Sa edad na pitong taong gulang, si Emman ay itinuturing na ilaw ng kanilang tahanan — masigla, matalino, at puno ng pangarap. Ngunit isang araw, ang ilaw na iyon ay biglang naglaho, iniwan ang katahimikan at kirot na mahirap ipaliwanag.

Tahimik ang bahay ng mga Aguilar nang araw na iyon. Sa sulok ng sala, nakaupo si Leonardo, hawak-hawak ang laruan ng kanyang apo, ang maliit na eroplano na madalas nilang laruin tuwing Linggo ng hapon. Sa bawat ikot ng propeller, tila naririnig niya ang tawa ni Emman — ang halakhak na pumupuno sa bahay, ang mga sigaw ng tuwa kapag siya’y binubuhat ng lolo sa balikat. Ngunit ngayong wala na siya, ang bawat tawa ay naging echo na lamang ng nakaraan.

Hindi madali para kay Leonardo ang tanggapin ang nangyari. Sanay siya sa mga laban ng buhay — politika, serbisyo, at mga isyung panlipunan. Ngunit sa laban ng puso, tila wala siyang pananggalang. “Walang mas mabigat pa,” aniya sa sarili, “kaysa sa ilibing ang isang batang hindi pa dapat lumisan.” Sa kanyang pag-upo sa veranda, habang pinagmamasdan ang paglubog ng araw, sumulat siya ng mensahe para kay Emman — isang liham na hindi na mababasa ng batang minsang nagbigay kulay sa kanyang mga hapon.

“Emman, apo,” isinulat niya, “salamat sa pitong taon ng ligaya. Sa bawat halakhak mo, natutunan kong muli kung paano maging bata. Sa bawat tanong mo, naaalala ko kung gaano kasimple dapat ang pananampalataya. Ang sabi mo dati, gusto mong maging piloto para makita ang mundo mula sa itaas. Siguro nga, apo, ngayon ay nasa itaas ka na. At sa bawat ulap na dumaraan, sigurado akong nakasakay ka roon, kumakaway sa amin mula sa langit.”

Ang mensaheng iyon, na ibinahagi ni Leonardo sa kanyang pamilya at mga kaibigan, ay mabilis na kumalat sa social media. Libo-libong tao ang naantig, hindi lamang dahil sa kanyang mga salita, kundi sa katapangan niyang ipakita ang kanyang kahinaan. Marami ang nagsabing nakaramdam sila ng pag-asa sa kabila ng lungkot. Ang ilan ay nagsulat ng sarili nilang mga kwento ng pagdadalamhati, sinasabing ang mensahe ni Leonardo ay nagbigay sa kanila ng lakas na magpatuloy.

Ngunit sa kabila ng mga papuri, si Leonardo ay nanatiling tahimik. Sa loob ng kanyang puso, patuloy pa rin ang pakikipaglaban sa kalungkutan. Tuwing gabi, bumabalik siya sa silid ni Emman, pinapatay ang ilaw, at nakikinig sa katahimikan. Sa tabi ng kama ay ang paboritong libro ng apo — isang kwento tungkol sa mga bituin. Bago siya umalis sa kwarto, lagi niyang binubuksan ang pahina kung saan nakasulat: “Ang mga bituin ay mga kaluluwang patuloy na nagniningning, kahit matagal na silang umalis.” At doon niya ibinubulong: “Ikaw ‘yan, apo. Patuloy kang magningning.”

Lumipas ang mga buwan, at unti-unting natutong mabuhay muli ang pamilya Aguilar. Sa bawat pagtitipon, may halakhak pa ring nauulinigan, bagaman laging may bakanteng upuan sa hapag. Sa bawat pagdiriwang, laging may kandilang sinisindihan para kay Emman. “Hindi mo kailangang mawala para makalimutan,” sabi ni Leonardo sa kanyang asawa, “kailangan mo lang matutunang ipagdiwang ang buhay ng iniwan niya.” Sa simpleng paraan, ginawa nilang inspirasyon ang alaala ng bata.

Naging mas aktibo si Leonardo sa mga gawaing pambata at pangkalikasan. Itinayo niya ang Emman Foundation, isang organisasyon na tumutulong sa mga batang may malubhang karamdaman at sa mga pamilyang dumadaan sa parehong sakit na kanyang pinagdaanan. “Ang sakit ay nagiging makabuluhan kapag natutunan mong gawing pag-asa ito para sa iba,” madalas niyang sabihin sa mga panayam. Tuwing makakakita siya ng mga batang tumatawa sa mga playground na ipinatayo ng foundation, parang naririnig niyang muli ang boses ng kanyang apo na nagsasabing, “Good job, Lolo!”

Isang gabi ng Disyembre, muling bumalik si Leonardo sa sementeryo. Nasa ilalim ng malamig na hangin, bitbit niya ang maliit na eroplano ni Emman. Inilapag niya ito sa lapida at tumitig sa mga bituin sa itaas. “Apo, kung nasaan ka man ngayon,” mahina niyang sabi, “alam kong masaya ka na. Pero kung maaari lang, minsan, dumalaw ka sa panaginip ni Lolo. Sabihin mong ayos lang ako.” Sa sandaling iyon, tumulo ang luha sa kanyang mga mata, ngunit kasabay niyon ay ang ngiti — ngiting puno ng pasasalamat.

Pag-uwi niya sa bahay, sinalubong siya ng amoy ng nilulutong tsokolate ng kanyang asawa. “Kape?” tanong nito. “Oo,” sagot ni Leonardo, “para kay Emman.” Umupo silang magkasama sa veranda, pinagmamasdan ang mga alitaptap sa hardin. “Parang bituin, ‘no?” sabi ng asawa niya. “Oo,” sagot niya. “Mga bituin sa lupa.” At sa sandaling iyon, pareho silang natahimik, pareho nilang naramdaman na kahit wala na ang apo nila, hindi kailanman mawawala ang liwanag na iniwan nito sa kanilang puso.

Lumipas ang taon, at tuwing anibersaryo ng pagpanaw ni Emman, muling nagsusulat si Leonardo ng mensahe. Ngunit ngayong mga huling taon, ang tono ng kanyang mga sulat ay iba na — hindi na puno ng lungkot, kundi pasasalamat. “Emman,” isinulat niya minsan, “salamat dahil tinuruan mo akong magmahal nang walang hinihinging kapalit. Sa pagkawala mo, natutunan kong ang tunay na pag-ibig ay hindi nasusukat sa tagal ng panahon, kundi sa lalim ng alaala. Hanggang ngayon, ikaw pa rin ang inspirasyon ko sa bawat kabutihang ginagawa ko.”

Sa huli, natutunan ni Leonardo na ang pagdadalamhati ay hindi bagay na kailangang iwasan o kalimutan. Isa itong anyo ng pagmamahal na patuloy na nabubuhay kahit wala na ang minamahal. Kapag natutunan mong yakapin ito, nagiging mas buo ka, hindi dahil nakalimutan mo ang sakit, kundi dahil natutunan mong gawing liwanag ang dilim.

Ang kanyang mga salita ay patuloy na nagbibigay ng inspirasyon sa marami. Sa mga paaralan, binabasa ng mga guro ang kanyang mga liham upang turuan ang mga bata ng kahalagahan ng pamilya. Sa mga simbahan, ginagamit ang kanyang mga kwento bilang halimbawa ng pananampalataya sa gitna ng pagsubok. Sa social media, may mga magulang na nagbabahagi ng larawan ng kanilang mga anak, may caption na, “Para sa’yo, Emman — salamat sa inspirasyon.”

Ngayon, sa bawat umagang gumigising si Leonardo, lagi siyang nagdarasal ng isa’t isang pangungusap: “Salamat, Diyos, sa isa pang araw na may alaala.” At sa bawat gabi, bago siya matulog, binubuksan niya ang bintana at tinitingnan ang mga bituin. Sa kanyang puso, alam niyang sa bawat kislap, may mensahe ang apo niya: “Mahal kita, Lolo. Huwag kang malungkot.” At sa pagkurap ng mga bituin, tila gumagaan ang mundo.

Ang kwento ni Leonardo Aguilar at ng kanyang apo na si Emman ay paalala sa bawat isa sa atin na ang pag-ibig ay hindi natatapos sa kamatayan. Sa halip, ito ay nagiging mas totoo, mas tahimik, at mas malalim. Sapagkat ang mga taong tunay nating minahal ay hindi kailanman umaalis — sila ay nagiging bahagi ng ating bawat hinga, bawat tawa, at bawat pag-asa. Sa dulo ng lahat, ang pinakamagandang pamanang maiiwan sa mundo ay hindi kayamanan o kapangyarihan, kundi ang kabutihang isinilang mula sa pag-ibig na hindi kailanman namamatay.

At sa bawat pagkakataon na maririnig natin ang tawanan ng isang bata, o makikita ang liwanag ng isang bituin sa langit, marahil ay mararamdaman natin ang presensiya ng mga tulad ni Emman — mga kaluluwang nagsisilbing paalala na kahit gaano kahirap ang pag-alis, laging may pag-asa sa pagbalik ng liwanag.