LALAKING UTUSAN SA HACIENDA PINADAMPOT NG AMO SA MGA PULIS, MAMAHALING ALAHAS KASI SUOT NYA SA PARTY

KABANATA 1: ANG UTUSANG HINDI DAPAT NANDOON

Tahimik ang buong Hacienda de los Reyes sa araw na iyon, ngunit sa ilalim ng katahimikang iyon ay may nakaambang tensiyon. Abala ang lahat sa paghahanda para sa engrandeng party na ipinagdiwang ng pamilyang may-ari ng hacienda bilang selebrasyon ng ika-animnapung kaarawan ni Don Alejandro de los Reyes, ang kilalang haciendero na may malawak na lupain at impluwensiya sa lalawigan. Dumagsa ang mga bisita—mga pulitiko, negosyante, at sosyalitang kilala sa lipunan—lahat ay nakasuot ng mamahaling kasuotan at kumikislap na alahas.

Sa likod ng hacienda, sa may lumang bodega ng palay, naroon si Mateo, isang lalaking utusan na halos sampung taon nang nagsisilbi sa hacienda. Sanay siyang gumising nang madaling-araw, magbuhat ng sako, maglinis ng kulungan ng hayop, at sumunod nang walang tanong. Tahimik siya, hindi palasalita, at bihirang mapansin ng mga amo. Para sa kanila, isa lamang siyang anino—naroon kapag kailangan, nawawala kapag tapos na ang utos.

Ngunit sa gabing iyon, may kakaiba kay Mateo.

Matapos siyang utusang maghatid ng ilang gamit sa bulwagan ng handaan, napilitan siyang dumaan sa harap ng mga bisita. Suot niya ang simpleng puting polo at itim na pantalon na ipinahiram ng isa sa mga kasamahan niya. Ngunit ang hindi inaasahan ng lahat ay ang mamahaling kuwintas at singsing na suot niya—mga alahas na kumikislap sa liwanag ng mga kristal na chandelier, alahas na kahit ang ilan sa mga bisita ay walang suot na kapantay.

Napahinto ang ilang tao. May mga bulungan. May mga matang nagtataka.

“Sino ‘yon?”
“Utusan lang ba ‘yan?”
“Bakit may suot siyang ganyang alahas?”

Mula sa malayo, nakita ni Don Alejandro ang eksenang iyon. Nanikip ang kanyang mga mata, at dahan-dahang bumaba ang baso ng alak sa kanyang kamay. Hindi niya kilala ang lalaking iyon bilang panauhin. Kilala niya ito bilang utusan—isang taong hindi dapat nakahalo sa mga bisita, lalong hindi dapat nakasuot ng ganoong kamahal na alahas.

“Ismael!” mariing tawag ni Don Alejandro sa kanyang kanang kamay. “Sino ang lalaking ‘yon?”

Lumapit si Ismael at mabilis na sumagot, “Si Mateo po, Don. Isa sa mga utusan sa likod.”

“Utusan?” tumaas ang boses ni Don Alejandro. “At may suot siyang alahas na parang milyon ang halaga?”

Hindi na hinintay ni Don Alejandro ang paliwanag. Sa galit at hiya, pakiramdam niya’y nilapastangan ang kanyang pangalan. Sa kanyang isip, iisa lang ang posibilidad—nagnakaw ang utusan.

“Tumawag ka ng pulis,” malamig niyang utos. “Ngayon na.”

Samantala, walang kamalay-malay si Mateo sa nangyayaring kaguluhan. Tahimik siyang naglalakad palabas ng bulwagan matapos ihatid ang mga gamit, hawak ang tray, nakayuko ang ulo. Ngunit bigla siyang hinarang ng dalawang guwardiya.

“Sandali lang,” sabi ng isa. “May gusto lang magtanong sa’yo ang amo.”

Dinala siya sa gitna ng bulwagan, sa harap mismo ng mga bisita. Tumigil ang musika. Nawala ang tawanan. Lahat ng mata ay nakatuon sa kanya. Nanlamig ang katawan ni Mateo.

“Mateo,” mababang tinig ni Don Alejandro, ngunit puno ng galit, “saan mo nakuha ang mga alahas na ‘yan?”

Napalunok si Mateo. Hindi siya sanay sa ganitong tanong, lalo na sa harap ng maraming tao. “Amo… akin po ‘yan,” mahina niyang sagot.

Umalingawngaw ang halakhak ng ilan. May mga umiling. May mga napangisi.

“Ayo’t huwag mo akong gawing tanga,” sigaw ni Don Alejandro. “Sa sahod mong iyan, ni hindi mo mabibili ang kahon ng alahas na ‘yan!”

Hindi na nakapagsalita si Mateo. Hinawakan niya ang kuwintas sa kanyang dibdib, tila ba iyon na lang ang nagbibigay sa kanya ng lakas. Sa loob ng kanyang isip, may alaala—isang babae, isang lihim, at isang pangakong matagal na niyang tinatago.

Ilang minuto lang ang lumipas nang dumating ang mga pulis. Agad nilang nilapitan si Mateo, walang tanong-tanong.

“May reklamo ng pagnanakaw,” sabi ng isa. “Kailangan kang sumama sa amin.”

Nagkagulo ang bulwagan. Ang ilan ay nakatingin na parang nanonood ng palabas, ang iba nama’y may bahid ng awa. Ngunit walang pumigil. Walang nagtanong. Sa isang iglap, isinuksok ang posas sa kamay ni Mateo.

Bago siya ilabas, tumingin siya kay Don Alejandro—hindi galit, hindi takot, kundi lungkot at pagtataka. Parang may gustong sabihin ang kanyang mga mata, isang katotohanang matagal nang nakabaon at handa nang sumabog.

Habang hinihila siya palabas ng hacienda, kumislap ang mga alahas sa ilalim ng ilaw ng buwan—tila ba nagbibigay-babala sa isang lihim na hindi na kayang manatiling tahimik.

At sa gabing iyon, nagsimula ang isang kuwento na magpapayanig hindi lamang sa hacienda, kundi sa buong buhay ng mga taong nandoon.

Mabigat ang tunog ng pintuang bakal nang magsara sa likod ni Mateo. Ang malamig na silid ng presinto ay tila lalong sumikip habang nakaupo siya sa isang bangkong kahoy, nakaposas ang mga kamay. Ang ilaw ay nanginginig, at ang amoy ng lumang papel at pawis ay sumasalubong sa kanyang paghinga. Sa labas ng silid, rinig niya ang bulungan ng mga pulis—mga salitang puno ng panghuhusga, tila ba nahatulan na siya bago pa man magsimula ang imbestigasyon.

“Utusan lang, pero milyon ang suot,” sambit ng isang pulis na may mapanlibak na tawa. “Siguradong galing ‘yan sa nakaw.”

Hindi sumagot si Mateo. Sanay na siya sa ganitong tingin—ang tingin ng lipunang humuhusga batay sa suot, sa trabaho, sa amoy ng pawis sa balat. Ngunit sa loob ng kanyang dibdib, may apoy na matagal nang nakatago, apoy na ngayon ay unti-unting naglalagablab.

Pumasok sa silid ang isang pulis na mas matanda, may ranggong inspektor. Si Inspector Villamor—kilala sa bayan bilang istrikto ngunit patas, kahit bihira na ang mga tulad niya. Umupo ito sa harap ni Mateo at tahimik na pinagmasdan ang mga alahas na nasa mesa: ang kuwintas na may lumang disenyong Kastila, ang singsing na may ukit ng inisyal na “M.R.”, at ang relo na tila mas matanda pa kaysa sa kanilang dalawa.

“Sabihin mo sa akin ang totoo,” mahinahong wika ni Villamor. “Saan galing ang mga ito?”

Huminga nang malalim si Mateo. Sa unang pagkakataon, itinaas niya ang ulo at tumingin nang diretso sa mata ng isang taong may kapangyarihan. “Pamana po,” sagot niya. “Sa nanay ko.”

Napakunot ang noo ng inspektor. “At sino ang nanay mo?”

Saglit na nanahimik si Mateo. Parang bumalik ang lahat—ang ulan, ang iyak ng babae, ang munting kubo sa gilid ng hacienda. “Si Maria Reyes po,” marahan niyang sabi.

Namutla si Inspector Villamor. Bahagya siyang napaatras sa upuan.

Sa parehong oras, sa Hacienda de los Reyes, hindi mapakali si Don Alejandro. Hindi na siya nasisiyahan sa mga bisita, sa musika, o sa alak. Paulit-ulit na bumabalik sa isip niya ang itsura ng utusan—ang mga mata nitong hindi nagmamakaawa, hindi galit, kundi parang may alam na katotohanang siya mismo ay nakalimutan na.

“Maria…” bulong niya sa sarili, habang hawak ang isang lumang larawan sa kanyang pribadong silid. Larawan ng isang dalagang may maamong mukha, suot ang simpleng bestida, may suot na kaparehong kuwintas na nakita niya kanina sa leeg ni Mateo.

Isang katok ang gumambala sa kanyang alaala. Si Ismael, halatang balisa.

“Don,” mahina nitong wika, “may tumawag po mula sa presinto. Ang inspektor daw… may gustong itanong tungkol kay Maria Reyes.”

Parang binuhusan ng malamig na tubig si Don Alejandro. Nanginig ang kamay niya. Ang pangalang matagal na niyang inilibing sa nakaraan ay muling bumangon—kasabay ng mga kasalanang inakala niyang natabunan na ng panahon at yaman.

Samantala, sa presinto, inilabas ni Mateo ang isang maliit na tela mula sa bulsa—luma, kupas, ngunit maingat na tinahi. Dahan-dahan niya itong binuksan. Sa loob ay isang lumang dokumento ng kapanganakan at isang sulat.

“Ito po ang iniwan ng nanay ko,” sabi niya, nanginginig ang tinig. “Bago siya mamatay.”

Binasa ni Inspector Villamor ang sulat. Habang lumilipas ang bawat linya, lalong bumibigat ang kanyang paghinga. Ang sulat ay may pirma—isang pirma na hindi niya inaasahang makita: Alejandro de los Reyes.

Sa labas, huminto ang ulan. Ngunit sa loob ng presinto at ng hacienda, may paparating na unos—isang katotohanang handang wasakin ang mga pader ng kapangyarihan at kasinungalingan.

At sa gabing iyon, unti-unting nauunawaan ni Mateo na ang mga alahas na minsan ay simbolo ng lihim, ay magiging susi ng kanyang pagkakakilanlan—at ng pagbagsak ng isang makapangyarihang amo.