ICI Isinapubliko ang Pagdinig sa Unang Pagkakataon: Isang Mas Malalim na Pagsilip sa Transparency, Pananagutan, at Pampublikong Interes

Ilang araw lamang matapos ang malalaking kilos-protesta sa harap ng Integrated Commission of Inquiry (ICI), isang makasaysayang hakbang ang naganap nang tuluyang buksan ng komisyon ang kanilang pagdinig sa publiko. Matagal na hiniling ng iba’t ibang grupo ang mas mataas na transparency sa mga imbestigasyong may kinalaman sa umano’y iregularidad sa paggamit ng pondo ng gobyerno, at ngayon ay nasaksihan ng sambayanan ang unang pagkakataon na isinapubliko ang isang pagdinig na dati’y puro closed-door session lamang. Sa sandaling nagbukas ang kamera ng media at pinayagang makapasok ang mga mamamahayag, naging malinaw na papasok ang ICI sa isang bagong yugto ng pagsusuri kung saan masusukat ang kredibilidad, integridad, at kakayahan nitong gampanan ang mandato para sa katotohanan.

Sa unang bahagi ng pagdinig na isinahimpapawid nang live ng ilang pangunahing media network, isa sa mga sumalang ay ang mambabatas mula sa Laguna na idinawit ng pamilyang Discaya, na umaangking may naganap umanong kickback sa ilang proyekto ng gobyerno. Mahalaga ang salitang umanong dahil ang lahat ng akusasyon ay bahagi pa lamang ng alegasyon at patuloy na dinidinig ng komisyon. Sa pagbubukas ng pagdinig, umalingawngaw ang interes ng publiko sa kung paano ipapaliwanag ng mambabatas ang mga isyung ibinato sa kanya at kung paanong ang integridad ng mga paratang ay susuriin sa konteksto ng dokumento, testimonya, at pagsusuri ng ICI. Sa unang pagkakataon, naging tagapanood ang taumbayan sa isang proseso na dati’y eksklusibong nangyayari sa loob ng mga saradong pinto.

Habang umuusad ang pagdinig, lalo namang lumakas ang interes ng publiko nang kumpirmahin ng ICI na haharap din sa kanila ang House Majority Leader Sandro Marcos at Davao First District Representative Paolo Duterte. Hindi pa malinaw sa publiko ang lawak o detalye ng kanilang saklaw sa imbestigasyon, ngunit mariin nilang idiniin sa mga naunang pahayag na handa silang makipagtulungan para sa ikalilinaw ng mga usapin. Ang anunsyong ito ay agad naging sentro ng talakayan sa social media, kung saan naghalo ang pananabik, duda, at pagkasabik sa posibilidad ng isang imbestigasyong walang sinisino. Mahalaga ring ipaalala na ang kanilang pagharap ay hindi nangangahulugan ng pagkakasangkot sa anumang iregularidad; ito ay bahagi lamang ng proseso ng pagtatanong at pagpapalawig ng impormasyon.

Tampok sa ulat ni Lance Mejico ang mas malalalim pang konteksto ng nangyayaring imbestigasyon. Ayon sa kanyang report, ang sunod-sunod na pressure mula sa mga civil society group, student organizations, at anti-corruption advocates ang nagdulot ng biglaang paglipat ng ICI sa mas transparent na direksyon. Sa mga panayam na kanyang nakalap, malinaw na hindi lamang simpleng paglalantad ang hiniling ng publiko kundi ang magkaroon ng isang sistemang hindi madaling maimpluwensiyahan ng pangingikil, panggigipit, o pulitikal na interes. Sa pamamagitan ng muling pagbubukas ng pagdinig, pinakita ng ICI na sila’y nagiging mas responsibo sa sigaw ng publiko na “Walang itinatago.”

Naging kapansin-pansin din ang reaksyon ng mga eksperto sa batas na nagbigay-diin na ang isang bukas na pagdinig ay may dalawang talim: maaaring palakasin nito ang tiwala ng publiko sa institusyon, ngunit maaari rin nitong ilagay sa alanganin ang objectivity ng proseso kung masyadong madala ng opinyon ng masa. Sa mga ganitong usapin, ipinunto nila na mahalagang maingat ang ICI sa pagbalanse ng transparency at integridad ng judicial-like processes. Nilinaw ng ilang legal analysts na hindi dapat hayaang ang pag-uusig sa social media o sa publiko ang maging basehan ng desisyon ng komisyon, sapagkat ang batayan ay dapat nananatiling ebidensiya, dokumento, at wastong deliberasyon.

Sa kabilang banda, maraming Pilipino ang nakaramdam ng pag-asa na maaaring ito na ang simula ng pagbabago sa paraan ng paghawak ng bansa sa mga imbestigasyon sa katiwalian. Maraming beses na kasi sa kasaysayan ng Pilipinas ang mga pagdinig na nauwi lamang sa rekomendasyon ngunit walang kinahantungan. Ang pagpapa-livestream ng proseso ay may simbolikong mensaheng “Wala kaming tinatago,” isang pahayag na matagal nang hinihintay marinig ng taumbayan mula sa mga institusyong gumugugol ng malaking halaga ng pera at oras para lamang imbestigahan ang mga alegasyon na nauuwi rin sa wala.

Sa unang pagsalang ng mambabatas mula Laguna, mahaba ang oras na inukol para sa kanyang paliwanag ukol sa alegasyong pagkuha umano niya ng kickback. Iginiit niyang hindi siya kailanman tumanggap ng anumang perang kapalit ng kontrata at sinabing handa niyang isumite ang lahat ng dokumento para patunayang malinis ang kanyang pangalan. Sa harap ng kamera, makikita ang kanyang pagiging pormal at kapansin-pansin ang kumpiyansa na kayang maipapakita sa wakas ang kanyang panig sa paraang hindi na siya kayang husgahan sa likod ng saradong pinto. Marami sa publiko ang nagturing sa sandaling iyon bilang isang uri ng accountability, na anuman ang maging resulta ng imbestigasyon ay ito ay makikita at mapapanood ng lahat.

Sa kabilang dako, hindi pa man sumasalang sina Sandro Marcos at Paolo Duterte ay naging sentro na ng debate ang kanilang nalalapit na pagharap. May mga nagsabing magandang senyales ito na handa silang kollaborate at ipakita ang kanilang panig, samantalang may ilan ding nagtanong kung magiging patas ba ang pagdinig. Subalit maliwanag sa regulasyon ng ICI na ang pagpapatotoo ng sinuman, kilala man o hindi, ay kailangang sumunod sa parehong proseso ng pagsusuri sa ebidensiya. Maging ang mga political analyst ay nagpahayag na kung maipapakita ng ICI na walang VIP treatment sa sinuman, maaaring tumaas nang husto ang kredibilidad nito sa mata ng publiko.

Buo rin ang report ni Lance Mejico sa pagbanggit ng lawak ng interes ng mga ordinaryong Pilipino sa naturang pagdinig. Sa mga komento sa social media, blog, at mga community page, kapansin-pansin ang pagsabog ng diskusyon tungkol sa kahalagahan ng open government. May mga nagbigay ng kani-kanilang opinyon na dapat ay matagal nang isinagawa ang ganitong transparency dahil hindi patas na ang taumbayan ay nagbabayad ng buwis ngunit wala silang nakikitang malinaw na pagsusuri sa paggamit nito. Sa kabilang panig, may ilan ding nagpahayag na dapat ay maging maingat sa pagpapalabas ng impormasyon dahil maaari itong gamiting armas sa pulitikal na propaganda.

Sa pagtalakay ni Mejico, hindi lamang ang pagdinig ang naging sentro ng pansin kundi ang epekto nito sa pangkalahatang tiwala ng publiko sa political system. Binanggit niya na batay sa ilang pag-aaral, bumaba ang tiwala ng mamamayan sa mga institusyon nitong mga nakaraang taon dahil sa mga ulat ng katiwalian, hindi malinaw na proseso, at tila kakulangan sa pananagutan. Kaya naman ang pagbubukas ng pagdinig ng ICI ay maaaring maging “confidence-building measure,” kung saan hindi lamang ang mga mambabatas kundi pati ang mga ordinaryong tao ay makakakita ng mas malinaw na larawan kung paano hinaharap ang malalaking paratang.

Habang lumalalim ang pagdinig, naging malinaw sa mga manonood na ang ICI ay nasa tensyong sitwasyon. Sa isang banda, nais nitong ipakita na may boses ang mamamayan, at sa kabilang banda naman, kailangan nitong tiyakin na ang proseso ay hindi magiging isang palabas lamang na walang kongkretong pupuntahan. Ang bawat tanong, bawat dokumentong hinihingi, at bawat testimoniya ay nagsisilbing patunay na ang pagdinig ay hindi biro. Sa ganitong antas ng pagsusuri, napagtanto ng marami kung bakit napakahalaga ng wastong paghawak sa transparency—sapagkat kapag hindi iningatan, maaari nitong sirain ang ipinaglalaban nitong integridad.

Marami ring abogado at civic groups ang nagpahayag na ang hakbang ng ICI ay maaaring maglatag ng precedent para sa iba pang komisyon at investigative bodies sa bansa. Kung ang resulta ng publikong pagdinig ay magbunga ng mas mataas na tiwala ng publiko, posibleng ipanawagan ng mamamayan na ang lahat ng pambansang imbestigasyon na walang kinakailangang confidential information ay dapat bukas sa publiko. Sa isang modernong lipunan kung saan ang impormasyon ay mabilis kumalat, ang transparency ay hindi lamang opsyon kundi isang inaasahan.

Sa kabilang banda, ang pagharap nina Sandro Marcos at Paolo Duterte ay isang malaking usaping pampulitika na iniwasan ng maraming nakaraang administrasyon—ang ideya na kahit ang kilalang personalidad sa gobyerno ay maaaring tawagin at hingan ng paliwanag. Hindi ito nangangahulugang may pagkakasala ang sinuman sa kanila; ito ay bahagi ng checks-and-balances na mahalagang mekanismo ng anumang demokrasya. Kung ang kanilang pagharap ay magdudulot ng higit pang linaw at katotohanan, maaaring ito ang maging simbolo ng bagong panahon kung saan hindi sapat ang pangalan o posisyon upang makaiwas sa pagtanong.

Habang nakatutok ang buong bansa sa pag-usad ng imbestigasyon, naging malinaw na ang isyu ay hindi na lamang tungkol sa isang alegasyon ng kickback. Ito ay naging serye ng tanong ukol sa kung paano pinangangasiwaan ang kapangyarihan, paano pinoprotektahan ang pera ng bayan, at paano hinaharap ng bansa ang katotohanang may responsibilidad ang bawat opisyal, maliit man o malaki. Sa paglalahad ni Lance Mejico, nakita ng madla na ang pagdinig ay tumutulay sa pagitan ng pananagutan at pag-asa—pag-asa na marahil sa pagkakataong ito, may tunay na mangyayaring pagbabago.

Sa huli, ang unang publikong pagdinig ng ICI ay maaaring ituring na simula ng mas malawak na kultural na transisyon kung saan ang transparency ay hindi na lamang hinihingi kundi inaasahan. At habang naghihintay ang bansa sa susunod na bahagi ng pagdinig, isa lamang ang malinaw: ang sambayanang Pilipino ay mas mulat, mas mapanuri, at mas handang bantayan ang proseso. Sa mata ng publiko, ang laban para sa katotohanan ay hindi lamang laban ng ICI—ito ay laban ng buong sambayanan.