Tenyente – Iginupo ng Senior – Hanggang sa Dumating ang 13 Heneral na Kamag-anak Niya!

.
.

Tenyente – Iginupo ng Senior – Hanggang sa Dumating ang 13 Heneral na Kamag-anak Niya!

Sa isang lumang kampo militar sa gitna ng isang probinsyang laging dinaraanan ng bagyo, may isang batang opisyal na patuloy na sinusubok ng panahon, sistema, at mga taong mas may ranggo sa kaniya. Ang pangalan niya: Tenyente Miguel Santiago.

Bata pa siya para sa ranggo niya, dalawampu’t anim na taong gulang lamang, matikas, seryoso, at may mga mata na parang laging nagmamasid sa paligid—laging handa, laging gising ang isip. Ipinagmamalaki ng mga nakababata ang pagiging matapang niya, pero kinaiinisan naman ng ilan sa mga nakatatanda ang pagiging diretso at prinsipiyado niya.

At higit sa lahat, may isa siyang hindi alam ng mga kasamahan: galing siya sa isang malaking angkan ng mga sundalo at heneral—labintatlong heneral, upang maging eksakto. Pero ito’y lihim; hindi dahil ikinahihiya niya, kundi dahil naniniwala siyang dapat siya’y makilala bilang si Miguel, hindi bilang “pamangkin ni Heneral kung sino.”

I. Ang Bagong Tenyente at ang Matandang Senior

Unang araw niya sa kanyang bagong assignment sa Kampo Del Pilar. Habang ang ibang sundalo’y nagpapahinga, si Miguel ay tahimik na nakaupo sa opisina, nagbabasa ng mga report at binabasa ang logbook ng buong batalyon. Punung-puno iyon ng mga nakasaad na insidente, reklamo, kapalpakan, at ilang kahina-hinalang “na-resolba na” na parang minadali.

Habang abala siya, biglang may bumukas na pinto.

Pumasok ang isang lalaking mga singkuwenta’y otso na, nakaunipormeng maluwang sa tiyan, may medalyang maraming kinang ngunit may tingin na parang laging nakaangat ang baba. Ito si Senior Master Sergeant Rogelio “Senior” Valdez, pinakamatandang nakatalagang non-commissioned officer (NCO) sa kampo. Sa batas at sa papel, si Miguel ang mas mataas na ranggo. Pero sa kultura at ugali sa kampo, si “Senior” ang totoong hari.

“Ah, ikaw si bagong bata,” sabi ni Senior, hindi man lang nagbigay galang. “Ikaw si Tenyente… Santiago ba?”

Tumayo si Miguel at magalang na sumaludo. “Opo, Sir. Tenyente Miguel Santiago. Newly assigned dito sa Kampo Del Pilar.”

Tumingin si Senior sa kaniya mula ulo hanggang paa, parang sinusukat.

“Marami na akong nakitang ganyan,” sabi ni Senior, nakangiti ngunit malamig. “Bagong opisyal, puno ng pangarap, puno ng alam daw sa libro. Pero dito sa kampo, iba ang batas.”

Ngumiti si Miguel, hindi nagpapaapekto.

“Mas maganda po siguro, Senior, kung pareho nating sundin ang batas ng Republika, hindi yung sariling batas ng kampo.”

Tumawa ang ilang sundalong nasa labas ng opisina nang marinig iyon, pero agad ding tumahimik nang sulyapan sila ni Senior.

“Matapang ka, Tenyente,” malamig na sambit ni Senior. “Sige. Tingnan natin kung gaano katagal yan.”

Sa araw na iyon, nagsimula ang hindi hayagang tunggalian sa pagitan ng bagong Tenyente at matandang Senior.

II. Ang Lihim sa Likod ng Bodega

Makalipas ang ilang linggo, unti-unti nang napapansin ni Miguel ang mga kababalaghan sa kanilang kampo. May mga bala na nawawala sa imbentaryo, mga kagamitan na nakasaad sa papel pero wala naman sa aktwal na imbakan, mga sasakyang militar na laging “nasisira” tuwing kailangan para sa opisyal na operasyon.

Isang gabi, habang malakas ang ulan at halos walang lumalabas ng barracks, nagpasya si Miguel na bumisita sa supply bodega. Kasama niya ang dalawang pinagkakatiwalaang sundalo, sina Cpl. Dela Cruz at PFC Ramirez.

“Sir, sure po ba kayo dito?” tanong ni Dela Cruz habang hawak ang flashlight. “Kapag nalaman ni Senior na may pakulo tayo, baka kami ang mapuruhan.”

“Tandaan nyo,” tugon ni Miguel, “tayo ang may responsibilidad sa armas at kagamitan ng bayan. Kapag nagbulag-bulagan tayo, kasama tayo sa kasalanan.”

Tahimik nilang binuksan ang pinto ng bodega. Amoy langis, kahoy, at lumang bakal ang bumungad. Sa unang tingin, maayos ang mga kahong nakasalansan. Pero si Miguel, sanay sa detalye, napansin agad ang mga marking na hindi tugma sa listahan niya.

“Dela Cruz, Ramirez,” pabulong niyang utos. “Check nyo yung serial numbers ng mga kahon. Yung mga nakatago sa likod.”

Habang nag-iinspeksyon sila, may narinig silang mahihinang yabag. Nagkatinginan ang tatlo. Agad na pinatay ni Ramirez ang flashlight, at nagtago sila sa likod ng mga kahon.

May pumasok na dalawang anino. Isa ay kilalang boses: si Senior. Ang isa, isang lalaking hindi nila madalas nakikita—isang sibilyan, mukhang negosyante, may suot na mamahaling relo.

“Kompleto ba?” tanong ng sibilyan. “Ayokong pumunta dito ng walang makukuha.”

“Kompleto yan,” sagot ni Senior. “Nasa likod yung mga bala. Wala yang problema. Wala ring magtatanong. Yung Tenyente? Bata pa yun. Dadaan lang yan, lilipas din.”

Nalaglag ang puso ni Miguel sa narinig. Hindi lang simpleng mismanagement ang nangyayari, may aktuwal na bentahan ng armas mula sa bodega ng kampo. Sa gitna ng ulan, sa gitna ng dilim, isang malaking krimen ang nagaganap.

Habang binubuksan ng sibilyan ang isang kahon, dahan-dahang inabot ni Miguel ang cellphone niya, tahimik na kinuhanan ng litrato ang eksena. Ngunit sa di inaasahang pagkakataon, nasagi ni Ramirez ang isang lumang lata sa sahig.

KLANG!

“Sinong nandiyan?!” sigaw ni Senior, agad binunot ang baril niya.

Mabilis na kumilos si Miguel. “Run!” bulong niya kina Dela Cruz at Ramirez.

Nagkarera sila palabas sa pinto ng bodega, habang umuulan at dumudulas ang sahig. Umalingawngaw ang mga putok. Hindi nila alam kung bala ng babala o bala ng pagpatay.

Sa huli, nakarating sila sa likod na bahagi ng kampo, hingal na hingal.

“Sir, nakita niya tayo!” halos pasigaw ni Ramirez. “Alam niyang may nakakita!”

“Alam ko,” sagot ni Miguel, hinihingal din. “Kaya maghanda kayo. Hindi na ‘to basta-basta laro. Hindi lang armas ang ninanakaw nila. Karangalan ng buong sandatahan ang tinitira nila.”

III. Ang Pagbagsak ng Tenyente

Kinabukasan, parang walang nangyari. Walang bangkay, walang usap-usapan, walang opisyal na putukan na nai-report. Tahimik ang kampo, pero kakaiba ang atmospera. Parang lahat ay may alam na hindi pwedeng pag-usapan.

Pagpasok ni Miguel sa opisina, naghihintay na sa mesa niya ang isang sobre. Nakapirmi ang noo niya nang makita kung kanino galing: Brigade Headquarters.

Binuksan niya ang sulat. Nakasaad doon na siya ay sinasampahan ng kaso: “Abuse of authority, insubordination, at falsification of reports.” May nakadikit pa na ilang “affidavit” daw ng ilang sundalo na nagsasabing si Miguel umano ang “nagnanakaw” ng mga bala at gusto nitong ipagbenta.

“Kalokohan ‘to,” bulong ni Miguel. “Hindi ako papayag.”

Dumating si Senior, nakangiting mapanukso, may dalang folder.

“Ano, Tenyente?” tanong niya. “Ang bilis no? May kaso ka agad. Bata ka pa. Hindi mo alam kung sinu-sino ang hindi mo dapat kalabanin.”

“Senior,” mariing sabi ni Miguel, “alam kong ikaw ang nasa likod nito. Pero hindi mo kayang baluktutin ang katotohanan habambuhay.”

Lumapit si Senior, bumulong.

“Malayo ang kapit ko, bata. Hanggang sa itaas. Kung ako sa’yo, pipirma ka na lang sa voluntary resignation. Tahimik pa ang lahat. Baka maawa pa ako sa record mo.”

“Hindi ako pipirma ng kasinungalingan,” matatag na sagot ni Miguel.

Nagtaas ng kilay si Senior.

“Bahala ka,” malamig niyang sabi. “Pero huwag kang magulat kung bukas o sa makalawa, wala ka na dito… o baka wala ka na sa mundo.”

Kinagabihan, dumating ang mga taga-imbestiga mula sa brigade. Sa halip na kumustahin ang kalagayan ni Miguel, para bang nakahusga na sila agad. Puro leading questions: “Bakit mo ginawa?”, “Sino ang kasama mo sa pagkuha?”, “Magkano ang bayad sa’yo?”

Tahimik lang si Miguel, maliban sa paulit-ulit niyang sagot:

“Hindi ako magnanakaw. Sundalo ako ng bayan, hindi ng bulsa.”

Ngunit sino ang makikinig sa isang batang Tenyente, kung ang mga testimonya ng ilan sa mga sundalo—na alam niyang napilitan o natakot—ay pabor kay Senior?

Ilang araw lang, lumabas ang recommendation: Suspension, pending further investigation. Tinanggal siya sa command, pinalitan ng isang kapit ni Senior, at halos lahat ng kasama niyang sundalong naniniwala sa kaniya ay sinimulang pahirapan, i-assign sa mga malalayong detachment, o bantaan.

Sa gitna ng lahat ng ito, nanatiling tahimik si Miguel. Pinili niyang huwag sumuko, pero unti-unti, naramdaman niya ang bigat ng sistemang matagal nang bulok.

Isang gabi, mag-isa siyang nakaupo sa barracks, hawak ang lumang picture frame na puno ng larawan ng kanyang pamilya: mga lolo, tito, tiyahin, pinsan—lahat nakauniporme. May mga medalya, may mga bandila sa likod, may mga ngiting halatang dumaan na sa digmaan.

“Ito ba ang mundong ipinaglaban ninyo?” bulong niya sa sarili. “Ito ba yung sandatahang sinamahan ninyo hanggang dulo?”

Hindi niya alam, may isang sundalong nagmamasid mula sa labas—si Dela Cruz. Kumalas ito sa pagkakasandal sa poste at nagpadala ng isang maikling mensahe sa isang numero na matagal na niyang tinatago, isang numerong ipinasa pa ng tatay niya noong nabubuhay pa ito.

“Sir… dumating na po ang panahon. Kailangan na nila malaman.”

IV. Ang Lihim na Angkan

Tatlong araw matapos mailabas ang rekomendasyon ng suspensyon ni Miguel, may isang kakaibang pangyayari sa kampo.

Maagang-maaga, bago pa man tumunog ang reveille, narinig ng lahat ang ugong ng maraming sasakyan sa labas ng gate. Nagmamadaling tumakbo ang mga duty guard. Nang buksan ang gate, nalaman nila kung bakit.

Labingtatlong sasakyang may flag officer plates, ilan ay may escort pa. Isa-isang bumaba ang mga nakasakay—mga lalaking may puti at abo na ang buhok, iba ay nasa late 40s, iba’y nasa 60s na. Lahat naka full dress uniform, punô ng medalya, at halatang may mabibigat na ranggo.

“Mga Heneral!” sigaw ng isa sa mga sundalo. Agad silang nagbigay galang.

Si Senior, na abala sa pagsilip sa mga dokumento sa opisina, ay nagulat nang may sumugod na sundalo.

“Sir, nandiyan po sa labas… mga Heneral! Ang dami po!”

“Nag-iinspect?” iritable niyang tanong. “Wala namang sinabi ang brigade.”

Hindi pa siya nakakasagot nang may kumatok sa pinto nang mariin. Pagbukas niya, isang mahabang linya ng opisyal ang bumungad sa kaniya, pinangungunahan ng isang lalaking may matikas na tindig at seryosong tingin.

“Magandang umaga,” sabi ng lalaking iyon. “Ako si Lt. General Antonio Santiago, Commander ng Eastern Command. Ito sina Major General Ramon Santiago, Rear Admiral Ernesto Santiago, at iba pa.”

Lahat sila, apelyido ay Santiago.

Hindi makapagsalita si Senior sa ilang segundo.

“Ah, magandang umaga po, mga Heneral,” nauutal niyang bati. “Ano pong… maipaglilingkod ng kampo sa inyo?”

“Kung hindi ka tututol,” tugon ni Lt. Gen. Antonio, “dumiretso na kami sa Commanding Officer ng kampong ito.”

Agad na itinawag ang presensya ng Camp Commander, isang Colonel na tila hindi rin alam kung bakit nandoon ang napakaraming heneral.

Sa command conference room, nagtipon ang lahat. Si Miguel, na kasalukuyang nasa barracks at nakabinbin ang suspensyon, ay ipinatawag din.

Pagpasok ni Miguel sa silid, nanigas si Senior. Nakita niya kung paano tumayo ang labingtatlong heneral at sabay-sabay na tumingin kay Miguel—hindi bilang isang akusado, kundi bilang kapamilya.

Tumayo si Lt. Gen. Antonio, lumapit kay Miguel at marahang tinapik ang balikat nito.

“Kamusta, Apo?” sabi niya. “Matagal ka na naming pinagmamasdan. Ngayon, oras naman namin ang kumilos.”

Napatingin ang buong kwarto. Halos sabay-sabay nilang nabulalas:

“Apo?!”

Oo, si Miguel ay apo, pamangkin, pinsan ng mga heneral na naroon. Pero alam iyon ng iilan lamang, at wala ni isa sa mga heneral ang gumamit ng impluwensya para sa kaniya. Hangga’t makakaya, pinayagan nilang si Miguel mismo ang harapin ang buhay, walang “backer,” walang shortcut.

Pero ngayong napunta na sa punto na ang karera at dangal niya ay ginagawang basahan ng bulok na sistema, hindi na sila maaaring manahimik.

V. Paglilitis sa Liwanag

“Colonel,” pormal na sabi ni Lt. Gen. Antonio sa Camp Commander, “dumating kami para sa isang special oversight inspection. Nakita namin ang initial reports tungkol sa isang batang Tenyente na nasasangkot daw sa pagnanakaw ng bala at armas. Nais naming makita ang lahat ng ebidensya laban sa kaniya.”

Hindi mapakali ang Colonel. Alam niyang may mali sa kaso, ngunit natakot din siya kay Senior at sa mga koneksyon nito.

“Sir, may mga affidavit po na—”

“Affidavit na pwedeng gawa-gawa,” malamig na putol ni Rear Admiral Ernesto. “Wala ba kayong CCTV? Inventory logs? Serial number tracking?”

Nagtawag ng mga tauhan. Dinala ang mga dokumento. Habang tinitingnan ng mga heneral ang mga ito, pumasok si Dela Cruz at Ramirez, halatang kinakabahan pero handang magsalita.

“Sir, may ebidensya pa po kami,” sabi ni Dela Cruz. “May kuha pong litrato si Tenyente Miguel noong gabing nakita namin si Senior at isang sibilyan sa bodega.”

Ipinasa ni Miguel ang cellphone niya. Wala nang oras para magtago o mag-edit. Sa screen, malinaw ang kuha: si Senior, nakatayo sa tabi ng kahong may marking ng hukbong sandatahan, katabi ang isang lalaking hindi nakauniporme, binubuksan ang kahon ng bala.

Tahimik ang silid. Tanging pagtikhim ni Major General Ramon ang maririnig.

“Sapat na bang basehan ito,” tanong niya, “para ipakita na may malaking butas sa inyong imbestigasyon? Bakit hindi ito naisama sa mga report? Bakit puro testimonya lang ng iilang sundalo ang pinaniwalaan ninyo, samantalang may physical evidence laban kay Senior?”

Sumingit si Senior, halatang desperado na.

“Mga Sir, may paliwanag po ako—”

“Meron akong paliwanag,” putol ni Lt. Gen. Antonio. “Ikaw at ang network mo ng kasabwat, matagal nang nanakawan ang bansang ito, hindi lang ng bala, kundi ng tiwala. At nang may batang opisyal na tumayo at nagtanong, sinubukan mong durugin siya.”

Binalingan niya si Miguel.

“Apo,” sabi niya, “nagawa mo na ang tungkulin mo. Ngayon, bahala na ang proseso—at sisiguruhin naming patas ito.”

Mabilis ang sumunod na pangyayari. Nagpasya ang mga heneral na i-turn over ang kaso kay Armed Forces Inspector General at sa isang independent panel. Si Senior ay agad na inalis sa pwesto, inaresto sa loob ng kampo, at dinala sa kustodiya para sa masusing imbestigasyon. Ilang sundalong sapilitang pinapirma sa pekeng affidavit ay lumantad, umamin, at nagbigay ng tunay na salaysay.

«Pinagbantaan po kami, Sir…» hikbi ng isa. «Sinabi niyang mawawala ang pamilya namin kung di kami pumirma…»

Unti-unting nabuo ang larawan: taon-taon, may nawawalang armas, bala, at kagamitan. Lahat ay nakatago sa mga papeles na nilagdaan ni Senior at ng ilang kasabwat. Ang isang kampo na dapat ay simbolo ng disiplina, naging pugad ng katiwalian.

At sa gitna ng lahat nito, ang batang Tenyenteng gustong ayusin ang sistema—si Miguel—ang sinubukang wasakin.

.

VI. Ang Pagsasauli ng Dangal

Makalipas ang ilang linggong imbestigasyon, nagkaroon ng pormal na pagpupulong. Nandoon ulit ang ilang heneral, si Camp Commander, si Miguel, at ilang piling sundalo.

“Batay sa mga nakalap na ebidensya,” basang pormal ng Inspector General, “ang mga akusasyon laban kay Tenyente Miguel Santiago ay napatunayang walang sapat na basehan. Samakatuwid, ang kanyang suspensyon ay inaalis, at ibinabalik ang kanyang ranggo at lahat ng karapatan bilang opisyal ng Sandatahang Lakas.”

Tahimik muna ang silid, bago pumutok ang mahinang palakpakan. Si Miguel, bagama’t nakangiti, may bakas pa rin ng pagod sa kaniyang mga mata.

“Dagdag pa,” pagpapatuloy ng Inspector General, “inomina siya ng ilang senior officers para sa isang commendation medal, dahil sa katapangan at katapatan sa tungkulin, kahit alam niyang maaaring masagasaan ang mas mataas sa kanya.”

Tumingin si Miguel sa mga heneral. Sila ay nakatingin din sa kanya, hindi bilang “amang heneral,” kundi bilang mga beterano na buong pusong humahanga sa isang batang sundalo.

Pagkatapos ng seremonya, lumapit si Lt. Gen. Antonio kay Miguel sa labas ng opisina.

“Alam mo, Apo,” sabi niya, “matagal na naming alam ang mga pangyayari sa iba’t ibang kampo. Pero iba ang balita, iba ang makita ang mismong dugo namin na tumayo at lumaban.”

Ngumiti si Miguel.

“Hindi ko ginawa ito dahil kayo ang pamilya ko, Sir,” sagot niya. “Ginawa ko ito dahil sundalo ako. Ito ang sinumpaan kong tungkulin.”

“Tama,” tugon ni General Antonio. “At dahil diyan, hindi ka lang apo namin. Isa kang tunay na opisyal ng bayan.”

VII. Ang Kampo, ang Kabataan, at ang Halaga ng Apelyido

Makalipas ang ilang buwan, unti-unting nagbago ang kultura sa Kampo Del Pilar. Hindi man biglaan at hindi man perpekto, may bagong takot at bagong respeto ang mga tao.

Takot sa hindi batas ng “hari-harian,” kundi takot sa batas ng katotohanan. Respeto, hindi sa mga ranggo lang, kundi sa mga taong ginagawa ang tama kahit walang nanonood.

Si Dela Cruz at Ramirez ay napromote. Ang mga dating tahimik lang at nagbubulag-bulagan, unti-unti nang nagsasalita kapag may mali. Hindi na uso ang “ganyan na talaga ‘yan,” napapalitan na ng “kung mali, dapat itama.”

Isang hapon, nakaupo si Miguel sa labas ng opisina, pinagmamasdan ang mga bagong rekrut na nagma-martsa sa putikan, pinapagalitan ng drill sergeant.

Lumapit si Dela Cruz.

“Sir, totoo po ba yung tsismis?” tanong niya, nakangiting pakialamero. “Na labintatlong heneral ang kamag-anak ninyo?”

Umiling si Miguel, nakangiti.

“Hindi yun ang mahalaga, Dela Cruz,” sagot niya. “Ang mahalaga, bago nila sabihin kung sino ang mga kamag-anak ko, maalala muna nila kung ano ang ginawa ko.”

“Pero Sir,” sagot ni Dela Cruz, “aminado po ako… ang lupet din na biglang dumating yung labingtatlong heneral dahil sa inyo.”

Napahalakhak si Miguel. “Tatandaan ko yan kapag nagkahipag ka na at nagka-biyenan na heneral,” biro niya.

Sa di kalayuan, may dumating na sasakyan. Mula roon, bumaba si Lt. Gen. Antonio, naka-civilian clothes lang. May dala itong isang maliit na kahon.

“Apo,” tawag niya. “May dala ako sa’yo.”

Binuksan ni Miguel ang kahon. Isang lumang medalya na pag-aari ng kanyang lolo, unang heneral sa kanilang angkan, ang nasa loob. May nakaukit na salita: “Para sa Katotohanan at Bayan.”

“Hindi namin ibinigay ito sa’yo noong una, kasi gusto naming makita kung kaya mong tumindig nang mag-isa,” sabi ni General Antonio. “Ngayon, gusto naming tanggapin mo ‘to. Hindi bilang parangal sa kung sino ang lolo mo, kundi bilang sagisag ng pinili mong landas.”

Tahimik na tinanggap ni Miguel ang medalya. Sa loob-loob niya, naalala niya ang unang gabi sa barracks, noong hawak niya ang lumang picture frame at nagtatanong: “Ito ba ang mundong ipinaglaban ninyo?”

Ngayon, may sagot na siya.

“Ipagpapatuloy ko, Lolo,” bulong niya sa isip. “Hindi bilang apo ng mga heneral, kundi bilang sundalo ng bayan.”

VIII. Hanggang sa Susunod na Henerasyon

Lumipas ang panahon. Dumami ang mga batang opisyal na narinig ang kwento ng Tenyenteng muntik gapiin ng bulok na sistema, pero tumindig at lumaban—hanggang sa dumating ang labintatlong heneral na kamag-anak niya at pinanindigan ang panig ng katotohanan.

Sa mga kuwentuhan sa mess hall, madalas mabanggit ang linyang:

“Uy, mag-ingat kayo. Baka yung inaapi niyo, may 13 heneral na kamag-anak!”

Pero si Miguel, tuwing naririnig iyon, napapangiti lang. Hindi dahil sa yabang, kundi dahil alam niyang hindi ang mga heneral ang tunay na nagligtas sa kanya—sila’y tumulong, oo, pero ang unang hakbang, ang unang pagtindig, ay galing sa isang Tenyenteng naniniwala sa tama.

Minsan, may bagong rekrut na nagtanong sa kanya:

“Sir, paano po ba maging katulad ninyo?”

Tinitigan niya ang binata, nag-isip sandali, at ngumiti.

“Simple lang,” sabi niya. “Kapag dumating yung araw na lahat ng tao sa paligid mo natatakot, at ikaw na lang ang natitirang nakakaalam kung ano ang tama—doon ka dapat mag-desisyon. Hindi sa kung ano ang madali, kundi sa kung ano ang tama. Pag kaya mong gawin ‘yon, hindi mo na kailangang may kamag-anak na heneral. Ikaw na mismo ang tunay na opisyal.”

Sa gitna ng papalubog na araw, nag-echo sa kampo ang tinig ng mga nag-eensayo, ang yabag ng mabibigat na bota sa lupa, at ang ihip ng hangin na waring may dalang bagong simula.

At sa isang opisina sa gilid ng kampo, nakasabit sa dingding ang medalya ni Lolo, katabi ng bagong medalya ni Miguel. Dalawang magkahiwalay na panahon, iisang panata:

Para sa Diyos, para sa Bayan, para sa Katotohanan.

At kung sakaling may susunod pang batang opisyal na muling harapin ang pang-aapi, tiyak na sasabihin ng mga beterano:

“Alam mo ba yung kwento ng Tenyente na iginupo ng Senior… hanggang dumating ang 13 Heneral na kamag-anak niya?”

At doon magsisimula ang panibagong kuwento—ng tapang, ng prinsipyo, at ng paniniwalang kahit gaano kalakas ang bulok na sistema, mas malakas pa rin ang taong tumitindig para sa tama.