MATAPOBRENG INA, MINALIIT ANG MANGINGISDANG MANLILIGAW NG ANAKGULAT SYA NANG TAWAGIN ITONG….

.
.

Ang Pag-ibig sa Gitna ng Pagsubok

Bahagi 1: Ang Mata Poor na Ina

Sa maliit na baryo sa San Jquin, may isang bahay na laging bukas ang bintana ngunit sarado ang puso ng nakatira roon. Si Aling Magdalena, o si Aling Magda sa tawag ng mga tao, ay kilala sa kanilang baryo hindi lamang sa kanyang magandang anyo kundi pati na rin sa kanyang ugaling ikinakainis ng buong komunidad. Sa unang tingin, matikas at maayos siya. Laging nakaayos ang buhok at may suot na perlas kahit sa mga simpleng okasyon. Ngunit sa likod ng kanyang kaakit-akit na anyo, taglay niya ang isang ugaling ikinagagalit ng mga tao: ang pagiging mapangmata.

“Diyos ko, tignan mo nga naman yang mga anak ni Aling Pina,” wika ni Magda habang nakasilip sa bintana. “Araw-araw nasa laot ang mga magulang, amoy isda. Hindi ko ipapakasal si Suset sa ganyan kahit mamatay pa ako sa gutom.” Tahimik lamang si Suset, ang kanyang kaisa-isang anak. Maganda at maamo ang mukha, kabaligtaran ng ina sa lahat ng aspeto. Lumaki siyang sumusunod sa bawat utos ng ina, tila manikang walang sariling isip.

Isang hapon habang naglalakad si Suset pauwi galing paaralan, nasalubong niya si Nicolas, o kung tawagin ng taga sa kanila ay Nick. Ang anak ni Mang Doro, isang mangingisda sa baryo. Pawis na pawis ito, dala ang isang supot ng isda. “Suset, ito oh. Sariwa pa ‘yan. Bigay ni tatay,” mahina niyang sabi. Ngumiti naman si Suset na halatang natuwa. “Salamat, Nick, pero baka pagalitan ako ni inay.”

Hindi pa man niya natatapos ang salita, sumulpot na si Aling Magda mula sa likod nito. “Yan na nga ba ang sinasabi ko? Aba, Nicolas, anong ginagawa mo sa anak ko? Gusto mo bang mamahinga sa kahirapan at idamay kami?” Namula si Nick sa hiya. “Hindi po, Aling Magda. Gusto ko lang po na—”

“Walang gusto-gusto!” mariing sabi ni Aling Magda. “Tingnan mo nga ang sarili mo! Anak ka lang ng mangingisda! Huwag mong lalapit-lapitan ang anak ko ha. Baka pati siya amagin sa amoy ng dagat.” Tahimik lamang si Suset, napayuko. Gusto niyang ipagtanggol si Nick, ngunit naramdaman niyang nanginginig na ang kamay ng ina sa galit.

“Inay, hindi naman po. Tumahimik ka. Ang gusto ko ay mag-asawa ka ng may pinag-aralan, may pera, may dignidad at dangal.” Umalis si Aling Magda habang hila-hila ang anak. Naiwang nakatayo si Nick, hawak pa rin ang supot ng isda. Mabigat ang dibdib niya, para bang nilamon ng lupa ang kanyang dangal. Ngunit sa halip na sumuko, tinitigan niya ang papalayong mag-ina at mahina niyang binigtas, “Darating ang araw, Aling Magda, hindi mo na ako hahamakin pa.”

Kinagabihan, habang si Magda ay abala sa pagsisigaw sa kapitbahay dahil sa utang na hindi pa nababayaran, tahimik lamang si Suset sa kwarto, umiiyak. Sa labas, si Nick ay nakaupo sa tabing dagat, tangan ang lumang bangka ng kanyang ama. Sa isip niya, malinaw ang pangako. Magpapayaman siya, hindi para gumanti kundi para ipakita na ang kahirapan ay hindi kapintasan. Sa ilalim ng liwanag ng buwan, tila sabay silang nanalangin. Si Suset para sa kalayaan at si Nick naman para sa pagbangon.

Ang Pag-akyat sa Tagumpay

Lumipas ang ilang linggo ngunit hindi pa rin makalimutan ni Nick ang mga salitang binitawan ni Aling Magda. Sa bawat hampas ng alon sa dagat, tila naririnig pa rin niya ang pang-aalipusta nito. “Anak ka lang ng mangingisda.” Paulit-ulit, parang sumpang nakabaon sa kanyang dibdib. Ngunit sa halip na masiraan ng loob, ginawa niya itong inspirasyon. Tuwing madaling araw, bago pa sumikat ang araw, kasama niya ang kanyang amang si Mang Doro sa pangingisda.

“Anak,” sabi ng ama, “huwag mong intindihin ang sinasabi ng mga tao ha. Ang mahalaga, marangal ang trabaho natin.” Tumango si Nick, ngunit sa isip niya ay may apoy na nagsisindi. Pangakong magbabago ang kapalaran nila balang araw.

Samantala, sa bahay nina Aling Magda, lalong lumalala ang pagiging mapangmata nito. Lahat ng dumaraan sa harap ng bahay ay may masasakit na salita mula sa kanya. “Walang direksyon sa buhay,” sambit niya sa kapitbahay na si Aling Teria. “Kung hindi ko lang inalagaan ang itsura ko, baka ganun na rin ako ngayon.” Si Suset naman, gaya ng dati, ay tahimik lang. Ngunit sa likod ng kanyang katahimikan ay may takot. Kapag naririnig niyang binabanggit ng ina si Nick, lagi siyang napapalingon sa bintana, umaasang makikita itong muli kahit isang sulyap lang.

Isang hapon, pauwi si Suset galing sa paaralan. May dalang ilang pirasong libro. Biglang lumapit si Nick, pawisan at may dalang kahon ng isda. “Suset,” mahina niyang sabi, “may kaunting kita kami ni tatay. Gusto ko sanang ibigay ito para sa iyo. Alam kong mahilig si Aling Magda sa sinigang.” Napayuko naman si Suset, kinakabahan. “Nick, salamat. Pero hindi niya na natapos pa.”

Mula sa likod ng pinto, sumulpot na naman si Aling Magda. “Hay naku, o na naman ang basurero ng dagat. Wala ka talagang hiya. Lahat na lang ay gusto mong idamay sa kahirapan mo.” Napahinto si Nick, pilit na pinipigilan ang sarili. “Wala po akong masamang intensyon, Aling Magda. Kaibigan ko lang po si Suset.” “Kaibigan? Huwag mo ngang ipahiya ang anak ko. Hindi siya bababa sa antas mo. Tandaan mo ‘yan.” Ang bawat salita ay parang latigo sa dibdib ni Nick.

“Bangingisda ka lang, Nicolas. At kahit ilang taon ka pang magpanat ng buto, amoy dagat ka pa rin.” Sa likod ng ina, si Suset ay tahimik na umiiyak. “Inay, tama na po. Pakiusap niya, nanginginig ang boses. Wala naman siyang ginagawang masama.” Ngunit imbes na tumigil, tinapik ni Aling Magda ang balikat ng anak at sinabing, “Makinig ka, Suset. Sa mundong ito, walang nagtatagumpay na mahirap. Tandaan mo yan.”

Umalis si Nick ng walang salitang nasabi. Ngunit sa bawat hakbang, nagiging mas malinaw sa kanya ang layunin. Sa gabing iyon, kinausap niya ang kanyang ama. “Tay, pupunta po ako sa Maynila. Gusto ko pong subukan ang kapalaran doon.” Tahimik si Mang Doro, tapos ay ngumiti. “Kung yan ang gusto mo, anak, ipagdarasal kita.”

Habang papalayuin ni kinabukasan, hawak niya ang lumang bangka nilang mag-ama. Sa isip niya, ang mukha ni Aling Magda ay hindi bilang pangitain ng kahihiyan, kundi bilang apoy na mag-uudyok sa kanya tungo sa tagumpay. At sa bahay ng mga muntemayor, habang si Magda ay naglalaban ng damit na hindi kanya, napatingin siya sa langit at napangisi. “Balang araw magkakaroon rin ako ng mayamang manugang,” bulong niya.

Ang Pagsubok ng Pag-ibig

Makalipas ang ilang buwan, tila natupad ang mga dasal ni Aling Magda. Dumating sa baryo si Dante Salcedo, isang binatang taga Maynila na pansamantalang naniraan sa kanilang lugar upang asikasuhin ang lupain niyang minana mula sa yumaong tiuhin. Magara ang kotse nito, mamahaling damit, at laging amoy imported na pabango. Para kay Aling Magda, parang milagro ang pagdating ni Dante.

“Yan. Yan ang lalaking nararapat para sa anak ko,” bulong niya kay Suset habang pinagmamasdan si Dante sa may kapilya. “Tignan mo yan, anak. Mukhang edukado. May kotse at halatang mayaman. Yan ang klase ng lalaking mag-aahon sa atin sa hirap.” Tahimik lamang si Suset. Hindi niya kilala si Dante at lalong hindi niya gusto ang ideya ng ina. “Inay, hindi ko po siya kilala. Hindi naman po ako handa.”

“Handa ka man o hindi, ito na ang pagkakataon mo,” sabat ni Aling Magda. “Hindi araw-araw ay mayamang naliligaw sa ganitong baryo.” Kinabukasan, pinilit ni Aling Magda na ayusin ang isang maliit na salo-salo sa bahay nila. Ang pakay: ipakilala si Suset kay Dante. Lahat ay inihanda. Nilinis ang bahay, inayos ang mga kurtina, at kahit utang pa, bumili siya ng bagong bestida para sa anak.

Pagdating ni Dante, magalang at maginoo ito. “Magandang hapon po, Aling Magda,” bati niya habang iniabot ang kamay ni Suset. “Narinig ko po na napakabait raw po ng anak ninyo.” Ngumiti si Aling Magda, halos mapunit ang labi sa tawaa. “Abay totoo yan, iho. Si Suset maganda, mabait at busilak ang puso. Tiyak na bakay kayo.”

Halos malunod si Suset sa hiya. Hindi man lamang siya tinanong ng ina kung gusto niya ba si Dante. Sa mga sumunod na linggo, naging madalas ang pagpunta ni Dante sa bahay nila. Laging may dalang prutas, bulaklak, at kung minsan ay mga mamahaling regalo. Ngunit may kakaibang pakiramdam si Suset. Parang may lungkot sa likod ng mga ngiti ni Dante. Hindi niya ito lubos na kilala. Pero dahil sa patuloy na pangungulit ng ina, napasagot niya rin ito.

“Anak, ito na ang katuparan ng mga pangarap ko,” sabi ni Aling Magda habang niyayakap si Suset. “Hindi mo na kailangan pang magtiis sa hirap.” Samantala, sa lungsod, si Nick ay nagsisikap na abutin ang kanyang pangarap. Mula sa pagiging kargador, naging assistant sa isang fish company hanggang sa naging manager. Sa tuwing napapagod siya, bumabalik sa isip niya ang mga salitang “anak ka lang ng mangingisda.”

Ngunit ngayon, bawat patak ng pawis niya ay hakbang papunta sa tagumpay. Isang araw, nagpakasyon siya sa baryo upang dalawin ang kanyang amang may karamdaman. Sa unang araw pa lamang niya sa kanyang pagbabalik, narinig niya mula sa mga kapitbahay na ikinasal na daw si Suset. Parang gumuho ang mundo ni Nick. Mula sa malayo, nakita niyang nakangiti si Aling Magda habang inaasikaso ang mga bisita. Sa tabi nito ay si Dante, nakaputing barong, may kayabang-yabang na ngiti sa labi. Si Suset naman tahimik at sa ilalim ng belo, bakas ang lungkot ng mga mata.

Ang Pagsisisi at Pagbabalik

“Magandang araw po, Aling Magda,” mahina niyang bati. “Masaya po ako para sa inyo.” Ngumiti si Magda, mapanghamak. “Aba, Nicolas. Puti naman at nagpakita ka. Oh, ayan na ang gusto mong mapangasawa noon. Sayang. Hindi ka kasi marunong na mangarap at magsikap.” Ngumiti si Nick, pilit habang may kirot sa kanyang dibdib. “Marunong po akong mangarap, Aling Magda, at marunong din po akong maghintay.”

Pagkatapos ng kasal, habang umaalis si Nick, narinig niya ang tunog ng mga kampana, hindi bilang tanda ng kasiyahan kundi bilang paalala ng isang kabikuan na magpapatibay sa kanya. At para kay Suset, yun ang simula ng impiyerno sa lupa. Sa unang mga linggo ng kasal nila Suset at Dante, tila perpekto ang lahat. May magarang bahay, bagong kasangkapan, at araw-araw ay may pagkain sa mesa. Para kay Aling Magda, yan ang katuparan ng matagal na niyang pinapangarap.

“Kita mo, anak? Hindi ako nagkamali. Sabi ko sa iyo, sa mayaman tayo aangat,” lagi niyang paalala kay Suset habang nililibot ang bahay ng anak na para bang siya ang may-ari. Ngunit sa likod ng mga ngiting iyon, unti-unting napuputol ang paghinga ni Suset sa loob ng tinatawag na paraiso. Isang gabi, dumating si Dante na lasing. “Bakit wala pang nakahandang pagkain ha?” sabi nito habang sinisipa ang upuan.

“Pasensya na, Dante, naubusan tayo ng gas. Kakababa ko lang,” hindi niya na natapos pa ang paliwanag. Isang malakas na sampal ang muling dumapo sa kanyang pisngi. “Huwag mo akong sasagutin ha. Akala mo kung sino kang babae.” Kinabukasan, nakita siya ni Aling Magda. May pasa sa pisngi. “Ano ang nangyari sayo, anak?” tanong nito. “Wala po, inay. Nadalas lang po ako,” palusot ni Suset. Ngunit halata sa boses niya ang takot. Alam niyang kung magsusumbong siya, lalo lamang magwawala si Dante.

Makalipas ang ilang linggo, lalong naging madalas ang pag-aaway. Si Dante ay lulong sa sugal at alak. Ang pera ay unti-unti nang nauubos. Isang gabi, narinig ni Suset ang tawanan at kaluskos ng mga yabag sa labas. Pagbukas niya ng pinto, tumambad ang asawa niyang may kasamang ibang babae. “Tante!” nanginginig niyang wika. Ngumisi lamang ito. “Huwag kang mangialam dito ah. Kung ayaw mong masaktan, pumasok ka na lang sa loob.”

Lumipas pa ang mga buwan at unti-unti ng nagdurusa si Suset. Ang dating malambot niyang kamay ay palaging may pasa. Hindi na siya lumalabas ng bahay, takot sa mga chismis ng kapitbahay. Minsan, tumawag si Aling Magda at naabutan siyang umiiyak. “Anak, bakit ka ganyan?” tanong nito. Halatang nababahala. Humagulgol si Suset. “Inay, sinasaktan po ako ni Dante. Wala na po kaming pera. Niloko niya tayo, Inay. Nilubog niya sa utang ang negosyo niya.”

Napatigil si Aling Magda. Parang binuhusan ng malamig na tubig. “Eh anong sinasabi mo?” “Hindi ang totoo.” Ngunit nakita niya mismo ang mga papel na pinirmahan ni Dante: pautang, kontrata, at mga resibo ng pagsusugal. “Pinaniwalaan mo siya, Inay,” umiiyak na sabi ni Suset. “Kasi may pera siya. Pero hindi mo man lamang ako tinanong kung mahal ko ba siya.”

Tumayo si Aling Magda, nanginginig ang kamay sa unang pagkakataon. Wala siyang masabi. Hindi na siya makatingin sa anak. Kinabukasan, nagbalik si Dante, lasing na lasing. “Asan ang pera, Suset?” sabi nito. “Wala na tayong pera, Dante. Lahat ay inilustay mo.” Isang malakas na sampal ang muling dumapo sa kanyang mukha, kasunod ng tulak sa sahig. Sa labas ng bahay, umulan ng malakas, parang langit na umiiyak. At sa bawat patak ng ulan, unti-unting nababasag ang ilusyon ni Aling Magda na ang yaman ay kaligtasan, na ang karangyaan ay kasiyahan.

Ang Pagbabalik sa Nakaraan

Kinabukasan, nakita siya ng mga kapitbahay sa may kalsada. Basang-basa ng ulan, naglalakad pauwi sa baryo. Sa isip niya, iisa lamang ang pumapasok. “Anong klaseng ina ko? Ako mismo ang nagtulak sa anak ko sa impiyerno.” Samantala, sa lungsod ng Navotas, kung saan ang amoy ng isda ay karaniwan, doon nagsimulang magtayo ng bagong buhay si Nick. Mula sa pagiging kargador, nagsumikap siyang matuto ng negosyo.

Madalas hindi siya natutulog sa gabi. Nag-aaral kung papaanong gumagana ang bentaha ng isda at pag-export. Sa paglipas ng mga taon, unti-unti niyang binuo ang maliit na kumpanya na kalaunan ay kinilala bilang NDC Food Trading. Isang matagumpay na negosyo na tumutulong sa maraming mangingisda. Ngayon, si Nick ay nakasuot na ng malinis na polo, nagmamaneho ng sarili niyang sasakyan, at may galang na pagtrato mula sa lahat ng nakakakilala sa kanya.

Ngunit sa kabila ng lahat ng iyon, bahagi pa ring bakas ng nakaraan sa puso niya. Ang mukha ni Suset, ang babaeng minsang minahal ngunit nawala sa kanya dahil sa kayabangan ng ina nito. Isang araw, habang tinitignan niya ang listahan ng mga probinsyang paglalaanan niya ng tulong, nabasa niya ang pangalan ng lugar na matagal na niyang iniiwasan. Ito ay ang San Jquin. Tahimik siyang napangiti. “Panahon na siguro,” mahina niyang sabi.

Ang Pagbabalik sa San Jquin

Samantala, sa San Jquin, ibang-iba na ang sitwasyon nina Aling Magda at Suset. Naiwan sila ni Dante na biglang naglaho matapos ibenta ang natitirang ari-arian. Wala na silang pera. Utang ang iniwan at pati ang mga kapitbahay na dating minamaliit ni Magda ay umiiwas na ngayon sa kanila. Si Suset, sa kabila ng sakit, ay muling bumalik sa palengke. Nagtitinda na ng gulay at isda para lamang may makain silang mag-ina.

“Anak, patawarin mo sana ako ha,” sabi ni Aling Magda minsan habang pinagmamasdan ang anak na pagod na pagod. “Hindi ko alam na ganun pala ang mangyayari, anak.” Ngumiti si Suset, mapait. “Ayos lang po, Inay. Ang mahalaga, buhay po tayo.” Ngunit sa likod ngiti niya, may lungkot na hindi matanggal. Ang dating pangarap na marangal na pamilya ay nauwi sa mga pasa, utang, at luha.

Isang araw matapos iyon, kumalat sa baryo ang balitang may isang mayamang negosyante na bumalik para magpatayo ng proyekto para sa mga mangingisda. Lahat ay nagtanong kung sino kaya iyon. At nang dumating ang araw ng pagpupulong sa barangay, halos mabitawan ni Aling Magda ang hawak niyang pamaypay nang makita kung sino ang dumating. Walang iba kung hindi si Nicolas Dela Cruz, ang anak ng mangingisdang minsang hinamak niya.

Matikas ang tindig ni Nick. Simple ngunit halatang matagumpay. Maayos ang ngiti ngunit malamig ang mga mata nang magtagpo ang paningin nila ni Aling Magda. “Magandang araw po sa lahat,” bati ni Nick. “Narito po ako hindi lang para magnegosyo kundi para tulungan po ang mga mangingisda. Sa kanila po ako nagsimula at ang tatay ko po ay mangingisda. Alam po ng lahat ‘yan.”

Walang makapaniwala sa narinig nila. Si Nick, na dati ay hinahamak na anak ng mangingisda, ngayon ay nagbibigay ng pag-asa sa buong baryo. Si Aling Magda, halos hindi makapaniwala. Matapos ang programa, nilapitan niya si Nick, nanginginig ang kamay. “Nicholas, anak, este… Nick, pwede ba kitang makausap?” Tahimik lamang si Nick. “Ano pong maipaglilingkod ko, Aling Magda?”

“Nick, tulungan mo naman kami oh. Wala na kaming pera. Wala na si Dante. Si Suset naman…” Napahinto si Aling Magda, halos mahiyak. “Patawarin mo ako sa lahat ng sinabi ko noon. Hindi ko alam.” Ngunit bago pa siya matapos, mahina lamang ang sagot ni Nick. “Ang hirap tulungan ng taong itinulak kang pababa habang umangat ka. Pero hindi ako galit, Aling Magda. Hindi lang ako sigurado kung kaya ko pang bumalik sa nakaraan.”

Tahimik, walang ibang marinig kung hindi ang hampas ng hangin at ang hikbi ni Aling Magda. Ang dating matapang at mapagmataas na babae ngayon ay nakayuko sa harap ng lalaking minsan niyang hinamak at ngayon ay simbolo ng tagumpay na hindi niya kailanman nauunawaan.

Ang Pagkakaibigan at Pagsasama

Lumipas ang mga linggo matapos ang muling pagkikita nila ni Aling Magda at Nicholas. Ngunit tila wala pang kapayapaan sa puso ng matanda. Gabi-gabi siyang nagigising. Paulit-ulit na naririnig sa isip ang mga salitang binitawan ni Nick. “Hindi po ako galit pero hindi po ako sigurado kung kaya ko pang bumalik sa nakaraan.” Sa bawat letra ay parang kutsilyong pumupunit sa kanyang budhi.

Wala na si Dante. Iniwan silang mag-ina dala ang mga utang at kahihiyan. Si Suset, sa kabila ng pagod at sugat ng nakaraan, ay nagsikap na bumangon. Araw-araw siyang nasa palengke, nagtitinda ng gulay, isda, at kahit na anong pwedeng ibenta. Ang dating maputing kamay ay kupas na. Ngunit sa kabila ng hirap, hindi siya nagrereklamo.

Si Aling Magda naman, tila nawalan ng silbi, wala ng pinapangarap. Wala ng kayabangan. Madalas, sa tuwing makikita niyang pinagtatawanan siya ng mga dating kapitbahay na minsan niyang hinamak, napapatingin na lamang siya sa lupa. “Yan oh? Tignan mo si Aling Magda. Dati akala mo kung sino, pero ngayon halos mamalimos na.”

Hindi siya lumalaban sa kanyang mga naririnig. Wala siyang boses na kayang itaas. Wala rin siyang yabang na may pagmamalaki. Isang gabi habang nag-aayos si Suset ng mga panindang dadalhin sa palengke kinabukasan, tinawag siya ng ina. “Anak!” mahina nitong sabi. “Naalala mo pa ba yung mga sinabi ko noon na hindi ka dapat sumama sa mahihirap?” Tumango si Suset, hindi makatingin.

“Anak, lahat ng yon ay mali. Pinagsisisihan ko.” Napahinto si Suset. Lumingon sa ina, baka sa mukha ang awa. “Akala ko kasi kapag mayaman, niligtas ka na. Akala ko kapag marangya, masaya ka na. Pero mali pala. Ang tunay na kayamanan, anak, yung puso mong marunong magmahal kahit na sinaktan na.” Lumapit si Suset, niyakap ang kanyang ina. Pareho silang humagulgol.

Ang Pagbabalik ng Pag-asa

Sa gabing iyon, nagpasya si Aling Magda na bumalik sa dati niyang trabaho, ang pagtitinda sa palengke. Sa una, pinagtatawanan siya ng mga tao. “Si Aling Magda, nagtitinda na ulit ng isda. Akala ko dati ayaw niya sa amoy dagat.” Ngumiti lamang siya. “Bakit hindi? Mas mabango naman ‘to kaysa sa amoy ng kasinungalingan.” At sa unang pagkakataon, sa matagal na panahon, nakaramdam siya ng kapayapaan.

Habang nagtitinda, napansin niyang madalas na bumibili ang mga tauhan ng kumpanya ni Nick. Isang araw, nilapitan siya ng isang lalaking pamilyarang mukha. “Aling Magda,” sabi nito. “Ipinapasabi po ni Sir Nick gusto niyang mag-donate ng stall para sa inyo sa bagong palengke. Libre daw po.” Napahinto si Aling Magda. Nang laki ang kanyang mga mata. “Ha? At bakit? Hindi naman ako humingi sa kanya.”

Ngumiti si Rico. “Sabi niya po, hindi kailangang humingi ng tawad para matulungan.” Sa sandaling iyon, hindi na napigilan pa ni Aling Magda ang luha. Tumakbo siya pauwi, yakap ang kanyang lumang apron, umiiyak habang paulit-ulit na sinasabi, “Panginoon, maraming salamat po at may mga taong marunong pa ring magpatawad kahit ako’y makasalanan.”

Kinagabihan, nagdasal siya ng taimtim. Sa unang pagkakataon matapos ang matagal na panahon. “Kung mabibigyan mo po ako ng pagkakataon, Panginoon, gusto ko pong itama ang lahat ng pagkakamali ko.” At mula noon, naging tahimik ang buhay nila. Mahirap pero puno ng pagpapakumbaba at punong-puno ng aral.

Ang Pagbabalik ni Nick

Makalipas ang ilang buwan, unti-unti ng bumalik sa ayos ang buhay nina Aling Magda at Suset. Hindi na marangya, pero maayos. May sariling pwesto sa bagong palengke kortis ni Nick at araw-araw may suki na bumabalik dahil sa mabait at tapat nilang serbisyo. Si Aling Magda na dati halos hindi marunong ngumiti sa mahihirap, ngayon ay nakikitawa sa mga tinderang dati niyang nilalait.

Ngunit sa kabila ng mga pagbabagong iyon, isang bagay ang matagal ng nakabitin: ang pagkikita nina Nick at Suset. Hindi pa rin sila nagkakausap ng harapan. Sa tuwing daraan si Nick sa palengke, sandaling nagtatama ang kanilang mga mata. Pero laging may pag-aalangan. Hindi alam ni Suset kung papaano magsisimula at si Nick naman ay tila ayaw muling magbukas ng sugat na minsang nagdulot ng sakit.

Isang umaga habang nag-aayos ng paninda, may lumapit na batang lalaki. “Para daw po kay Aling Magda,” iniabot ng bata ang isang sobre. Nang buksan nila, isang liham ang laman mula kay Nick. “Aling Magda, matagal ko na pong gustong sabihin ito. Hindi ko ginawang tulungan kayo dahil gusto ko pong ipamukha na nagkamali kayo. Ginawa ko po ito dahil alam kong may kabutihan sa puso ninyo kahit natabunan ang pangarap at kayabangan noon.”

Ang Pagkakataon ng Pagbabalik

“Sa totoo lang, kayo ang nagturo sa akin kung papaanong magsumikap. Ang pangmamaliit ninyo noon ang naging gasolina ko para umangat. Kaya sa isang banda, utang ko rin po sa inyo ang lahat ng tagumpay ko.” Pagkatapos basahin, naiiyak si Aling Magda. “Anak, kailangan ko siyang makausap,” sabi niya kay Suset. Kinahapunan, nagtungo silang mag-ina sa opisina ni Nick. Nang makita sila ni Nick, sandaling natahimik ang paligid.

“Suset,” halos hindi makatingin. “Nick,” mahina niyang sambit. “Matagal ko ng gustong humingi ng tawad. Hindi ko nasabi noon. Pero mahal kita. Hanggang ngayon ay mahal pa rin kita.” Tahimik lamang si Nick, pero kita sa kanyang mga mata ang emosyon. Lumapit siya kay Suset, banayad ang ngiti. “Alam mo, dati galit ako sa inyo. Pero nang makita kong nagsisikap kayo, na-realize kong hindi lahat ng sugat ay kailangang manatiling sugat. May mga peklat na paalala lang ng kung saan tayo nagsimula.”

Lumingon siya kay Aling Magda. “Aling Magda, salamat po. Kung hindi niyo ako hinamak noon, baka hindi ako nagpunyaging umangat. Hindi po ako nagkikimkim ng sama ng loob sa inyo.” Nang mga sandaling iyon, napaghagulgol si Aling Magda. Lumapit siya at niyakap si Nick, halos nakaluhod. “Anak, patawarin mo ako kung pwede ko lang baguhin ang nakaraan.”

Ngumiti si Nick. “Wala na po tayong kailangang baguhin, Aling Magda. Ang mahalaga po ay natuto tayong lahat.” Mula noon ay naging mabuting magkaibigan sina Nick at Suset. Hindi sila kaagad nagkabalikan, ngunit may respeto at malasakit sa isa’t isa. Si Aling Magda naman ay naging simbolo ng pagbabago sa kanilang baryo. Mula sa mapangmataas na babae, naging mapagpakumbabang ina na tumulong sa iba.

Ang Bagong Simula

Lumipas ang mga araw. Tahimik na hapon sa bayan sa San Jquin. Sa gitna ng bagong tayong palengke, maririnig ang tawanan ng mga tinderang dating halos araw-araw ay nag-aaway sa presyo ng paninda. Ngunit sa gitna ng ingay, kapansin-pansin ang isang matandang babae na payapang nakaupo sa gilid ng kanyang tindahan ng isda. Walang iba kung hindi si Aling Magda na ngayo’y kilala ng lahat bilang Nanay Magda.

Hindi na siya ang matandang mapangmataas noon. Hindi na siya nagmamalaki sa bagong damit o sa mga taong may pera. Ang suot niya ay simpleng duster, may bahid ng amoy dagat at pawis, ngunit puno ng dangal at kababa ang loob. Tuwing may batang magtatanong kung bakit siya laging nakangiti kahit pagod, palaging sagot niya, “Anak, dati akong mapagmataas. Akala ko pera at ganda ng buhay lamang ang sukatan ng tagumpay. Pero mali pala. Ang tunay na kayamanan ay nasa puso, yung marunong magpatawad at marunong magpasalamat.”

Si Suset naman ay masayang namumuhay. Patuloy na nagtitinda at tumutulong sa mga kababaihang napabayaan ng lipunan. Marami sa kanila, tulad din niya, minsang nasaktan, niloko, o pinabayaan. Ngunit ngayon ay muling bumabangon. Sa tulong ni Nick na patuloy na nagbibigay ng kabuhayan sa mga mangingisda, nakapagpatayo siya ng samahan para sa kababaihan kung saan nagtuturo siya ng kabuhayan at pagmamahal sa sarili.

Si Nick, sa kabila ng tagumpay sa negosyo, ay nanatiling simple. Hindi niya ginamit ang yaman para ipagyabang kundi para ibalik ang dignidad ng mga mangingisda. Tulad ng kanyang ama, madalas siyang bumibisita sa palengke, nagdadala ng libreng yelo o bangka para sa mga tindera. Tuwing makikita niya sina Magda at Suset, napapangiti siya, hindi dahil sa pag-ibig na nawala kundi dahil sa pagkakaibigang muling nabuo.

Ang Pagbabalik ng Pag-ibig

Isang hapon, habang nag-aayos ng paninda, lumapit si Nick kay Magda at Suset. “Ang ganda ng araw, no?” sabi niya. Ngumiti si Magda. “Oo, anak. Mas maganda pa kapag marunong ka ng magpasalamat sa bawat umaga.” Tumango naman si Nick. “Tama po kayo, Aling Magda. Ang bawat araw po kasi ay isa ng biyaya.”

Nagkatinginan silang tatlo. Si Magda, Suset, at Nick. At sa titig na iyon, tila napawi ang lahat ng galit, pighati, at pagsisisi ng nakaraan. Sa huling pagkakataon, tumingin si Aling Magda sa langit. “Panginoon,” mahina niyang sabi. “Salamat at binigyan niyo po ako ng pagkakataong matuto. Hindi ko man mababawi ang mga maling nagawa ko noon, pero salamat dahil tinuruan mo pa rin akong magpatawad. Pati sarili ko po ay napatawad ko na. Maraming maraming salamat po, Panginoon.”

Ang Aral ng Buhay

Sa kwentong ito, marami tayong mapupulot na aral. Ang tunay na karangyaan ay ang pusong marunong magpakumbaba. Ang kaluluwang marunong magmahal kahit nasaktan, at ang pagkataong marunong magpatawad kahit hindi humingi ng tawad sa iba. At doon, nagtapos ang kwento nina Aling Magda, Suset, at pati na rin ni Nicholas. Isang paalala na ang buhay ay hindi paliksahan ng kayamanan kundi pagsubok kung gaano kakahanda na magbago para sa kabutihan.