Pera o kulong, banta ng pulis sa drayber — hanggang sa magpakilala ang nasa kabilang linya sa radyo

Pera o Hustisya

I. Hatinggabi sa EDSA

Makulimlim ang hapon at nagsisimula nang dumilim ang kalangitan nang umusad ang puting SUV ni Mario Dela Cruz sa kahabaan ng EDSA. Hinabol niya ang oras; may dapat siyang puntahan—isang matandang kaibigang pulis na ilang linggo nang hindi niya makontak.

Si Mario ay beteranong drayber ng isang kompanya ng logistics. Dalawampung taon na siyang nagmamaneho sa Maynila, kabisado na niya ang bawat liko, bawat shortcut, at bawat estilo ng mga enforcer at pulis na nanghuhuli sa kalsada. Alam niya kung paano umiwas sa gulo, kung kailan dapat magpakumbaba, at kung kailan panindigan ang tama.

Pero ngayong gabi, may kakaiba sa pakiramdam niya. Mula pa kaninang umaga, paalala na ng asawa niyang si Liza ang pumasok sa isip niya:

“Mario, umuwi ka nang maaga ha. May balita na naman sa TV, puro hulidap at kotong sa daan. Delikado na talaga.”

Napabuntong-hininga si Mario habang tumatakbo ang sasakyan. Sa gitna ng trapik, tumunog ang radyo ng kompanya—ang handy radio na nakakabit sa dashboard.

“Base, copy?” tawag ni Mario.

“Copy, Unit 12. Nasa’ng parte ka na?” sagot ng dispatcher.

“Bandang Guadalupe. Medyo mabigat ang daloy. Estimated ko, thirty minutes pa bago makarating sa warehouse.”

“Roger. Ingat ka, may report ng checkpoint sa bandang Ortigas. Beep ka na lang kapag nadaanan mo.”

“Copy,” sagot ni Mario, pero may kaba na sa dibdib niya.

Checkpoint. Ibig sabihin, posibilidad ng abala, o mas malala—gulo.

II. Ang Checkpoint

Paglapit niya sa bandang Ortigas, natanaw na niya ang mga ilaw ng patrol car, mga barikada, at ilang motorsiklong nakaparada sa gilid. May mga unipormadong pulis na umiikot, pumapara ng mga sasakyan, at may ilan ding tila nakikipagtalo sa mga drayber.

“Eto na,” mahinang bulong ni Mario sa sarili.

Huminto sa mabagal na usad ang SUV niya hanggang sa pumara na ang isang pulis sa gitna ng daan, iniunat ang kamay at itinuro siya.

“Boss, pakihinto sa kanan,” sigaw ng pulis.

Maayos na ipinarada ni Mario ang sasakyan sa tabi. Binaba niya ang bintana. Pumasok kaagad ang amoy ng usok ng tambutso at init ng kalsada.

Lumapit ang pulis—matipuno, maayos ang uniporme, at sa manggas nito, malinaw na nakatahi ang marka ng PNP at pangalan: SPO2 Renato Villanueva.

“Gandang gabi,” malamig na bati ng pulis. “Routine checkpoint lang. License and OR/CR.”

“Sandali lang po, Sir,” magalang na sagot ni Mario, habang iniaabot ang wallet at ang envelope ng mga dokumento.

Kinuha iyon ni Villanueva, mabilis na sinilip.

“Taga-saan ka?” tanong nito.

“Pasig po. Pauwi na galing sa delivery sa Makati.”

Napakunot ang noo ng pulis. “Alam mo bang may violation ka?”

Nagtaka si Mario. “Ha? Ano pong violation, Sir? Naka-seatbelt po ako, maayos ang rehistro, walang tint violation…”

“Beating the red light,” putol ng pulis. “May tumawag sa amin. Nakita ka raw bandang Boni Avenue. Dumiretsong tumawid kahit naka-red.”

Nanlamig ang batok ni Mario. Alam niyang hindi totoo. Maingat siyang drayber, at kanina, malinaw pa sa isip niya na dalawang beses siyang huminto sa stoplight.

“Pasensya na po, Sir, pero hindi po ako ‘yun. Naka-dashcam pa po ako, kung gusto niyo pong tingnan.”

Tumigas ang panga ni Villanueva. “So sinasabi mo, nagsisinungaling ang report sa amin?”

“Hindi po sa ganun, Sir. Ang ibig ko lang po sabihin—”

Lumapit ang isa pang pulis, mas bata. “Sir, eto ba ‘yung SUV na tinawag ni Chief?” bulong nito.

Tumango si Villanueva. “Oo, siya ‘yun.”

Napatingin si Mario sa kanilang dalawa. May kung anong palitan ng sulyap na hindi niya nagustuhan.

III. Pera o Kulong

“Ganito na lang,” malamig na sabi ni Villanueva, sabay abot ng lisensiya pabalik kay Mario pero hindi binitiwan. “Ayaw naman nating umabot pa sa opisina, ‘di ba?”

“Po?” naguguluhan si Mario.

“May report. May violation. Pwedeng ihabol yan sa reckless driving, endangerment. Alam mo naman, kapag na-process na, abala, papel, multa… baka suspension pa ng lisensiya mo.”

Umigting ang kaba sa dibdib ni Mario. “Pero Sir, wala po talaga akong violation.”

Umismid ang pulis. “Alam mo, hirap sa inyo, puro palusot. Kami rito, trabaho lang. Pero kung talagang wala kang balak makipagtulungan…” Binitiwan ng pulis ang lisensiya, pero hindi pa rin ito tuluyang ibinigay. “May pwede namang pag-usapan.”

At doon niya narinig ang linyang matagal na niyang kinatatakutan:

“Pera o kulong?”

Parang binuhusan ng malamig na tubig si Mario. Hindi na bago sa kanya ang ganitong klaseng pananakot, pero hindi pa siya kailanman direktang tinanong nang ganito.

“N–naiintindihan ko po, Sir,” mahinang sagot niya. “Pero mahigpit po ang kompanya namin. Lahat ng ikinikilos namin naka-monitor. Baka puwede po nating tingnan ang dashcam—”

“Wala akong oras diyan,” iritang putol ni Villanueva. “Simple lang naman ang tanong ko. Ayaw mo bang umuwi ngayong gabi? Gusto mo bang magpalipas sa presinto?”

Nilingon ni Mario ang paligid. May ilang drayber na nakatayo sa harap ng ibang pulis, may ilan ding nakayuko habang may iniabot na pera nang palihim. Lalong bumigat ang pakiramdam niya.

“Sir, wala po akong extrang pera,” tapat niyang sagot. “Pang-gatas na lang po ng bunso ko ‘yung pera ko ngayon. Sweldo pa sa biyernes.”

Nagkibit-balikat ang pulis. “Hindi ko problema ‘yun. Ang sa akin lang, may violation ka. Kung ayaw mong ma-inquest, may paraan.”

Nagsimulang manginig ang kamay ni Mario. Hinigpitan niya ang hawak sa microphone ng radyo sa loob ng sasakyan, parang huling sandalan.

“Sir,” sabi niya, halos pabulong. “Ayokong lumabag sa batas. Drayber lang po ako. Kung may mali po akong nagawa, tatanggapin ko ang ticket. Pero kung wala, sana po huwag niyo akong pagbintangan.”

Nagbago ang ekspresyon ni Villanueva—mula sa malamig na tikas, naging iritable at marahas. Yumuko ito, inilapit ang mukha sa bintana.

“Alam mo, ang yabang mo,” bulong nito. “Naka-radyo ka pa. Sige. Tawagan natin kung sino man ‘yang kahol mo sa linya. Tingnan natin kung matutulungan ka kapag nasa selda ka na.”

IV. Ang Tawag sa Radyo

Napakagat-labi si Mario. Naisip niyang i-off ang radyo, pero naalala niyang policy ng kompanya na laging bukas ang linya kapag nasa biyahe. Hindi niya alam kung may nakikinig sa kabilang dulo; baka naka-duty pa ang dispatcher, baka wala na.

“Base, copy,” mahinang tawag ni Mario, kahit alam niyang naririnig siya ng pulis. “Unit 12. Na-flag down po ako sa checkpoint bandang Ortigas. May sinasabing violation, pero wala naman po akong naalala.”

Umangat ang isang kilay ni Villanueva. “Oh, may kausap pala.” Inunat nito ang kamay. “Pahiram nga ng radyo mo.”

Saglit na natigilan si Mario, pero napilitang ibigay ang mikropono.

“This is SPO2 Renato Villanueva,” matigas ang boses ng pulis. “Sino ‘tong naka-monitor sa drayber niyo?”

Sumagot ang boses mula sa kabilang linya, babae, pormal. “Sir, this is Ana, company dispatcher of Golden Arrow Logistics. Bakit po? May problema po ba kay Mario, Sir?”

“May violation siya. Reported beating the red light. Dapat madala sa presinto. Pero ayaw makipag-cooperate. Gusto ko lang malaman kung alam niyo bang pasaway ang drayber niyo.”

Tahimik. Ilang segundong walang sumagot. Tanging ingay ng trapik at malayong busina ang maririnig.

Pagkaraan ng ilang segundo, isang bagong boses ang pumasok sa linya—malalim, may awtoridad.

“SPO2 Villanueva, good evening.”

Napakunot ang noo ng pulis. “Sino ‘to?”

“Police Colonel Jaime Santos.” Kalma pero matigas ang tono. “Nasaang detachment ka ngayon, Officer?”

Nanigas ang mga balikat ni Villanueva. Napatingin siya kay Mario, saka sa radyo. “C–Colonel? Ah, Sir, dito po sa checkpoint bandang Ortigas flyover. Station 8 po.”

“Naka-livestream sa command group frequency ang lahat ng checkpoint communications ngayong gabi, Officer. Narinig ko ang buong usapan niyo ng drayber. Paki-ulit nga sa akin ‘yung tanong mo sa kanya kanina.”

Biglang uminit ang tenga ni Mario. Napatingin siya sa pulis; halata ang pagkabigla nito. Nagpalipat-lipat ang tingin ng pulis sa radyo at sa mga kasamahan niya, na ngayon ay tahimik na nakamasid.

“Ah, Sir, nagbibiruan lang po kami ni—”

“Huwag mo akong gawing tanga, SPO2.” Biglang tumapang ang boses sa radyo. “Narinig namin dito: ‘Pera o kulong.’ Tama?”

Tahimik. Maging ang iba pang pulis sa checkpoint ay napatingin kay Villanueva, tila nag-aabang ng susunod na mangyayari.

“Sir, misunderstood lang po siguro—”

“Alam mo bang may naka-record na ‘yang frequency ninyo?” patuloy ng Colonel. “Alam mo ring ongoing ang internal cleansing program? At alam mo rin dapat na mahigpit ang direktiba laban sa kotong?”

Napalunok si Villanueva. Halos hindi makapagsalita.

“SPO2 Villanueva, ilagay mo sa loudspeaker ang radyo. Ngayon na.”

Kumalat ang kaba sa buong checkpoint. Kinuha ng isa sa mga pulis ang radyo, in-adjust ang volume, at itinapat sa gitna kung saan lahat nakakarinig.

V. Ang Pagpapakilala

“Mga tauhan ng Station 8 na nasa checkpoint ngayon, this is Police Colonel Jaime Santos, District Director.” Malinaw na boses sa radyo, umaalingawngaw. “Narinig namin ang usapan dito sa command center. Wala tayong puwang para sa kotong, pananakot, at pang-aabuso sa mga motorista.”

Napatingin ang iba’t ibang drayber sa mga pulis. May ilan nang naglabasan ng cellphone, palihim na nagre-record.

“SPO2 Villanueva, bakit mo tinanong ang drayber ng ‘Pera o kulong?’ Ipaliwanag mo.”

Hirap huminga si Villanueva. “Sir, nadala lang po sa inis. Kasi po, parang minamaliit ako ng drayber—”

“Hindi kita tinatanong kung naiinis ka. Tinutukan ka ba? Sinigawan? Binastos?”

“Hindi po, Sir.”

“May malinaw ka bang ebidensiyang lumabag siya sa traffic rule? CCTV? Witness?”

“…Wala pa po, Sir. Report pa lang po.”

“Kung wala, bakit mo siya tinatakot? Iyan ba ang itinuro sa’yo sa academy?”

Nanlumo ang pulis. Halos hindi makatingin sa mga kasamahan.

“Simula ngayon, umiwas ka muna sa checkpoint. You are relieved on the spot pending investigation.” Mariing utos ng Colonel. “I-surrender mo ang baril mo at badge mo sa hepe mo pagbalik mo sa istasyon. Nakausap ko na si Chief of Police ninyo.”

Parang binagsakan ng mundo si Villanueva. Nanginginig ang kamay niyang ipinasa ang radyo pabalik kay Mario, pero agad namang kinuha ng isang kasamang pulis at inilagay sa hood ng sasakyan.

“Mr. Mario Dela Cruz, ikaw ba ang drayber?” tanong ng boses sa radyo.

Nagulat si Mario, pero agad sumagot. “O–opo, Sir. Ako po.”

“Pasensya ka na sa nangyari. Hindi dapat ganyan tinatrato ang mga mamamayan, lalo na kung wala namang malinaw na kasalanan. Naka-monitor kami sa radyo ninyo dahil partner ng district ang kompanya ninyo sa ilang operation.”

Nanlaki ang mata ni Mario. Ngayon niya narealize: naka-link pala sa PNP command frequency ang radyo ng kompanya nila dahil sa isang proyekto ng seguridad sa kargamento.

“Sir, maraming salamat po,” nangingilid-luha niyang sagot. “Hindi ko po alam na may nakikinig.”

“Lagi kaming may nakikinig, Mario. Sa daan, sa reklamo ng tao, at sa konsensiya. Uuwi ka ngayong gabi na walang kaso. Kung gusto mong maghain ng pormal na reklamo, bukas ang tanggapan ko.”

Naghalo ang ginhawa at hiya sa puso ni Mario. Hindi siya sanay na may pulis na ganito kaseryoso sa paglilinis sa hanay nila.

“Sir, uulitin ko po: salamat. Isa kang patunay na may mabubuting pulis pa.”

“Huwag mong ipagsawalang-bahala ang mga ginawa nating usapan ngayon. Ikwento mo sa pamilya mo, sa mga kasamahan mo. Para kapag may nakaharap ulit kayong nangongotong, alam ninyong hindi kayo nag-iisa.”

“Copy po, Sir,” sagot ni Mario, parang sundalong sumasaludo kahit hindi nakikita ang kausap.

VI. Ang Pagharap sa Katotohanan

Habang nagpatuloy ang boses sa radyo, lumapit ang isa pang opisyal na pulis—may ranggo ring nasa balikat. Siya ang team leader ng checkpoint.

“Sir,” sabi niya kay Mario, magalang at may bahid ng paghingi ng tawad. “Pakisunod na lang ako sandali. Kukunin lang namin ang statement mo, kahit simpleng written account lang. Para may record sa imbestigasyon.”

Tumango si Mario. “Wala pong problema, Sir.”

Pinaupo siya sa malapit na folding table, at binigyan ng papel at ballpen. Sa likod niya, naririnig niya ang mahinang usapan ng mga pulis.

“Grabe si Colonel, naka-monitor pala,” bulong ng isa.

“Buti na lang maayos tayo rito,” sagot ng isa pa. “Si Renato lang talaga ‘yung matigas ulo.”

“Tingnan mo ‘yan,” may isa pang nagkomento. “Isang salita lang sa radyo, tanggal agad sa checkpoint.”

Sa isang banda, si Villanueva ay nakatayo, naka-yuko, hawak ang sombrero, habang ang isa pang opisyal ay tila kumakausap sa kanya nang mahina pero mariin. Kita sa postura niyang alam niyang malaki ang kasalanan niya.

Mabilis na ikinuwento ni Mario sa papel ang nangyari—mula sa pagpataw ng checkpoint, sa akusasyon ng beating the red light, hanggang sa direktang tanong na “Pera o kulong?”. Pirmado, may petsa, may oras.

Matapos iyon, lumapit muli ang team leader.

“Maraming salamat sa kooperasyon, Mr. Dela Cruz,” anito. “Maaari ka nang umalis. Ingat sa biyahe.”

Bago umalis, naglakas-loob si Mario na lapitan si Villanueva. Hindi para mang-insulto, kundi para sabihin ang matagal niya nang gustong sabihin sa mga kagaya nito.

“Sir,” mahinahon niyang sabi. “Hindi niyo po siguro ako maaalala bukas, pero ako po si Mario. Drayber, tatay, asawa. Kanina, isang tanong niyo lang—‘Pera o kulong’—parang gumuho na ang mundo ko. Akala ko, wala na akong laban.”

Hindi makatingin si Villanueva. “Pasensya na,” mahina nitong sagot. “Hindi ko na inisip.”

“Alam ko pong hindi madali ang trabaho niyo. Mas delikado kesa sa amin. Pero sana, kapag pagod na kayo, huwag niyo kaming kuhanan ng pag-asa. Kasi sa amin, ‘yung limang daang piso na hinihingi niyo, pambili na ng gatas, bigas, gamot. Sa inyo, dagdag lang. Sa amin, buhay na.”

Hindi sumagot si Villanueva. Pero sa pagkakahawak niya sa sombrero, kita ang panghihinayang.

Tumalikod na si Mario at bumalik sa kanyang sasakyan, dala ang magkahalong galit at ginhawa. Galit sa sistemang pinahintulutan ang ganitong gawain, pero ginhawa na may mga taong handang itama ito.

VII. Ang Kuwento sa Bahay

Pag-uwi ni Mario sa Pasig, sinalubong siya ni Liza sa pinto, may halong pagod at pag-aalala sa mukha.

“Ang tagal mo,” sabi nito, agad na inabot ang bag niya. “May checkpoint na naman ba?”

“Meron,” sagot ni Mario, sabay upo sa sofa. “Pero iba ngayon.”

Kumuha ng tubig si Liza at iniabot sa kanya. “Ano na naman? Nanghingi ba sila?”

Huminga nang malalim si Mario at ikinuwento mula umpisa hanggang dulo: ang checkpoint, ang akusasyon, ang pananakot, ang linyang “Pera o kulong”, ang tawag sa radyo, at ang biglang pagpasok ng Colonel na nakikinig pala sa frequency nila.

“Ano? Colonel?” gulat na tanong ni Liza. “Tapos pinagalitan niya nang harap-harapan ‘yung pulis?”

“Oo,” sagot ni Mario, may bahagyang ngiti ngayon. “Naka-loudspeaker pa. Tapos inalis sa checkpoint ‘yung pulis. On the spot.”

Napahawak si Liza sa dibdib. “Buti naman. Akala ko kanina, tatawag na naman ako sa kumpare mong abogado para magtanong kung anong gagawin.”

“Totoo palang may mga pulis pa ring may paninindigan,” dagdag ni Mario. “Hindi pa pala lubusang patay ang sistema.”

“Hindi pa,” sang-ayon ni Liza, pero seryoso ang tono. “Pero kailangan ninyong magsalita. Kagaya ng ginawa mo. Kasi kung lahat tahimik, masasanay sila na kaya nilang gawin ‘yan kanino man.”

Napaisip si Mario. “Iniimbitahan daw ako ni Colonel sa opisina niya kung gusto kong magreklamo pa. Hindi ko alam kung pupunta ako.”

“Pupunta ka,” matatag na sagot ni Liza. “Hindi lang para sa’yo. Para sa ibang drayber na hindi kasing tapang mo, na walang radyo, na walang Colonel na nakikinig sa kabilang linya.”

Tumingin si Mario sa mga natutulog nilang anak. Tahimik na humuhuni ang bentilador, at sa labas, rinig ang huni ng mga kuliglig.

“Para sa kanila,” mahina niyang sabi. “Para kapag lumaki sila, hindi na normal sa kanila ang tanong na ‘Pera o kulong?’ mula sa taong dapat nagtatanggol sa atin.”

VIII. Sa Harap ng Colonel

Makalipas ang dalawang araw, nasa District Headquarters na si Mario. Naka-polo siya, maayos ang suot, pero kabado. Kasama niya si Ana, ang dispatcher, at ang kanilang operations manager na si Mr. Tan.

Sa loob ng opisina, nakaupo si Police Colonel Jaime Santos, seryoso pero hindi nakakatakot. Sa tabi niya, may ilang opisyal ng Internal Affairs.

“Mr. Dela Cruz,” bungad ni Santos, “salamat at pinaunlakan mo ang imbitasyon namin. Alam kong abala ka sa trabaho.”

“Mas malaking abala po kung hahayaan na lang namin ‘yung nangyari,” sagot ni Mario, may bahagyang tapang na ngayon sa boses.

Ngumiti nang tipid ang Colonel. “Maganda ‘yan. Kailangan natin ng mga mamamayan na hindi natatakot magsalita. Paliwanag ko lang kung ano’ng mangyayari: may administrative case na bukas laban kay SPO2 Villanueva. Internal Affairs ang hahawak. Ang statement mo ay magiging mahalagang ebidensiya. Nakakuha rin kami ng partial recording mula sa command frequency. I-cocorroborate namin lahat.”

Tumango si Mario. “Handa po akong magbigay ng detalyadong salaysay. Hindi dahil gusto kong masira ang buhay niya, kundi dahil kailangan may matutunan siyang leksyon. At para makita ng iba niyang kasamahan na may hangganan ang pang-aabuso.”

“Makakaasa ka,” tapat na sagot ng Colonel. “At aasahan din kita na ikukuwento mo ito sa mga kapwa mo drayber. Hindi bilang kwentong kababalaghan, kundi bilang patunay na may mekanismo para lumaban sa katiwalian—kahit pa hindi perpekto.”

Nagkatinginan sila, at sa sandaling iyon, naramdaman ni Mario na hindi siya simpleng drayber lang ngayon. Isa siyang mamamayang pumili ng hustisya kaysa takot.

IX. Epekto sa Kalsada

Lumipas ang mga linggo. Kumalat sa mga group chat ng mga drayber, sa mga coffee break ng mga dispatcher, at sa mga umpukan sa terminal ang kuwento ni Mario—ang drayber na tinakot ng “Pera o kulong” pero nailigtas ng boses sa radyo.

“Pre, narinig mo na ba ‘yung kay Mario?” tanong ng isang drayber sa terminal.

“Oo, ‘yung Colonel na sumalo sa kanya? Ang lupit nun. Dapat ganyan lahat.”

“Simula ngayon, i-on ko na lagi ang dashcam ko,” sabi ng isa pa. “At kapag may nangotong, hindi na ako mananahimik. Kung hindi man Colonel, baka may ibang makinig.”

Dahan-dahang nagbago ang pakikitungo ng ilang pulis sa ruta nina Mario. Mas maingat, mas pormal, mas malinaw ang paliwanag sa mga violation. Siyempre, hindi biglaang naglaho ang abusado, pero unti-unti, nagkaroon ng takot ang ilan sa kanila.

Sa kabilang dako, si Colonel Santos ay patuloy na binabanggit ang insidente sa mga pulong at seminar.

“Ang problema sa katiwalian, nagsisimula ‘yan sa maliit na tanong: ‘Puwede na siguro ito.’” paliwanag niya sa mga kabataang pulis. “Hanggang sa dumating ang panahon, hindi na kayo pulis na naglilingkod, kundi pulis na nananakot. Tandaan ninyo ang kasong ‘Pera o kulong.’ Isang tanong, isang radyo, isang mamamayan. At karera ng isang pulis ang nakataya.”

X. Ang Muling Pagkikita

Isang gabi, makalipas ang ilang buwan, habang nagmamaneho si Mario sa kahabaan ng C5, napansin niyang may nasirang kotse sa gilid ng daan. Nagbukas siya ng hazard at dahan-dahang umusad. May isang pulis na nakatayo roon, tumutulong sa pagtulak ng sasakyan sa mas ligtas na lugar.

Nang lumapit pa siya, nagulat siya sa pagkakakilanlan. Si Villanueva.

Payat ito ngayon, parang mas tumanda. Wala na ang dating matikas na tindig; napalitan ito ng tahimik na kilos. Hindi na pulidong bitbit ang awtoridad, bagkus tila nag-aalinlangan sa bawat galaw.

Mabilis na naglaro sa isip ni Mario ang alaala ng gabing tinanong siya ng “Pera o kulong”. Pwede sana siyang dumerecho lang, magpatuloy sa buhay. Pero may kumurot sa konsensiya niya.

Huminto siya sa tabi ng nasirang kotse at bumaba.

“Sir,” tawag niya. “Kailangan niyo po ng tulong?”

Napalingon si Villanueva. Saglit na parang hindi siya nakilala, pero nang magtagpo ang kanilang mga mata, kita ang pagkabigla.

“Mario…” mahina nitong sabi.

“Opo, ako nga,” sagot ni Mario, pilit na nakangiti. “Mukhang busy pa rin kayo sa kalsada.”

Napayuko si Villanueva. “Na-assign ako sa desk work, pero paminsan-minsan ina-assign din sa ganito. Strict monitoring. Final warning na raw. Pag nagkamali pa ako, tanggal na.”

Tahimik saglit si Mario, saka tumulong sa pagtutulak ng kotse. Nang mailagay na sa gilid, nagpalitan sila ng tingin.

“Sir,” mahinahong sabi ni Mario. “Hindi ko alam kung galit kayo sa akin hanggang ngayon.”

“Wala akong karapatang magalit,” sagot ng pulis. “Ako ang mali. Ikaw ang tama. Nasanay kasi ako sa sistema. Akala ko normal lang. Tapos nung gabing ‘yon, parang bigla akong hinubaran sa harap ng lahat. Nahihiya ako, hindi lang sa inyo, pati sa sarili ko.”

Huminga nang malalim si Mario. “Mahirap kumawala sa nakasanayan. Pero hindi ibig sabihing wala nang pag-asa.”

“Pinag-iisipan ko na nga mag-resign,” amin ni Villanueva. “Pero naisip ko, baka ito na ‘yung pagkakataon kong ituwid ang mali—kahit man lang sa mga natitirang taon ko sa serbisyo.”

“Kung talagang gagawin niyo ‘yan,” sagot ni Mario, “baka sa susunod, kayo na ang pulis na magtatanggol sa drayber na katulad ko.”

Napatingin si Villanueva sa kanya, may bahid ng pag-asa sa mata. “Sana.”

Nagkamayan sila, hindi bilang magkaaway, kundi bilang dalawang taong dumaan sa magkabilang panig ng maling sistema at ngayo’y sabay na humaharap sa posibilidad ng pagbabago.

XI. Aral sa Radyo

Mula noon, tuwing maririnig ni Mario ang ingay ng radyo sa dashboard, hindi na lang ito simpleng komunikasyon ng dispatcher at drayber. Paalala na ito na may mga boses na nakikinig, kahit sa mga sandaling pakiramdam natin ay mag-isa tayo.

Sa bawat “Base, copy,” sa bawat “Roger, ingat sa biyahe,” nandoon ang kuwento ng gabing tinanong siya ng “Pera o kulong” at ng gabing pinili niya ang hustisya kaysa takot.

Sa bawat checkpoint na madaraanan niya, hindi na ganoon kabigat ang kaba. Hindi dahil tiwala na siya sa lahat ng pulis, kundi dahil alam niyang sa likod ng ingay ng mundo, may mga taong handang kumastigo sa mali at kumampi sa tama—basta may isang taong maglalakas-loob magsalita.

At sa tuwing iuuwi niya ang sasakyan, yayakapin siya ng mga anak niya at tatanungin:

“Papa, may masamang pulis ba ulit ngayon?”

Ngumingiti na siya ngayon kapag sumasagot:

“May iilan pa. Pero mas dumarami ang mabubuti. At tandaan ninyo, walang sinuman—pulis man o sino pa—ang may karapatang pilitin kayong pumili sa tanong na ‘Pera o kulong.’ Ang tunay na tanong lagi ay: Tatakbo ka ba sa takot, o titindig ka para sa tama?”

At sa tahimik na pag-ikot ng gulong ng SUV sa kalsada ng Maynila, kasabay na umiikot ang pag-asa na balang araw, sa halip na pananakot, ang maririnig na lang sa radyo at sa kalsada ay iisang mensahe:

“Nandito kami para maglingkod, hindi para manakot.”

Dito nagtatapos ang kuwento ni Mario, ng isang tanong na “Pera o kulong,” at ng boses sa radyo na nagpaalala sa lahat: may hustisya pa, basta may maglalakas-loob na magsalita at makinig.