Bilyonaryo, Inilibing Nang Buhay Ng Asawa, Bumalik Para Sa Paghihiganti! Anak Niya ang Sumagip

Ililigtas Kita, Tatahakin Ko ang Dilim

I. Ang Bilyonaryong Ayaw sa Gulo

Sa matayog na gusali sa gitna ng Makati, kilala si Eliseo Vargas bilang isang matalinong negosyante. Siya ang may-ari ng malalaking kumpanya sa real estate, konstruksiyon, at teknolohiya. Bilyonaryo sa pera, ngunit simple kung manamit—puting polo, kulay-abo na pantalon, at lumang relo ng kanyang ama.

Sa kabila ng kayamanan, nananatiling payak ang pangarap ni Eliseo: isang tahimik na pamilya. Matagal na siyang biyudo nang makilala niya si Veronica Cruz, isang maganda, matalino, at ambisyosang babae na galing sa pamilyang dating mayaman pero nalugi.

Naakit si Eliseo sa tapang at talino ni Veronica. Naakit naman si Veronica sa kabaitan ni Eliseo—at sa kaniyang imperyo ng negosyo. Sa loob ng dalawang taon, ikinasal sila sa isang engrandeng kasal, ngunit hindi lahat ng tao’y masaya.

Sa isang sulok ng reception, tahimik na pinagmamasdan ni Marco, ang anak ni Eliseo sa unang asawa, ang nangyayari. Sampung taong gulang pa lamang siya noon, at hindi pa niya lubos maintindihan ang ibig sabihin ng “stepmother,” pero ramdam niya ang malamig na tingin ni Veronica sa kaniya.

“Marco, batiin mo na si Tita Veronica,” utos ni Eliseo, masayang-masaya.

Lumapit si Marco, nagmano. “Congratulations po.”

Ngumiti si Veronica, ngunit may kakaibang lamig sa likod ng ngiti. “Salamat, Marco. Mula ngayon, ako na ang mag-aalaga sa iyong ama. Kaya dapat magpakabait ka, ha?”

Tumango si Marco, pero sa loob-loob niya, may maliit nang tinig na bumubulong: Mag-ingat ka.

II. Pamilyang May Bitak

Lumipas ang mga taon, at lumaki si Marco sa isang bahay na puno ng yaman, ngunit kulang sa tunay na init. Abala si Eliseo sa negosyo; abala naman si Veronica sa mga party, meeting, at pag-aalaga sa sariling imahe bilang “pinakamakisig na first lady ng corporate world.”

Sa publiko, masaya ang lahat. Sa loob ng mansyon, iba ang kuwento.

“Marco,” malumanay pero matalim ang boses ni Veronica habang nasa hapag-kainan sila, “bakit ba lagi kang nasa probinsya kapag bakasyon? Hindi ba mas masaya sa mga mall at abroad?”

“Gusto ko pong dalawin si Tito Ramon,” sagot ni Marco. “Siya na lang po ang natitirang kapatid ni Mama. Siya ang nag-alaga sa akin noong bata pa ako.”

Umirap si Veronica, ngunit ngumiti nang mapansing nakatingin si Eliseo sa kanila. “Sige, sige. Basta mag-iingat ka. Huwag mong kalimutan, ikaw ang tagapagmana ng iyong ama. Huwag kang masyadong didikit sa mga taong walang ambisyon.”

Sumiklab ang galit sa dibdib ni Marco, pero pinigilan niya. Sa probinsya—sa maliit na baryo sa Laguna—tanging si Tito Ramon lang ang nakakakita ng tunay niyang ngiti. Doon siya natutong umakyat ng puno, manghuli ng palaka sa sapa, at tumawa nang walang iniisip na pera o negosyo.

“Marco,” sabi ni Ramon isang hapon, habang sila’y naglalakad sa bukid, “mahal na mahal ka lang ng papa mo. Pero tandaan mo, hindi lahat ng nasa tabi niya ay kasing-inosente.”

“Alam ko po, Tito,” sagot ni Marco, naglalaro ang isang damo sa pagitan ng mga daliri. “Ayoko nga pong bumalik sa Maynila minsan.”

“Pero doon ang kinabukasan mo,” tugon ni Ramon. “Ang mahalaga, dapat matuto kang tumindig sa sarili mong paa. Huwag mong hayaang kontrolin ng kahit sino ang puso at isip mo—kahit pa sila ang may hawak ng kayamanan.”

Hindi maipaliwanag ni Marco, pero sa tuwing kasama niya si Ramon, para siyang may pangalawang ama.

III. Ang Lihim ni Veronica

Habang lumalaki si Marco, lalo namang nagiging mapanganib si Veronica. Sa tulong ng kanyang abogado at kalaguyong si Atty. Franco Belmonte, unti-unti niyang inilipat sa sariling pangalan ang ilan sa mga kumpanya ni Eliseo.

“Veronica,” sabi ni Franco isang gabi sa loob ng pribadong opisina, “kapag nagtagumpay ’tong plano natin, hawak mo na hindi lang ang pera ng mister mo, pati ang buong Board of Directors.”

Ngumisi si Veronica, nakatingin sa city lights sa labas ng bintana. “At kapag wala na si Eliseo, wala nang hahadlang sa atin.”

Napatigil si Franco. “Ibig mong sabihin…?”

“Huwag kang mangmang, Franco,” malamig na sagot ni Veronica. “Hindi habang buhay malakas si Eliseo. Lalo na’t may sakit na ang puso niya. Kailangan lang konting tulak.”

Nanginig ang kamay ng abogado, ngunit nalunod din sa pagnanasa para sa pera. “Paano si Marco?” tanong niya. “Nasa batas na siya ang pangunahing tagapagmana.”

“Bata pa ’yon,” sagot ni Veronica. “Madaling kontrolin. At kung sakaling maging sagabal, may paraan para mapatahimik.”

Hindi niya alam, may ibang nakarinig ng bahagi ng usapan—si Lara, isang maid na matagal nang naninilbihan sa pamilya. Nang gabi ring iyon, nagpadala siya ng text kay Ramon.

“Kuya Ramon, mag-ingat po kayo. Iba ang plano ng asawa ni Sir Eliseo. Huwag n’yo pong hayaang mapalayo si Marco sa inyo.”

IV. Ang Desisyon ni Eliseo

Isang araw, biglang bumagsak si Eliseo habang nasa gitna ng meeting. Dinala siya sa ospital—mild heart attack, sabi ng doktor. Kinabukasan, nagising siya at unang hinanap si Marco.

“Ako po ’to, Pa,” sabi ni Marco, hawak ang kamay niya. “Ayos na po kayo.”

“Marco…” mahina ang tinig ni Eliseo. “May kailangan akong sabihin sa ’yo.”

Lumapit siya. “Ano po, Pa?”

“Kung sakaling may mangyari sa akin…” nagsalubong ang kilay ni Eliseo, parang hirap magsalita. “Pumunta ka kay Tito Ramon mo. Si Ramon ang pinagkakatiwalaan kong tao. Huwag kang magdedesisyon nang wala siya.”

Nandoon sa gilid si Veronica, kunwari’y nag-aalala. “Mahal, huwag ka nang magsalita ng ganyan. Aalagaan kita.”

Tumingin si Eliseo sa asawa, may halong duda sa mga mata. Matagal na niyang napapansin ang mga kakaibang galaw sa mga kumpanya—mga kontratang lumilipat, mga desisyong hindi niya inaprubahan. Ngunit dahil mahal niya si Veronica, pinipili niyang manahimik.

“Marco,” ulit ni Eliseo, “pangako mo sa akin, protektahan mo ang pamilya mo at ang mga taong totoong nagmamahal sa ’yo.”

“Opo, Pa,” sagot ni Marco, pinipigilang umiyak.

V. Ang Balak na Paglilibing

Pagkalipas ng ilang buwan, tila gumagaling na si Eliseo. Ngunit sa likod ng ngiting iyon, patuloy ang lihim na plano ni Veronica. Sa tulong ni Franco at ng ilang tauhan na binayaran niya, naghanda siya ng krimen na walang ebidensya.

“Sa susunod na business trip ni Eliseo sa probinsya, sasama kayo,” utos ni Veronica sa dalawang lalaki—sina Berto at Gardo, mga dating goon na ngayon ay naka-barong para magmukhang bodyguard.

“Sigurado ka ba, Ma’am?” tanong ni Berto. “Delikado ’to. Hindi biro ang target natin.”

“Babayaran ko kayo nang triple,” malamig na sagot ni Veronica. “Tutulungan pa kayo ni Franco para malinis lahat. Ang kailangan ko lang… siguraduhin n’yong hindi na siya babalik nang buhay.”

Ang napili nilang lugar: ang lupain sa Laguna kung saan balak magtayo si Eliseo ng eco-resort—malapit sa baryo ni Ramon.

VI. Sa Gitna ng Kagubatan

Dumating ang araw ng biyahe. Nasa sasakyan si Eliseo kasama sina Berto at Gardo, at driver na si Noel. Nauna na raw si Veronica at Franco sa resort, ayon sa script.

Nang marating nila ang masukal na bahagi ng lupain, pinatigil ni Berto ang sasakyan.

“Sir, may problema po sa unahan. Parang may natumbang puno. Tingnan lang po namin,” sabi ni Berto.

Tumango si Eliseo. “Sige, pero bilisan n’yo. May meeting pa tayo kay Ramon.”

Bumaba sina Berto at Gardo. Pagbalik nila, seryoso ang mukha.

“Sir, kailangan po nating maglakad nang kaunti. Hindi madaanan ng sasakyan. Naghihintay po raw si Sir Franco doon sa clearing.”

Nag-alangan si Eliseo, ngunit naisip niyang kasama naman niya ang mga tauhan. “Noel, dito ka na lang,” utos niya sa driver. “Bantayan mo ang sasakyan.”

Habang naglalakad sila sa gitna ng damuhan, napansin ni Eliseo na mas lumalalim sila sa kagubatan. Wala na siyang nakikitang ibang tao.

“Berto, sigurado ba kayong dito ang daan?” tanong niya.

“Sige lang po, Sir. Malapit na,” sagot ni Berto.

Maya-maya, narating nila ang isang malalim na hukay na tinakpan ng mga dahon at damo. Hindi ito halata sa unang tingin. Bago pa man makareact si Eliseo, itinulak siya ni Gardo.

“Aaah!” sigaw ni Eliseo, bumagsak sa hukay na may limang metro ang lalim. Napahiga siya sa lupa, masakit ang likod.

“Bakit n’yo ito ginagawa?” sigaw niya, habang nakatingala sa itaas.

Sumilip si Berto, may kasamang malamig na ngiti. “Pasensya na, Sir. Trabaho lang.”

Naglabas si Gardo ng lubid at ibinaba ito. Hindi para tulungan siya, kundi para itali ang kanyang mga kamay at paa. Pagkatapos, binuhusan nila ng lupa at dahon ang paligid, para hindi halatang may hukay.

“Walang makakahanap sa ’yo rito,” sabi ni Berto. “Sa papel, aksidente ang lahat. O kaya… bigla ka na lang nawala.”

“Pag nagkita tayo sa kabilang buhay—” sabi ni Eliseo, nanginginig sa galit.

“Wala kaming balak makipagkita sa inyo roon, Sir,” sabat ni Gardo, tumawa. “Mas gusto naming mabuhay nang mayaman.”

Pagkaalis nila, naiwan si Eliseo sa hukay—nag-iisa, nakatali, at unti-unting lumulubog sa takot. Unti-unting bumababa ang araw, at ang ginaw ng gabi ay dumarampi sa kanyang balat.

VII. Ang Bata sa Kagubatan

Sa kabilang bahagi ng baryo, naglalaro si Marco kasama ang ilang batang kaibigan. School break noon, kaya pinayagan siya ni Eliseo na maunang pumunta kina Tito Ramon, susunod na lang daw siya pagkatapos ng meeting sa lupain.

Ngunit maghapon na, hindi pa dumarating ang ama.

“Tito, bakit po kaya hindi pa dumarating si Papa?” tanong ni Marco habang sila’y kumakain ng hapunan.

“Baka na-traffic lang sa Maynila,” sagot ni Ramon, ngunit may kakaibang kaba sa dibdib. “Subukan kong tawagan si Noel.”

Tumawag siya sa driver, ngunit walang signal. Sa halip, si Lara ang nag-text mula sa Maynila.

“Kuya Ramon, umalis daw si Sir Eliseo kaninang umaga kasama ang mga bodyguard. Si Ma’am Veronica, sabi, may meeting daw. Pero kanina, narinig kong nagsisigawan sila ni Atty. Franco sa phone. Parang may mali.”

Lumamig ang pakiramdam ni Ramon. May bulong sa isip niya: ’Ito na ba ’yung kinatatakutan ko?’

“Marco,” sabi niya, “huwag kang masyadong mag-alala. Bukas ng umaga, pupuntahan natin ang lupang pinupuntahan ng papa mo. May ipapakita ka pa raw na design, ’di ba?”

Tumango si Marco, pero hindi na rin mapakali. Gabi-gabi, nangungulit sa panalangin.

“Lord,” bulong niya bago matulog, “bantayan N’yo po si Papa. Huwag N’yo po siyang pababayaan.”

VIII. Sa Loob ng Hukay

Sa kabilang banda, halos mawalan na ng pag-asa si Eliseo. Ilang oras na siyang nakataling nakaupo, ang mga kamay at paa’y dumudugo na sa pagkiskis ng lubid. Uhaw na uhaw siya, gutom, at nilalamig.

“Marco…” mahinang bulong niya, halos wala nang boses. “Anak, patawad kung hindi kita nasamahan nang madalas. Sana makita pa kita.”

Sa gitna ng dilim, may naalala siyang tagpo noong bata pa si Marco. Isang gabi, takot na takot si Marco sa kulog. Umiyak ito sa kama, at agad naman niya itong niyakap.

“Pa, huwag N’yo po ’kong iiwan,” sabi ng batang si Marco noon.

“Hindi kita iiwan, anak,” sagot ni Eliseo. “Kung sakaling madilim, tandaan mo, hahanapin kita kahit saan.”

Ngayon, nakaupo siya sa kabilang panig—siya naman ang nasa dilim, at ang anak niya ang tanging liwanag na naaalala niya.

“Marco…” ulit niya, mahina na. “Ililigtas mo ba ako?”

IX. Ang Himig ng Kambing at Ang Sigaw sa Katahimikan

Kinabukasan, maagang nagising si Marco. Hindi niya alam kung bakit, pero may kakaibang kaba sa dibdib niya—parang may tumatawag sa kanya sa malayo.

“Tito, puwede po ba tayong pumunta na sa lupain ngayon?” tanong niya agad, hawak ang maliit na backpack.

“Tanghali pa lang, pwede na,” sagot ni Ramon. “Sumama ka, pero maghanda ka ng tubig at flashlight. Hindi natin alam kung anong madadatnan.”

Sumakay sila sa lumang jeep ni Ramon at bumiyahe papunta sa lupain ni Eliseo. Pagdating nila sa may kagubatan, napansin nilang tahimik ang lugar—walang tao, walang sasakyan, kahit anino ni Noel o ng mga bodyguard.

“Parang walang meeting na naganap dito,” sabi ni Ramon, kinakabahan.

Bumaba sila at nagsimulang maglakad. Habang naglalakad sa makapal na damo, biglang tumakbo ang isang kambing, dumadaan sa harap nila. May tali sa leeg na tila naputol.

“Uy, kambing ni Mang Pilo ’yan ah,” sabi ni Ramon. “Bakit napunta rito?”

Ang kambing, tumigil sandali, tumingin kay Marco, at saka kumaripas patungo sa mas masukal na bahagi ng kagubatan.

“Parang may gustong ipakita,” bulong ni Marco, na parang naalalang bigla ang mga napapanood niyang adventure movie. “Tito, sundan po natin!”

“Marco, delikado—”

“Please, Tito. Hindi ko po alam, pero parang… tinatawag tayo ng Diyos sa direksyong ’yon.”

Napabuntong-hininga si Ramon, pero sumunod din. Sinundan nila ang kambing hanggang sa makarating sila sa isang lugar kung saan mas malagong ang damuhan, at may kakaibang amoy ng lupa.

Biglang natigil ang kambing sa gilid ng isang tila ordinaryong bahagi ng lupa. Umiikot-ikot ito at tila bahagyang natatakot. Doon, napansin ni Marco na parang may bahagyang hukay sa gitna—hindi pantay, at may mga tuyong dahon na parang iniutos lang ang pagkakalagay.

“Tito, tingnan n’yo,” sabi ni Marco. “Parang… may kakaiba rito.”

Lumapit si Ramon, sinipa nang marahan ang lupa, at may ilang dahong nahulog sa gilid. Doon na nila nakita—may malalim na butas.

“Tito, may tao po ba diyan?” sigaw ni Marco, nakayuko sa gilid.

Sa loob ng hukay, halos wala nang lakas si Eliseo. Ngunit sa huling patak ng kanyang tinig, sumagot siya.

“Marco…”

Parang sumabog ang puso ni Marco sa narinig. “Pa?! Pa, kayo ba ’yan?!”

“Anak… ililigtas mo ba ako?” mahina ngunit malinaw na tinig ni Eliseo.

“Pa! Huwag po kayong magsalita nang ganyan!” sigaw ni Marco, nangingilid ang luha. “Ililigtas kita, Tito Ramon! Tulungan n’yo po ako!”

X. Ililigtas Kita, Tito!

Hindi na nag-aksaya ng oras si Ramon. Tumakbo siya pabalik sa jeep para kunin ang lubid at pala na dala niya, sakaling kailangan nila sa pag-inspect. Si Marco naman, nanatili sa gilid ng hukay, kausap ang ama.

“Pa, huwag po kayong pipikit,” sabi ni Marco, umiiyak. “Nandito po kami ni Tito. Hihilahin namin kayo.”

“Marco…” bulong ni Eliseo, “napakalakas mo na pala. Tama ang mama mo… matapang ka.”

Lalo pang humagulgol si Marco. “Huwag po kayong magsasalita ng last words! Hindi pa tapos ’to!”

Pagbalik ni Ramon, agad niyang ibinaba ang lubid. “Marco, ikabit natin ’to sa puno. Ako ang bababa. Ikaw ang hahawak dito sa itaas. Kaya mo?”

“Tito, baka po mahulog kayo—”

“Mas malakas ka na ngayon, Marco,” sabi ni Ramon, tumitig sa kaniya. “At kahit anong mangyari, hindi natin iiwan si Eliseo. Naiintindihan mo?”

Tumango si Marco, pinahid ang luha, at hinigpitan ang kapit sa lubid.

Dahan-dahang bumaba si Ramon sa hukay. Pagkarating sa ibaba, nakita niya ang kaibigan—marumi, duguan, nakatali, pero buhay.

“Ramon…” bulong ni Eliseo, hindi makapaniwalang nakikita ito. “Akala ko… tapos na.”

“Hindi pa, Les,” sagot ni Ramon, mabilis na pinuputol ang lubid gamit ang kutsilyong dala. “Hangga’t may anak kang ganyang katapang, hindi pa tapos ang laban mo.”

Matapos maputol ang lubid, sumenyas siya kay Marco. “Marco! Hihilahin mo kami ha! Dahan-dahan lang!”

Tumiklop si Eliseo, hawak sa balikat ni Ramon. Sabay silang humawak sa lubid.

“Isa… dalawa… tatlo!” sigaw ni Ramon.

Hinatak ni Marco nang buong lakas. Sumakit ang mga kamay niya, nanginginig ang mga braso, pero hindi siya bumitaw. Sa bawat hila, bumabalik sa isip niya ang pangakong binitawan niya sa ospital: “Protektahan mo ang pamilya mo.”

“Pa, konti na lang!” sigaw niya.

Hanggang sa wakas, sumilip ang ulo ni Ramon sa ibabaw ng hukay, kasunod si Eliseo. Hinatak silang dalawa ni Marco nang buong pwersa.

Pag-akyat nila, agad niyakap ni Marco ang ama. “Pa! Akala ko… wala na kayo.”

“Anak…” yakap ni Eliseo ang anak. “Ikaw ang himala ko.”

XI. Ang Pagbabalik Para sa Katarungan

Matapos makalabas sa kagubatan, dinala nina Marco at Ramon si Eliseo sa pinakamalapit na klinika sa bayan. Doon nalaman ng doktor na malubha ang dehydration niya, may mga pasa at sugat, pero maswerte at walang nabaling buto.

Habang nagpapahinga si Eliseo, kinausap ni Ramon si Marco.

“Marco, kailangan nating magsumbong sa pulis. Hindi aksidente ang nangyari sa papa mo.”

“Ano pong ibig n’yong sabihin, Tito?” tanong ni Marco, bagaman may hinala na.

“May nagtangka sa buhay ng papa mo,” sagot ni Ramon. “At malakas ang kutob kong… may kinalaman si Veronica.”

Ramdam ni Marco ang kirot sa dibdib. Ayaw niyang paniwalaan, pero bumabalik sa isip niya ang malamig na tingin, ang kakaibang kilos ng asawa ng ama. “Kung totoo man ’yan, Tito… hindi na ako papayag na masaktan pa si Papa.”

Dumating ang hepe ng pulisya ng bayan, si Chief Herrera, at maingat na inimbestigahan ang pangyayari. Nalaman nilang hindi raw bumalik si Noel sa Maynila; nawawala ito. Natagpuan ang sasakyan sa gilid ng highway, iniwan.

“Ibig sabihin, may mas malalim pang sindikato rito,” sabi ni Chief Herrera. “Pero sa testimonya ni Sir Eliseo, pwede na nating ipatawag si Veronica at ang mga tauhan niya para sa imbestigasyon.”

XII. Pagharap sa Dilim

Pagbalik ni Eliseo sa Maynila matapos gumaling, hindi siya agad nagpakita sa media. Tahimik lang siyang bumalik sa mansyon, kasama sina Marco at Ramon, pati si Chief Herrera at ilang pulis na nakasibilyan.

Sa loob ng malaking sala, nakaupo si Veronica, nagtataka kung bakit biglang pinabalik ng abogado at tauhan niya ang lahat.

“Anong ibig sabihin nito?” tanong ni Veronica, kunot-noo. “Bakit may mga pulis dito? Franco, ano ’to?”

Hindi nakasagot si Franco. Namutla siya nang makitang bumukas ang pinto… at pumasok si Eliseo—buhay, nakasuot ng simpleng polo, ngunit matibay ang tindig.

“Veronica,” malamig na sabi ni Eliseo, “mukhang nabigo ang binayaran mong libing.”

Nanlaki ang mata ni Veronica. “E-Eliseo?! P-paano—?”

“Ililigtas kita, Tito!” sabay tili ni Marco sa loob-loob, na parang muling nabuhay ang sigaw niya sa kagubatan—ngayon, para namang sa tatay niyang lumalaban. Nakatayo siya sa likod ni Ramon, nakatitig kay Veronica.

Sumingit si Chief Herrera. “Mrs. Veronica Vargas, may karapatan kayong manahimik. Anumang sasabihin n’yo ay maaaring gamitin laban sa inyo sa hukuman. Inaaresto namin kayo dahil sa hinalang pananabotahe, tangkang pagpatay, at pakikipagsabwatan.”

“Ano’ng pinagsasasabi n’yo?!” sigaw ni Veronica, nanginginig. “Wala akong alam diyan! Franco, sabihin mo sa kanila—”

Pero hindi siya tinulungan ng abogado. Sa halip, yumuko si Franco. “Veronica… tapos na ’to. Nakuha na nila ang mga recording ng usapan natin.”

“Traidor!” sigaw ni Veronica, pilit kumakawala sa mga pulis.

Tumingin si Eliseo sa kanya, puno ng lungkot. “Mahal na mahal kita noon, Veronica. Pwede ka sanang maging reyna ng buhay natin. Pero mas pinili mong maging reyna ng kasakiman.”

“Wala kang karapatang husgahan ako!” balik-sigaw ni Veronica. “Ikaw ang may kasalanan! Puro negosyo ang inatupag mo! Nakalimutan mo kung sino ang tumulong sa ’yo sa board!”

“Hindi dahilan ang pagkukulang para patayin mo ang tao,” singit ni Ramon, matigas ang boses. “Lalo na ang taong nagmahal sa ’yo nang buong puso.”

Dinala ng mga pulis si Veronica at Franco, habang ang media sa labas ay nag-uunahan sa balita. Naging headline sa buong bansa: “Bilyonaryo, Inilibing Nang Buhay Ng Asawa, Nakaligtas Dahil sa Anak at Kapatid ng Yumaong Asawa.”

XIII. Ang Tunay na Paghihiganti

Matapos ang mahabang imbestigasyon at paglilitis, napatunayan sa korte ang sabwatan ni Veronica at ni Franco. Habang nahaharap sila sa sentensiya, tahimik lang si Eliseo.

“Sir, marami ang naghihintay na magsalita kayo sa media,” sabi ng sekretarya niya. “Pwede n’yo pong gamitin ang pagkakataon para siraan sila.”

Umiling si Eliseo. “Hindi ko kailangang sirain sila. Sila na mismo ang sumira sa sarili nila.”

Lumapit si Marco. “Pa, hindi ba kayo galit?”

“Galit ako,” amin niya. “Pero natutunan ko kay Mama mo at kay Tito Ramon… na ang totoong paghihiganti ay ang huwag hayaang magdikta ang galit sa mga susunod mong hakbang.”

“Paano ’yon?” tanong ni Marco.

“Una, babaguhin natin ang paraan ng pagtakbo ng kumpanya,” sagot ni Eliseo. “Wala nang lihim na kontrata, wala nang panlalamang sa maliliit na negosyante. Gagamitin natin ang yaman para magtayo ng mga paaralan, ospital, at programang para sa mga batang katulad mo na gustong matuto, hindi lang magmana.”

“Totoo po ba ’yan, Pa?” nagningning ang mata ni Marco.

“Oo,” sagot ni Eliseo, hinawakan ang balikat ng anak. “At gusto kong ikaw ang tumulong magdisenyo ng scholarship program para sa mga bata sa probinsya. Si Tito Ramon ang magiging adviser natin.”

Nagbiro si Ramon. “Mukhang mapapagod tayo, ah.”

“Mas mabuti na ’yon kaysa mabuhay sa takot,” sagot ni Eliseo.

XIV. Ang Kuwento sa Loob ng Hukay

Isang taon ang lumipas. Sa bukid kung saan minsang inilibing nang buhay si Eliseo, nakatayo na ang isang maliit ngunit maganda at eco-friendly na resort. May mga kubong yari sa kawayan, malinis na lawa, at mga tanim na puno. Sa gitna nito, may isang maliit na monumento—hindi marmol, kundi simpleng bato na may nakaukit na mga salita:

“Dito, minsang naganap ang pagtataksil. Ngunit dito rin nagsimula ang bagong buhay.
— Eliseo, Marco, at Ramon”

Tuwing may bagong bisita, laging kinukuwento ni Marco ang nangyari—hindi para palitan ng takot ang kagubatan, kundi para ipaalala na kahit sa pinakamadilim na hukay, may pag-asang maiahon ka.

Isang hapon, nakaupo sina Eliseo, Marco, at Ramon sa ilalim ng puno ng mangga, pinapanood ang paglubog ng araw.

“Tito,” sabi ni Marco, “kung hindi po dahil sa inyo, hindi ko maliligtas si Papa.”

“Hindi, Marco,” tugon ni Ramon, nakangiti. “Kung hindi dahil sa tapang at puso mo, wala akong lakas na bumaba sa hukay. Ikaw ang unang sumigaw: ‘Ililigtas kita.’”

Tumingin si Eliseo sa anak. “Alam mo, anak, noong narinig ko ang boses mo sa hukay, alam kong hindi pa tapos ang kwento ko. Ikaw ang nagbigay sa akin ng ikalawang buhay. Kaya mula ngayon, sisiguraduhin kong ang buhay na ’to ay hindi na masasayang sa takot at kasakiman.”

“Pa,” seryosong sabi ni Marco, “pangako ko rin… gagamitin ko ang pangalan natin hindi para yumaman pa nang yumaman, kundi para mas maraming mailigtas sa anumang ‘hukay’ na kinasangkutan nila—kahirapan man ’yan, bisyo, o kawalan ng pag-asa.”

Ngumiti si Ramon. “’Yan ang tunay na bilyonaryo—yung hindi lang dami ng pera ang tinitingnan, kundi dami ng taong natutulungan.”

XV. Huling Mensahe

Sa huli, ang kuwento nina Eliseo, Veronica, Marco, at Ramon ay paalala na:

Ang tunay na kayamanan ay hindi nasusukat sa dami ng kumpanya, kundi sa dami ng taong handang sumigaw ng, “Ililigtas kita,” kapag ikaw ay nasa hukay.
Ang paghihiganti na nakabatay sa galit ay nagbubunga lang ng panibagong sugat; pero ang paghihiganting nakabatay sa pagbabago at kabutihan ay nagbubukas ng bagong buhay.
Ang anak na pinalaki sa pagmamahal—kahit kulang sa oras, basta puno sa turo ng kabutihan—kayang bumaba sa pinakamadilim na lugar para iahon ang magulang.

At sa bawat batang makakabasa ng kwentong ito, sana’y maalala nila:
kapag may mahal sa buhay na nadapa, naligaw, o tila “nalibing nang buhay” ng problema, may kapangyarihan silang sabihin at tuparin ang mga salitang:

“Ililigtas kita. Hindi kita pababayaan.”