1 SENADOR MAY MATINDING IBINUNYAG. NAGKAGULO NA SILA. BILYONG PESO PALA

Sa unang araw ng sesyon ng Senado matapos ang mahabang recess, hindi inaasahan ng publiko na isang senador ang babasag ng katahimikan at magpapayanig sa buong bansa. Si Senador Ramon Vergara, kilala bilang tahimik, hindi palaban, at bihirang magsalita sa plenaryo, ay biglang humiling ng privilege speech na agad nagtaas ng kilay ng lahat. Sa sandaling tumayo siya sa podium, ramdam agad ng mga nanonood sa TV at social media livestream na may mabigat na ibubunyag. Makikita sa ekspresyon ni Vergara ang tensyon at lungkot na matagal na niyang kinikimkim, at bago pa man siya magsimula, tahimik na ang buong Senado—wala ni isang kumikibo.

Dahan-dahan niyang inilabas mula sa makapal na folder ang ilang dokumentong may pulang marka. Ayon sa kanya, ilang buwan na raw siyang sinusundan ng konsensya dahil sa isang flood control project na may halagang ₱18.4 bilyon, na ipinasa para sa isang probinsya, ngunit sa aktwal na pagtatrabaho, wala pang limang porsyento ang natatapos. Habang binabasa niya ang breakdown ng budget, isa-isang lumalabas ang pangalan ng mga contractor, subcontractor, at ilang opisyal na konektado umano sa proyekto. At nang banggitin niya ang mapanlinlang na pag-ikot ng pera—mula sa DPWH regional office hanggang sa mga pekeng kumpanya na nasa iisang address lamang—dito na nagsimulang mag-ingay ang plenaryo.

Mabilis na nag-react ang ilang senador na tila natamaan. May kumontra, may nagsabing out of order, at may iba namang nag-walkout para hindi raw sila madamay sa “intrigang walang basehan.” Pero hindi nagpatalo si Senador Vergara; tumindig siya ulit at sinabi niyang hawak niya hindi lang papeles, kundi tatlong whistleblower na handang magpatunay. Dagdag pa niya, ang bawat pirma, bawat purchase order, at bawat rekomendasyon ay may kopyang naka-archive sa isang cloud drive na awtomatikong lalabas sa publiko sakaling may mangyaring masama sa kanya.

Nang mabanggit niya iyon, mas lalo pang nagkagulo sa Senado. May mga umalma at nagsabing nagdadrama lamang si Vergara. Ngunit ang hindi nila alam, sa oras ding iyon, libo-libong netizens na ang nagre-review ng mga dokumentong ibinunyag niya dahil naka-upload na ang mga sample sa opisyal na website ng Senado. Sa social media, nag-trending ang hashtag na #BilyongBilyongAnomalya, kasunod ang #SinoAngSangkot. At halos sabay-sabay na naglabasan ang mga content creator, vlogger, at media outlet upang kalkulahin kung gaano kalaki ang nawawala sa kaban ng bayan.

Habang nagpapatuloy ang speech, biglang nagpakita sa session hall ang isang matandang lalaking naka-wheelchair. Siya si Engr. Rogelio Magsino, dating district engineer na ilang buwan nang nagtatago umano dahil may tumatakot sa kanyang pamilya. Sa pagpasok niya, umalingawngaw ang bulungan sa plenaryo. Hindi na nakapaghintay si Engr. Magsino at diretso nitong sinabi na tumakas siya matapos pilitin ng ilang opisyal na pirmahan ang completion report para sa proyektong hindi pa man lang naumpisahan. Nanginginig ang kanyang kamay habang inaabot ang USB drive kay Senador Vergara.

Dito na tuluyang sumabog ang eskandalo. Ayon sa mga dokumentong ipinakita ni Engr. Magsino, may mga barangay na pinipilit pirmahan ang acknowledgment receipt kapalit ng cash incentive. May mga larawan ng pekeng site inspection, drone shots na ginamit sa iba’t ibang proyekto, at listahan ng mga residenteng tumestigo na hindi raw sila nakakita kahit isang trak ng hollow blocks o semento sa kanilang lugar. Lalong nagngitngit ang mga ordinaryong mamamayan na nanonood. Paano raw naging posible na bilyong piso ang inilabas ng gobyerno, ngunit halos wala namang konkretong proyekto na natapos?

Nang matapos ang pagsasalita ni Engr. Magsino, isa pang nakakagulat na karakter ang pumasok sa Senado—isang batang babae na walang takip ang mukha, bitbit ang maliit na bag, at halatang galing sa malayong probinsya. Siya si Lira Montalban, 17 anyos, anak ng isang laborer na namatay umano sa aksidenteng tinakpan ng contractor. Ayon sa kanya, ang kanyang ama ay bahagi ng grupo ng manggagawang “ghost workers” na ginagamit sa payroll upang makapaglabas ng mas malaking pondo ang proyekto. Pero nang aksidenteng mabagsakan ng maluwag na bakal ang kanyang ama dahil sa kawalan ng safety gear, hindi ito dinala sa ospital at sa halip ay tinakot silang tumahimik kapalit ng maliit na halaga.

Hindi nakapagsalita ang mga senador. Mismong si Vergara ay napahawak sa dibdib at napalunok. Sa puntong iyon, wala nang makapigil sa emosyon ng lahat ng nasa loob ng plenaryo. Si Lira, nanginginig habang nagkukwento, sinabi niyang bilyong proyekto raw pero kulang na kulang sa kagamitan, at kung minsan, ang mismong mga manggagawa ang bumibili ng pako at asero gamit ang sariling pera. At nang araw na namatay ang kanyang ama, may dumating na SUV, may sakay na opisyal, at sinabing “huwag nang i-report ang aksidente” dahil maaantala raw ang liquidation.

Habang lumalalim ang rebelasyon, biglang naglabas ng cease order ang isang senador na konektado sa committee. Ngunit huli na—nakapag-livestream na sa buong bansa ang lahat. Sa labas ng Senado, nagtipon ang mga mamamayan, may hawak na plakard at humihingi ng hustisya. Sa social media, nagtrending ang pangalan ng mga umano’y sangkot, at ilang mga bagong testigo ang nagpadala ng mensahe kay Senador Vergara, nagsasabing handa silang humarap sakaling kailanganin.

Araw ding iyon, naglabas ng pahayag ang Office of the Ombudsman. Magsasagawa raw sila ng motu proprio investigation. Lalong lumakas ang sigaw ng publiko. Sa radyo, TV, at online platforms, iisa lang ang tanong: Sino ang kumita sa bilyong pisong flood control project? At sa bawat sandaling lumilipas, parami nang parami ang sumusuporta sa pagsisiwalat ni Senador Vergara.

Sa huling bahagi ng kanyang speech, sinabi ni Vergara na hindi niya ito ginawa para sumikat o magpapogi sa publiko. Ginawa niya raw ito dahil ilang buwan na siyang sinusundan ng takot at pangamba. Ilang beses daw siyang may natatanggap na mensahe na nagsasabing tumigil na siya, at minsan ay nakita niya ang isang lalaking naka-helmet na nakaparada malapit sa bahay niya ng tatlong gabi sunod-sunod. Pero hindi na raw niya kayang manahimik dahil bawat araw na natatapos nang walang hustisya ay dagdag pahirap sa mga Pilipinong umaasa.

Hindi na napigilan ng media ang paghahanap ng iba pang detalye. Naglabasan ang mga dating manggagawa na pilit pinatalsik matapos tumangging pumirma sa pekeng logbook. May lumabas ding mga larawan ng warehouse kung saan nakatambak ang mga biniling materyales na hindi naman dinala sa aktwal na lugar ng proyekto. At isa pa, nadiskubre na ang ilang contractor ay pare-pareho lamang ang owner, parehong pirma, at parehong accountant—parang iisang negosyo lang na pinaghati-hati para ligal tingnan.

Sa pagsasara ng sesyon, halos lahat ng senador ay seryosong nakatingin kay Vergara—may galit, may takot, may respetong ngayo’y mas malinaw. Ngunit bago nag-adjourn ang Senado, isang mensahe ang dumating sa kanyang cellphone: “Hindi mo na dapat ginawa ‘yan.” Walang sender, walang numero, parang mula sa unregistered device. Ngunit imbes na matakot, ngumiti si Vergara. Dahil alam niyang nagsimula na ang laban—at hindi na siya nag-iisa.

At sa buong Pilipinas, nagising ang sambayanan. Sa mga kalsada, palengke, eskwela, at opisina, pinag-uusapan nila ang bilyong pisong anomalya na ibinunyag ng senator. Para sa ilan, ito ang simula ng tunay na pagbabago. Para sa iba, ito ang patunay na kung hindi magsasalita ang nasa loob, walang malalaman ang nasa labas.

Ngunit sa pinakamahalagang bahagi, ito ay paalala na ang isang maliit na tinig—kapag may hawak na katotohanan—ay kayang yanigin ang buong sistema.