Lolo sa Probinsya – Pinagtripan ng Gangster – Isang Suntok lang, Tumba Lahat!

Isang Suntok ni Lolo

I. Ang Tahimik na Probinsya

Sa isang liblib na baryo sa probinsya ng Quezon, may isang matandang lalaki na kilala ng lahat bilang Lolo Ben. Payat, maputi ang buhok, at laging naka-puting polo at lumang pantalon. Sa unang tingin, wala kang makikitang kakaiba sa kanya. Tahimik, magalang, at palaging may baong kwento tungkol sa “panahon namin noon.”

Nakatira siya sa maliit na kubo sa gilid ng kalsada, katabi ng palayan at malapit sa talipapa. Araw-araw, alas-singko pa lang ng umaga, gising na si Lolo Ben. Magluluto ng kape sa lumang kalan, kakain ng pandesal na binili sa sari-sari store ni Aling Cora, at saka uupo sa harap ng bahay upang panoorin ang unti-unting pagliwanag ng langit.

Ang mga bata sa baryo ay sanay nang humingi ng kwento sa kanya tuwing hapon.

“Lolo Ben! Kwento ulit ng kabataan n’yo!” sigaw ng paborito niyang apo sa kapitbahay, si Jun-jun.

Ngumingiti lang si Lolo Ben. “Sige, pero huwag kayong tatawa kapag sinabi kong dati akong sundalo.”

“Totoo po ba ’yon, Lolo?” tanong ng mga bata, sabay-sabay.

“’Yan ang hindi ko sasagutin,” sagot niya, sabay kindat. “Basta ang mahalaga, matuto kayong rumespeto sa tao, lalo na sa matatanda.”

Sa baryo, kilala si Lolo Ben bilang mabait ngunit misteryoso. Kakaunti lang ang nakakaalam ng tunay niyang nakaraan. Ang alam lang nila, minsan siyang nawala ng ilang taon, tapos isang araw, bigla na lang bumalik—mas tahimik, mas malalim ang mga mata, at ayaw nang pag-usapan ang nakaraan.

II. Ang Pagdating ng Gang

Isang araw ng Sabado, mainit ang sikat ng araw, at maaliwalas dapat sana ang paligid. Nasa gitna ng baryo ang palengke, magulo pero masaya—may nagtitinda ng isda, gulay, karne, at prutas. May maririnig na tawanan ng mga bata, hiyawan ng manok, at sigawan ng mga tinderang nag-aalok ng paninda.

Pero nabasag ang kasiyahan nang biglang huminto ang tatlong motorsiklo sa gitna ng kalsada. Maingay ang makina, at mas maingay ang mga sakay. Mga lalaking may tattoo sa braso, naka-itim na sando, makakapal ang kwintas, at may suot na madidilim na salamin.

Sila ang grupo ni Rex, kilalang siga sa karatig-bayan. Lumaki sa kalye, nasanay sa gulo, at sanay manakot ng tao para makakuha ng pera. Kasama niya sina Toto at Dennis, mga kababata niyang sumunod sa lahat ng trip niya—kahit mali.

“Uy, ang tahimik naman dito,” sabi ni Rex, bumaba sa motor. “Parang probinsyang walang lumalaban. Puwede ’to.”

“Boss, baka wala tayong makuhang pera rito,” sabi ni Toto. “Mukhang mahihirap lang.”

Ngumisi si Rex. “Kahit mahirap, may tinatagong barya ’yan. Tayo na ang bahala.”

Unti-unting nagsilabasan ang mga tao sa palengke, pinagmamasdan ang mga bagong dating. Ramdam ang kaba nila, pero walang nagsasalita. Hindi sanay ang baryo sa mga grupo ng siga na ganito.

Naglakad si Rex sa gitna ng kalsada na parang pag-aari niya ang daan. Sinipa niya ng marahan ang isang tray ng gulay ni Aling Cora, dahilan para magkalat sa kalsada ang mga talong at kamatis.

“Aray ko naman, iho!” sigaw ni Aling Cora. “Bakit mo ginawa ’yon?”

“Sorry, ’Nay, nadulas lang,” sagot ni Rex, pero halatang nang-aasar. “Pero baka naman may pang-‘dulas’ ka rin sa bulsa namin, pang-kape ganyan.”

Nagtinginan ang mga tao, pero walang lumalapit. Alam nilang delikado tumayo sa harap ng mga ganitong lalaki.

III. Ang Pagkakasangkot ni Lolo Ben

Nasa gilid lang si Lolo Ben, sakay ng kanyang traysikel na lagi niyang ginagamit sa pamamalengke. Bumili lang sana siya ng bigas at isda. Nakatingin lang siya, tahimik, pinagmamasdan ang ginagawa ng grupo ni Rex.

Napansin siya ni Dennis. “Boss, may lolo o,” sabi nito, sabay turo kay Lolo Ben. “Mukhang may pera ’yan, may sariling traysikel.”

Nilapitan ni Rex si Lolo Ben, may mapanuksong ngiti.

“Lolo,” mahinang sabi ni Rex, “magandang tanghali po. Pa-kape naman diyan. Barya lang.”

Ngumiti si Lolo Ben, ngunit malumanay ang tinig. “Kung kape lang, iho, ipagluluto pa kita. Pero kung pera, pasensya ka na. Sapat lang ang akin sa pangkain ko.”

Umirap si Rex. “Huwag mo na akong paandarin sa drama, Lolo. Bigay mo na lang ’yung laman ng bulsa mo. Baka gusto mo pang mauntog sa edad mong ’yan.”

Nagkumpulan ang mga tao, natatakot pero hindi makalapit. Si Jun-jun, na nasa tabi ng tindahan, ay hindi makapaniwala sa nakikita. Ang mabait na lolo na laging nagkukwento, ngayon, kinakalaban ng mga siga.

“Rex, tama na,” bulong ni Toto, bahagyang nag-aalangan. “Matanda na ’yan eh.”

Pero si Rex, lalong ginanahan. “’Yan nga ang masarap asarin. Para matuto ang mga tao rito kung sino ang boss.”

Hinawakan niya ang kuwelyo ng polo ni Lolo Ben at bahagyang inuga. “O, Lolo, bigay mo na pera mo bago pa ako magalit.”

Nagtagpo ang kanilang mga mata. Sa unang pagkakataon, nakita ni Rex ang kakaiba sa tingin ni Lolo Ben—hindi takot, hindi galit, kundi malalim na katahimikan. Parang may humihitch na bagyo sa likod ng mga matang iyon, ngunit kontrolado.

“Iho,” mahinahong sabi ni Lolo Ben, “bitawan mo ako. Hindi tama ang ginagawa mo.”

“’Pag sinabi kong bigay, bigay!” sigaw ni Rex, sabay tulak sa kanya. Napaupo sa semento si Lolo Ben, bahagyang nasugatan ang tuhod.

“Lolo!” sigaw ni Jun-jun, tumatakbo papalapit.

“Umalis ka diyan, bata!” sigaw ni Dennis. “Baka madamay ka.”

IV. Ang Isang Suntok

Bago pa makareact ang mga tao, may tumigil na patrol car ng pulis sa dulo ng kalsada. Mabilis na bumaba si PO2 Javier, kasunod ang dalawang kasamang naka-uniporme at may kasamang mga sundalong nagpa-patrol din sa lugar.

“Ano’ng nangyayari rito?” malakas na tanong ni PO2 Javier, lumapit sa gitna kung nasaan si Rex at si Lolo Ben.

“Wala, sir,” sagot ni Rex, agad nagbago ang tono. “Nagbibiro lang kami ni Lolo.”

Pero halata sa mukha ni Javier na hindi siya naniniwala. Nakita niya si Lolo Ben na may sugat sa tuhod, hawak ni Jun-jun. Nasa gilid ang gulay ni Aling Cora na nagkalat, mga taong halatang takot.

“Lolo, okay lang ho ba kayo?” tanong ni Javier.

Tumango si Lolo Ben. “Ayos lang ako, hijo. Huwag mo nang palakihin ’to.”

Pero nagsalita si Aling Cora. “Sir, sinisigawan at gina-gangster po nila si Lolo. Binabalasubas din po nila mga paninda namin.”

Tumalim ang tingin ni Javier kay Rex. “Sumama kayo sa istasyon. Pag-uusapan natin ’to.”

Ngumisi si Rex. “Sir, relax lang. Wala naman kaming ginagawang masama. Huwag na nating dalhin sa istasyon, sayang oras n’yo.”

“Ako ang bahala kung masasayang oras ko,” sagot ni Javier. “Sumunod kayo.”

Nagtawanan sina Dennis at Toto, pero may kaba sa tono. Si Rex naman, nakaramdam ng hiya. Ayaw niyang mapahiya sa harap ng mga tao.

Bigla niyang itinuro si Lolo Ben. “Kung may problema, dito magsisimula. Kung nakisama lang si Lolo, wala sanang gulo. Matanda na pero matigas pa ulo.”

“Rex, tama na,” sabi ni Toto, nanginginig na.

Pero huli na. Lumapit si Rex kay Lolo Ben na nakaupo pa rin sa lupa.

“Lolo, gusto mo ba talagang magkagulo?” tanong ni Rex, patuloy sa kayabangan. “Isang suntok lang sa ’yo, laglag ka na.”

Tahimik pa rin si Lolo. Dahan-dahan siyang tumayo sa tulong ni Jun-jun. Umurong si Jun-jun sa gilid, kabadong-kabado.

“Umuwi ka na, bata,” mahinang sabi ni Lolo Ben kay Jun-jun. “Huwag mong panoorin ’to.”

“Pero Lolo—”

“Sumunod ka,” mariin pero banayad na utos. Ayaw ni Lolo Ben na may madamay na bata.

Pag-alis ni Jun-jun sa gilid, humarap si Lolo Ben kay Rex. Sinenyasan niya ang mga pulis na wag munang makialam.

“PO2 Javier,” sabi niya, “kaya ko muna ’to. Tingnan natin kung matututo sila nang hindi naabot sa baril o kulungan.”

Nag-alinlangan si Javier. “Lolo, delikado—”

Ngumiti si Lolo Ben. “May mga bagay na kailangang matapos sa harap ng mga taong naging biktima nila, hijo. Minsan, isang leksyon lang ang kailangan.”

Huminga nang malalim si Javier at umatras nang kaunti, ngunit handang sumaklolo kung kailangan.

“Lolo, huwag mo na ’kong pinoprovoke,” sabi ni Rex. “Hindi ako natatakot sa matanda.”

“Hindi kita tinatakot,” sagot ni Lolo Ben. “Tinuturuan lang kita.”

Naglakad si Rex palapit, nakataas ang kamao. “Sige nga, turuan mo ako!”

Sa loob ng isang iglap, umigkas ang kamao ni Rex, papunta sa mukha ni Lolo Ben.

At doon, nangyari ang hindi inaasahan.

Parang mabagal ang lahat. Bahagyang umiwas si Lolo Ben, halos isang pulgada lang ang layo sa kamao ni Rex. Sabay ikinuyom niya ang sariling kamao, at sa isang malinis, tuwid, at mabigat na galaw—parang sanay na sanay sa martial arts—binigyan niya si Rex ng isang suntok sa panga.

Isang suntok lang.

Bumagsak si Rex sa lupa na parang naputol ang kuryente. Nawalan siya ng malay, tuloy-tuloy ang pagkakahiga sa gitna ng kalsada.

Nagulat ang lahat. Napabuntong-hininga si Toto at Dennis, napatras, kitang kita ang takot sa mukha.

“Boss!” sigaw ni Dennis, luhod agad sa tabi ni Rex. “Boss, gising!”

“Isa pa sa’yo?” tanong ni Lolo Ben, hindi naman sumisigaw, pero matigas ang tono.

Sunod-sunod na lumapit ang mga pulis at sundalo, agad pinusasan sina Toto at Dennis. Si Rex, medyo nagkakamalay, pero hilo pa rin.

“Sir, ang bilis ni Lolo!” bulong ng isang sundalo kay Javier. “Para pa ring sundalo kung gumalaw.”

Ngumiti lang si Javier. “Akala ko noon, tsismis lang na dati siyang special forces. Ngayon sigurado na ako.”

V. Ang Nakalipas ni Lolo Ben

Dinala ng mga pulis ang grupo ni Rex sa istasyon, kasunod ang ilang saksi. Naiwan sa baryo sina Lolo Ben at ang mga taga-roon.

“Lolo, ang lupit!” sigaw ng isang binatang tricycle driver. “Isang suntok lang, bagsak ’yung siga!”

“Lolo, sundalo po ba talaga kayo dati?” tanong ni Jun-jun, hindi na mapigilan ang sarili.

Ngumiti si Lolo Ben, ngunit may lungkot sa mga mata. “Oo, anak. Dati akong nakadestino sa iba’t ibang lugar. Marami akong nakitang gulo, dugo, at kamatayan. Kaya pag-uwi ko sa probinsya, nangako ako sa sarili ko—hindi ko na gagamitin ang kamay ko sa pananakit, maliban na lang kung may taong inaapi at walang kalaban-laban.”

“Bakit hindi n’yo sinabing sundalo kayo?” tanong ni Aling Cora.

“Hindi na mahalaga kung ano ako noon,” sagot niya. “Mas mahalaga kung ano ang ginagawa ko ngayon. Gusto ko lang maging simpleng lolo sa baryo. Pero ngayong araw, kailangan kong ipaalala sa ilang pasaway na hindi sila pwedeng umastang hari sa lugar na ’to.”

Lumapit si PO2 Javier pagkatapos makausap ang hepe sa radyo. “Lolo, malaking tulong ho ang ginawa n’yo. Pero sana, sa susunod, tawagin n’yo na lang kami agad. Delikado ho kung kayo ang makikipagsuntukan.”

Tumawa si Lolo Ben. “Hijo, kung hintayin pa natin kayo, baka may masaktan pang iba. Pero salamat sa pagdating n’yo agad.”

Lumapit si Javier nang mas malapit. “Lolo, sa totoo lang, dati pa naming naririnig sa mga beteranong pulis sa bayan na may isang dating operatiba ng military na dito raw sa baryong ’to nagretiro. Kayo raw ’yon.”

Umiling si Lolo Ben, pero may ngiti. “Sekreto na dapat ’yon. Pero mukhang nabuking na.”

“Inuulit ko, Lolo,” sabi ni Javier, “salamat. Pero mula ngayon, kami na ang bahala sa mga ganitong gang. Ayaw naming masaktan pa kayo.”

VI. Ang Pagbabago sa Baryo

Mula nang mangyari ang insidente, kumalat sa kalapit-bayan ang balita: “Lolo sa probinsya, isang suntok lang, pinatulog ang lider ng gang.” Naging usap-usapan sa tindahan, palengke, at kahit sa social media ang nakakatawa pero makahulugang pangyayari.

Pero higit pa sa kwento, may nangyaring pagbabago.

Nawala ang takot ng mga tao – Hindi na sila basta-basta nagpapaloko sa mga siga. Natutunan nilang magsamasama at tumawag ng tulong sa mga opisyal kapag may banta.
Mas dumalas ang presensya ng pulis at militar – Dahil sa report ni Javier, nagkaroon ng regular na patrol sa lugar, dahilan para hindi na makabalik ang grupo ni Rex.
Naging inspirasyon si Lolo Ben sa kabataan – Maraming kabataang lalaki ang lumapit sa kanya, humihingi ng payo hindi lang tungkol sa pakikipaglaban, kundi tungkol sa disiplina, pagrespeto, at pag-iwas sa bisyo.

Isang hapon, nagtipon ang ilang kabataan sa bakuran ni Lolo Ben.

“Lolo, turuan n’yo naman kami ng self-defense,” pakiusap ng isa.

“Tama, Lolo,” dagdag ni Jun-jun. “Para kapag may siga ulit, kaya naming ipagtanggol ang mga sarili namin at pamilya namin.”

Saglit na nag-isip si Lolo Ben. Ayaw niyang bumalik sa mundo ng karahasan, pero alam niyang kailangan ding matuto ng depensa ang mga bata—hindi para manakit, kundi para protektahan ang sarili at ang tama.

“Sige,” sagot niya sa huli. “Pero may kondisyon.”

“Ano ’yon, Lolo?” sabay-sabay na tanong ng mga kabataan.

“Bawat teknik na ituturo ko, dapat may katumbas na aral sa utak at puso,” paliwanag ni Lolo Ben. “Hindi sapat ang malakas ang kamao. Kailangan malakas din ang konsensya. Kapag ginamit n’yo ’to sa pananakot, hindi na kayo babalik dito.”

Sumang-ayon ang mga kabataan. Kaya tuwing Sabado ng hapon, nagkaroon ng maliit na training sa bakuran ni Lolo Ben. Tinuturuan niya silang umiwas, mag-block, at kumilos nang mabilis. Pero kasabay nito, tinuturuan din niya sila ng:

Paano rumespeto sa matatanda;
Paano kontrolin ang galit;
Paano umiwas sa bisyo at barkadang masama;
Paano maging lalaki na hindi kailangan ng gulo para mapatunayan ang sarili.

VII. Ang Pagbisita sa Kulungan

Makalipas ang ilang linggo, nagpasya si PO2 Javier na isama si Lolo Ben sa bayan. May balita kasi tungkol sa grupo ni Rex.

“Lolo, gusto n’yo po bang makita ang mga batang ’yon?” tanong ni Javier habang nasa biyahe sila sa police car.

“Sigurado ka ba diyan?” tanong ni Lolo Ben. “Baka lalong magalit sa akin mga ’yon.”

“Sa totoo lang, Lolo,” sagot ni Javier, “hinahanap ka nila. Gusto ka raw kausapin.”

Pagdating nila sa kulungan, tahimik lang si Lolo Ben. Dinala sila ng jail guard sa isang maliit na silid kung saan naroon sina Rex, Toto, at Dennis—nakaupo, payat, at halatang hindi sanay sa buhay sa loob.

Pagpasok ni Lolo Ben, unang tumingin si Rex, at agad tumayo.

“Lolo,” mahina niyang sabi, “pasensya na.”

Nagulat si Lolo Ben. Hindi niya inaasahang ’yon ang unang salita.

“Pasensya na po sa ginawa namin,” patuloy ni Rex. “Sa totoo lang, umaastang matapang lang kami dahil wala kaming direksyon sa buhay. Sanay kami na kapag nanakot kami, takot lahat. Pero nung araw na ’yon… nung isang suntok n’yo lang sa akin, parang nagising ako.”

Huminga nang malalim si Rex, pinakawalan ang matagal nang kinikimkim. “Hindi lang dahil sa sakit, Lolo. Kundi dahil sa nakita ko sa mga mata n’yo—hindi kayo nagalit, pero parang may awa. Parang sinasabi ng tingin n’yo, ‘Hanggang kailan ka ganyan?’”

Napatingin si Lolo Ben kay PO2 Javier. Tahimik lang ang pulis, nakikinig.

“Lolo,” sabay sabat ni Toto, “narinig namin sa mga pulis na dati po kayong sundalo, na marunong kayo sa laban. Kung pwede po… turuan n’yo rin kami. Hindi bilang siga, kundi bilang tao na may disiplina. Ayaw na naming bumalik sa dating buhay.”

Matagal na tumahimik si Lolo Ben. Sa loob-loob niya, naalala niya ang mga kabataang kasamahan niya noon sa serbisyo—may ilan sa kanila, nasayang ang buhay dahil sa maling landas pagkatapos ng giyera. Hindi niya gustong maulit iyon sa mga kabataang ito.

“Hindi ko kayo maaalis agad dito,” sabi ni Lolo Ben. “May kaso kayo, at may dapat kayong pagbayaran. Pero kapag nakalabas kayo, pupunta kayo sa baryo. Doon, mag-uumpisa kayo ulit. Hindi bilang siga, kundi bilang mga taong gustong magbagong-buhay.”

“Totoo po ba ’yan, Lolo?” tanong ni Dennis, nangingilid ang luha.

“Totoo,” sagot niya. “Pero may isa pang kailangan n’yong gawin habang nandito pa kayo.”

“Ano po ’yon?” sabay tanong ng tatlo.

“Patawarin ang sarili n’yo,” mahinahong sabi ni Lolo Ben. “Hindi kayo lalakas sa tama kung kinukulong n’yo ang sarili n’yong puso sa nakaraan.”

Isa-isang tumango ang tatlo, at sa unang pagkakataon, hindi dahil takot, kundi dahil may pag-asang sumilip sa kanila.

VIII. Ang Tunay na Lakas

Makalipas ang ilang buwan, nakalabas si Toto at Dennis sa pamamagitan ng plea bargaining at mabuting asal. Si Rex naman, mas matagal ang sentensya, pero patuloy ang pagbabago niya sa loob—sumasama sa Bible study, tumutulong sa mga jail guard, at nagsusulat ng mga plano para sa buhay niya pagkalabas.

Samantala, sa baryo, tuloy ang tahimik ngunit makabuluhang buhay ni Lolo Ben.

Isang araw, nagdaos ang barangay ng maliit na programa sa gitna ng kalsada. May tarp na nakasabit: “Araw ng mga Nakatatanda at mga Bayani ng Baryo”. Nandoon ang lokal na opisyal, ang mga pulis, at lahat ng residente.

Tinawag ng punong barangay sa entablado si Lolo Ben.

“Mga kababayan,” sabi ng kapitan, “marami na tayong nasaksihang pagbabago nitong mga nakaraang buwan. Mas tahimik na ang baryo, mas disiplinado ang kabataan, at mas nagtutulungan tayo. At hindi natin maikakaila, isang tao ang nagsilbing inspirasyon sa lahat ng ’yan.”

Nagtawanan ang mga tao, kinilabutan, sabay-sabay na pumalakpak.

“Ang ating Lolo Ben,” patuloy ng kapitan, “hindi lang simpleng lolo. Isa siyang taong may tapang, pero higit sa lahat, may puso. Sa isang suntok, pinabagsak niya ang siga. Pero sa maraming mabubuting halimbawa, ibinangon niya ang buong baryo.”

Tinawag si Lolo Ben sa harap. Medyo nahihiya, nagkamot ng ulo, pero nakangiti.

“Lolo,” sabi ni kapitan, “hindi namin kayang tumbasan ang lahat ng ginawa mo. Pero tanggapin mo itong munting plaque of appreciation bilang simbolo ng pasasalamat ng buong komunidad.”

Tinanggap ni Lolo Ben ang plake, nangingilid ang luha. “Ako pa ang papasalamat,” sabi niya. “Dahil binigyan n’yo ako ng pagkakataong maging bahagi ng bagong simula ng baryo.”

Lumapit si Jun-jun, yumakap sa kanya. “Lolo, kayo ang tunay na superhero namin.”

Umiling si Lolo Ben, nakangiti. “Hindi, apo. Ang tunay na lakas, wala sa suntok. Nasa pagpili kung kailan ka lalaban at kung kailan ka magpapatawad.”

IX. Huling Aral

Sa paglipas ng panahon, naging alamat na sa probinsya ang kwento tungkol sa matandang isang suntok lang, pinabagsak ang gang. Pero sa tuwing may magtatanong kay Lolo Ben tungkol dito, isa lang ang sinasabi niya:

“Ang suntok na ’yon, hindi para magyabang. Para ’yon sa pagtatanggol. Pero ang mas malakas na suntok ay ’yung ibinibigay mo sa sarili mong kahinaan—kapag pinipili mong maging mabuti kahit may pagkakataon kang maging masama.”

Sa bawat huni ng ibon tuwing umaga, sa bawat tawa ng mga batang naglalaro sa kalsada, at sa bawat yakap ng mga taong dati’y takot lumabas ng bahay, paulit-ulit na naaalala ng baryo:

May isang Lolo na minsan, sa gitna ng kalsada, tumindig para sa kanila—hindi para maging sikat, kundi para ipakitang ang kabutihan, kahit sa anyo ng isang suntok, ay pwedeng magbago ng buhay at komunidad.

At sa dulo ng lahat, nanatiling simple ang buhay ni Lolo Ben—nakaupo sa harap ng bahay, may hawak na kape, pinagmamasdan ang probinsyang minahal niya, matapang at tahimik, gaya rin niya.