BATA NA NAKA-UKAY PINAGKAITAN NG UPUAN, TATAY NIYA PALA ANG NAGPATAYO NG PAARALAN!

KABANATA 1 – ANG BATA SA LIKOD NG SILID

Mainit ang sikat ng araw nang dumating si Miko sa bagong pasukan sa Paaralang San Lorenzo Elementary. Suot niya ang lumang-uniporme na pinaglumaan na ng dalawang pinsan bago napunta sa kanya, at ang bag na halos punit na ang strap. Habang naglalakad sa pasilyo, hindi niya maiwasang mapahawak sa sinturon ng kanyang backpack na puno ng tahi ng kanyang ina. Halatang mahirap ang pamilya nila, at lalo itong nakikita sa suot niyang kupas na rubber shoes na halos wala nang takong.

Tahimik si Miko. Hindi siya palasagot, hindi rin palakaibigan. Dahil bata pa lamang siya ay sanay na siyang pinagtatawanan, tinutukso, at tinutulak-tulak dahil sa itsura niya—mahina, payat, at mukhang laging pagod. Pero kahit ganoon, hindi siya sumusuko. Sinanay siya ng tatay niya sa dalawang salita: tiyaga at respeto.

Habang papasok sa kanilang silid-aralan, napansin kaagad ng ilang kaklase ang suot niyang ukay-ukay na damit. “Ayun na si ukay boy!” sigaw ng isa. “Yuck, tingnan n’yo ang bag! Tapos gusto pang pumasok dito!”

Halakhakan ang sumunod. Hindi na bago para kay Miko iyon. Pero hindi niya inaasahan ang mangyayari pagpasok niya sa classroom.

Walang bakanteng upuan.

Literal na wala. Lahat ng upuan, kahit ang dapat na para sa mga absent, ay sinakop ng mga bag ng mga estudyante. Ang iba ay sinadyang ilagay ang gamit nila sa mismong upuan para walang mapuwestuhan si Miko. Tumayo siya sa gitna ng silid, hawak ang bag niya, hindi alam kung saan lulugar. May ilang batang pasimpleng nagtatawanan, habang ang iba naman ay nakatingin lang, natatakot na mapag-initan din kung sakaling tumulong kay Miko.

“Hoy, bakit ka nakatayo diyan? Umupo ka na,” sabi ng guro na kararating lang.

“Ma’am… w-wala pong upuan,” mahina niyang sagot.

Napakunot ng noo ang guro. “Ano’ng walang upuan? Lahat ng silid may tig-tatatlumpung upuan.”

Sumingit ang batang si Jessa, kilalang bully sa klase. “Ma’am, ayaw po namin tumabi sa kanya… ang baho po kasi ng damit n’ya. Amoy luma.”

Nagsigawan ang iba, sabay tawa. Lalo pang namula ang mukha ni Miko, hindi dahil sa hiya, kundi dahil sa sakit na parang tinusok ang dibdib niya. Pinilit niyang ngumiti kahit nangingilid ang luha.

“Tama na ’yan,” sabi ng guro, pero halatang hindi seryoso. “Miko, sa likod ka muna tumayo.”

“Sa likod po?” tanong niya.

“Oo. Wala na tayong magawa eh. Dapat kasi mas maaga kang pumasok.”

Hindi makasagot si Miko. Pumasok siya nang mas maaga sa lahat, pero bago pumasok sa classroom, naghintay siya sa labas dahil nahihiya siyang makita ng mga kaklase ang kanyang sirang bag. At ngayon, dahil doon, kailangan niyang tumayo nang buong isang oras.

Habang nagsisimula ang klase, panay ang lingon ng mga bata sa kanya. Ang ilan ay sinisiko pa ang katabi sabay ngisi. Ang ilan naman ay kinukunan siya ng litrato. Ramdam ni Miko ang apoy ng hiya at sakit, ngunit pinili niyang tumahimik.

Hindi niya inakalang muling mauulit ang araw na pinakaayaw niya. Ang araw kung saan wala siyang boses, wala siyang puwesto, at wala siyang kakampi.

Hanggang sa biglang may dumating.

Isang lalaking naka-itim na coat, maayos ang tindig, at mukhang mataas ang posisyon. Ang direktor ng paaralan mismo ang pumasok, kasama ang isa pang lalaki na matangkad at may dalang folder.

At nang makita ng direktor ang batang nakatayo sa likod, agad itong lumapit.

“Anong ginagawa ng batang ito dito sa likod? Bakit hindi nakaupo?”

Nagturo-turuan ang mga bata, pero walang sumagot. Kahit ang guro ay hindi makatingin nang diretso.

At bago pa makapagsalita ang sinuman, biglang may yumuko sa tabi ni Miko.

Ang matangkad na lalaking kasama ng direktor.

“Miko,” tawag nito sa pangalan niya—pero hindi pormal, hindi malamig, kundi puno ng malasakit. “Bakit ka nakatayo?”

Napatingin si Miko nang mabuti… at nang makita niya ang mukha ng lalaki, nanlaki ang mga mata niya.

“Ta…tay?”

Sabay-sabay na bumukas ang labi ng buong klase.

Ang batang pinagkaitang umupo. Ang batang pinagtawanan. Ang batang tinaboy sa likod.

Anak pala… ng mismong lalaking nagpatayo ng buong paaralan.

At sa sandaling iyon, napalitan ang katahimikan ng silid ng isang tensyon na parang hangin bago sumabog ang bagyo.

At si Miko, na ilang minuto lang ang nakaraan ay walang puwesto sa klase, ay biglang naging sentro ng lahat.

Nagsisimula pa lang ang totoong kwento.

Nalaglag ang panga ng buong klase nang marinig nila ang salitang iyon—Tatay. Ang batang sa tingin nila’y walang-wala, amoy-ukay, at hindi karapat-dapat tabihan… anak pala ng isang lalaking kilalang donor, businessman, at philantropist na nagpatayo mismo ng gusali ng Paaralang San Lorenzo. Ang lalaki na may istriktong mukha ngunit may mata na puno ng awa habang tinitingnan ang anak niyang nakatayo sa pinakadulong sulok ng silid.

Hindi agad nakapagsalita si Mrs. Delos Santos, ang kanilang guro. Halata sa mukha niya ang pamumutla, halong pagkagulat at pagkahiya. “Si-sir… h-hindi ko po alam na… na…”

Ngunit hindi niya natapos ang pangungusap.

“Tama na,” mahinahong sabi ng lalaki, si Arturo Vergara, ang lalaking pinuri sa maraming lungsod dahil sa pagtatayo ng mga paaralan. Humakbang siya papasok sa gitna ng classroom, ramdam ng bawat bata ang bigat ng presensya niya. “Hindi ko kailangang marinig ang dahilan. Nakita ko na ang sagot.”

Tahimik ang lahat. Wala man lang humihinga.

Lumapit si Arturo kay Miko at marahang hinawakan ang balikat nito. “Anak, bakit hindi mo sinabi sa akin? Bakit hindi mo sinabi na ganito ang nangyayari sa’yo?”

Umiling si Miko at pinilit ngumiti. “Ayoko po kasi kayong abalahin, ‘Tay. Alam ko pong busy kayo. Tsaka… sanay naman po ako.”

Sa puntong iyon, tila sumabog ang loob ni Arturo sa lungkot at galit na hindi niya maipakita nang lubusan. Mabilis niyang pinisil ang balikat ng anak, parang sinasabi na hinding-hindi niya pababayaan muli ang ganito.

Tumingin si Arturo sa buong klase, mabigat ang tingin, at lahat ng bata ay napayuko, hindi makatingin.

“Kayo,” aniya, malamig ang tono. “Mga batang pinalaki ng magulang para mag-aral, matuto, at irespeto ang kapwa. Pero ito ang ginagawa ninyo? Pinagtatawanan ang walang-wala? Inaagawan ng upuan ang dapat kasama sa inyo? Alam ba ng mga magulang ninyo ang ginagawa ninyo rito?”

Hindi makapagsalita ang klase. Ang ilan ay nagsisimula nang mabasa ang mata sa hiya.

Nilapitan ni Arturo ang guro. “Ma’am Delos Santos, ilang taon na kayong nagtuturo?”

“T-ta—tatlumpu po, Sir,” nauutal na sagot ng guro.

“Tatlong dekada… pero hinayaan n’yong ganito ang pagtrato ng mga estudyante ninyo sa isang bata?” Tumaas ang boses niya nang bahagya, sapat para magsimulang manginig ang guro. “Hindi ba’t tungkulin n’yo silang ituwid, hindi lang turuan ng leksyon?”

Walang naglakas-loob na sumagot.

Nang hindi na kayanin ng guro ang tensyon, napaluhod ito nang bahagya, parang nanlulumong humihingi ng dispensa. “Pasensya na po… hindi ko po sinasadya…”

Ngunit si Arturo ay hindi nagpapakitang nananakit. Mahigpit lamang siyang nakatitig, puno ng lungkot.

“Hindi ako galit dahil anak ko si Miko. Galit ako dahil may ganitong kultura sa loob mismo ng paaralang itinayo ko para sa mga batang nangangarap.”

Humugot siya ng malalim na hininga, pagkatapos ay tumingin sa anak. “Miko, halika.”

Inilabas ni Arturo ang isang susi mula sa bulsa at tinungo ang mismong upuang nasa gitna, ang pinakamaganda, pinakamalinis, at may pinaka-magandang view sa pisara—upuang dati ay para sa isa sa pinakamayaman sa klase, si Jessa. Ibinaba niya ang bag ni Miko at inilapag sa armchair.

“Dito ka uupo,” sabi niya.

Napatayo si Jessa at sumigaw, “Sir! Akin po ‘yan! Pinagawa pa ‘yan ng—”

“Itigil mo ‘yan,” putol ni Arturo na may malamig na tingin. “Hindi nabibili ang respeto. Hindi nabibili ang kabaitan. At lalo nang hindi nabibili ang lugar sa klaseng ito.”

Umiyak si Jessa at napatakbo pabalik sa upuan niya sa likod, habang tila natanggalan ng yabang ang buong klase.

Si Miko naman… napatingin sa tatay niya, hindi makapaniwala sa nangyayari. Noon lang siya hindi pinagtawanan. Noon lang siya pinaglaban. Noon lang siya naramdaman na may puwesto siya.

At doon nagsimulang mabasag ang tahimik na mundo ni Miko.

Nagpatuloy ang direktor sa pagsasalita. “Simula sa araw na ito, magkakaroon tayo ng bagong patakaran. Walang estudyanteng dapat mawalan ng upuan. Walang batang dapat itinataboy o hinuhusgahan dahil sa suot niya, dahil sa pangalan niya, o dahil sa hirap ng buhay niya. At kayong lahat, pati ang guro, ay sasailalim sa isang special seminar tungkol sa anti-bullying.”

Sabay-sabay ang buntong-hininga ng mga estudyante. Ang iba’y namumutla sa takot sa maaari pang mangyari.

Ngunit bago pa umalis ang tatay ni Miko, may sinabi ito na lalong nagpagulo sa lahat.

“At isa pa,” dagdag ni Arturo. “Miko… hindi mo na kailangan itago kung sino ka.”

Napakunot-noo ang bata. “Ano pong ibig n’yo sabihin, ‘Tay?”

Ngumiti si Arturo, marahang inilagay ang kamay sa ulo ng anak.

“Dahil simula ngayon… ikaw na ang magiging Young Ambassador ng scholarship program ng buong San Lorenzo Foundation. At lahat ng batang kagaya mo—iyong walang boses, walang upuan, at walang kakampi—ay tutulungan nating makabangon.”

Nabulabog ang buong klase sa balita. Ang batang pinagtabuyan nila kanina… biglang magiging isa sa pinakamahalagang tao sa buong paaralan.

At si Miko? Hindi niya alam kung iiyak, ngingiti, o tatakbo palayo sa emosyon.

Pero isang bagay ang sigurado.

Hindi na siya ang “bata na naka-ukay.”

Hindi na siya ang batang walang puwesto.

Siya na ngayon… ang batang magiging simula ng pagbabago sa paaralang minsang tumangging bigyan siya ng upuan.

At ang kuwento niya ay ngayon pa lang nagsisimula.